Segunda conchugación en aragonés

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A segunda conchugación en aragonés provién d'a segunda conchugación latina tardana (verbos en -ĒRE), conchugación que enantes heba absorbiu a mes gran part d'os verbos en -ĔRE d'a desapareixida tercera conchugación latina, esdrúixola.

En aragonés os verbos haber, valer, veyer, soler, deber, poder, torcer fan part d'o conchunto de verbos que derivan de verbos d'a segunda conchugación latina

Os verbos cocer, coneixer, creixer, mereixer, naixer, estender, aprender, plover/plever, creyer, foter, vender, moler y planyer se remontan a verbos d'a tercera conchugación latina que pasoron a la segunda conchugación latina por o cambio d'accentuación. Belún d'estos verbos presenta variants en a conchugación en -ir como planyir.

En aragonés benasqués bi ha notables diferiencias con respecto a lo modelo cheneral d'esta conchugación por haber-ie verbos acabaus en -re (IV clase benasquesa de J.A Saura Rami[1]). Estos verbos son a continación natural d'a tercera conchugación latina de verbos con infinitivo esdrúixol y acabau en -ĔRE, y tienen los suyos equivalents en catalán, occitán, francés y italiano.

Tiempos verbals editar

Formas impersonals editar

Infinitivo
Temer
Chenero y numero Participio
Masculín singlar Temiu / Temito
Masculín plural Temius / Temitos
Femenín singlar Temida / Temita
Femenín plural Temidas / Temitas
Cherundio
Temend(o)

Formas personals editar

Modo indicativo editar

persona Present d'indicativo
1ª Sing. Temo
2ª Sing. Temes
3ª Sing. Teme
1ª Plur. Tememos
2ª Plur. Temetc
3ª Plur. Temen
persona Pasau imperfecto d'indicativo
1ª Sing. Temeba
2ª Sing. Temebas
3ª Sing. Temeba
1ª Plr. Temebanos
2ª Plur. Temebaz
3ª Plur. Temeban
persona Pasau perfecto simple
1ª Sing. Tem
2ª Sing. Temiés
3ª Sing. Tem
1ª Plur. Temiemos
2ª Plur. Temiez
3ª Plur. Temioron / Temión
persona Futuro d'indicativo
1ª Sing. Temeré
2ª Sing. Temerás
3ª Sing. Temerá
1ª Plur. Temeremos
2ª Plur. Temerez
3ª Plur. Temerán
persona Condicional
1ª Sing. Temería
2ª Sing. Temería
3ª Sing. Temería
1ª Plur. Temeríanos
2ª Plur. Temeríaz
3ª Plur. Temerían
persona Pasau perfecto composau d'indicativo
1ª Sing. He temiu / temito
2ª Sing. Has temiu / temito
3ª Sing. Ha temiu / temito
1ª Plur. Hemos temiu / temito
2ª Plur. Hez temiu / temito
3ª Plur. Han temiu / temito
persona Pasau pluscuamperfecto d'indicativo
1ª Sing. Heba temiu / temito
2ª Sing. Hebas temiu / temito
3ª Sing. Heba temiu / temito
1ª Plur. Hébanos temiu / temito
2ª Plur. Hébaz temiu / temito
3ª Plur. Heban temiu / temito
persona Pasau anterior d'indicativo
1ª Sing. Habié temiu / temito
2ª Sing. Habiés temiu / temito
3ª Sing. Habió temiu / temito
1ª Plur. Habiemos temiu / temito
2ª Plur. Habiez temiu / temito
3ª Plur. Habioron temiu / temito

Modo subchuntivo editar

persona Present de subchuntivo
1ª Sing. Tema
2ª Sing. Temas
3ª Sing. Tema
1ª Plur. Temamos
2ª Plur. Temaz
3ª Plur. Teman
persona Pasau imperfecto de subchuntivo
1ª Sing. Temés(e)
2ª Sing. Temeses
3ª Sing. Temés(e)
1ª Plur. Temésenos
2ª Plur. Temetc
3ª Plur. Temesen
persona Pasau perfecto de subchuntivo
1ª Sing. Haiga temiu / temito
2ª Sing. Haigas temiu / temito
3ª Sing. Haiga temiu / temito
1ª Plur. Haigamos temiu / temito
2ª Plur. Haigaz temiu / temito
3ª Plur. Haigan temiu / temito
persona Pasau pluscuamperfecto de subchuntivo
1ª Sing. Hese temiu / temito
2ª Sing. Heses temiu / temito
3ª Sing. Hese temiu / temito
1ª Plur. Hésenos temiu / temito
2ª Plur. Hésez temiu / temito
3ª Plur. Hesen temiu / temito

Modo imperativo editar

persona Modo imperativo
2ª Sing. Teme
2ª Plur. Temet

Referencias editar

  1. (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas, Zaragoza, Gara d'Edizions-Institución Fernando el Católico (2003). p 214.

Bibliografía editar


La conchugación de verbos en -ĒRE en latín y la suya evolución en luengas romances
La segunda conchugación en latín · La segunda conchugación en galaicoportugués | la segunda conchugación en astur-leyonés | la segunda conchugación en castellano | la segunda conchugación en aragonés | los verbos acabaus en -oir en francés | la segunda conchugación en rumano


Gramatica de l'aragonés
Fonetica Accentuación · Apocopa · Oclusivas xordas intervocalicas · Cheada · Diftongación debant de Yod · Diftongos · Disimilación · Elisión · Epentesi antihiatica · Esdrúixols · Eufonía · Fonolochía · Hiatos · Metafonia · Metatesi · Protesi velar · Sincopa · Sonorización dezaga de liquida ·
Morfolochía Adverbios (Adverbios d'afirmación · Adverbios de dubda · Adverbios espacials · Adverbios espacials deicticos · Adverbios de negación · Adverbios de tiempo · Adverbios de manera · Adverbios de quantidat · Adverbios d'opinión) · Locucions adverbials en aragonés (Locucions adverbials d'afirmación · Locucions adverbials de dubda · Locucions adverbials espacials · Locucions adverbials de negación · Locucions adverbials temporals · Locucions adverbials de manera · Locucions adverbials quantitativas) · Articlos definius · Articlos indefinius · Chenero · Conchuncions (Adversativas · Copulativas · Coordinativas · Dischuntivas · Completivas · Condicionals · Causals · Concesivas · Consecutivas · Comparativas · Finals · Subordinativas · Temporals)· Adchectivos (Qualificativos · Colors · Chentilicios · Grau comparativo · Grau superlativo · Demostrativos · Exclamativos · Indefinius · Numerals cardinals · Interrogativos · Numerals ordinals · Posesivos) · Numero (Substantivos incontables) · Pronombres (Pronombres demostrativos, Pronombres indefinius, Pronombres relativos · Pronombres personals · Pronombres adverbials: pronombre adverbial en/ne, pronombre adverbial i/bi/ie) · Infixo · Prefixo (Prefixos cultos) · Sufixo (Sufixos cultos) · Preposicions · Locucions prepositivas · Verbos (Verbos auxiliars · Verbos de movimiento · Verbos pronominals · Verbos freqüentativos) · Conchugación verbal (Primera conchugación · Segunda conchugación en aragonés · Tercera conchugación en aragonés · Conchugacions incoativas · Conchugación incoativa de verbos acabaus en -eixer · Conchugación incoativa de verbos acabaus en -ir · Verbos irregulars · Modo indicativo · Modo subchuntivo · Modo imperativo · Tiempos verbals · Verbo estar-ser · Verbo haber) · Locucions verbals · Perifrasis verbals
Sintaxi Concordancia · Estilo directo · Estilo indirecto · Negación · Sintagma adchectival · Sintagma nominal · Sintagma verbal · Complemento de rechimen verbal · Orden de pronombres · Combinacions de pronombres febles en aragonés · Voz pasiva · Oracions con infinitivo · Oracions de relativo · Oracions completivas · Oracions temporals · Oracions causals · Oracions finals · Oracions consecutivas · Oracions concesivas · Oracions condicionals · Oracions comparativas · Oracions impersonals
Lexicolochía Adchectivación · Anglicismos · Arabismos · Basquismos · Castellanismos · Catalanismos · Celtismos · Chermanismos · Cultismos · Fitonimia · Galicismos · Goticismos · Helenismos · Italianismos · Leyonesismos · Lusismos · Miconimia · Mozarabismos · Neerlandismos · Nominalización · Occitanismos · Persismos · Semicultismos · Superstrato francico · Toponimia (Hidronimia · Odonimia · Oiconimia · Oronimia) · Tudesquismos · Turquismos · Zoonimia
Ortografía Ortografía medieval · ACAR · Uesca · SLA