Alifonso I d'Aragón

mabesh
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
[[{{{4|Wikipedia:Articlos destacaus|...]]
Alifonso I d'Aragón
Rei d'Aragón y Navarra


28 de setiembre de 1104 - 7 de setiembre de 1134
Predecesor Pero I
Succesor Remiro II

Predecesor Pero I
Succesor García Remíriz

Atros títols
Rey de Leyón, Castiella y Galicia
(Chunto a Urraca I dica 1114)
Naixencia c. 1073
Muerte 8 de setiembre de 1134
Polinyino (Uesca, Aragón)
Enterreco Sant Per o Viello
Conchuche/s Urraca de Castiella
Casa reyal Casa d'Aragón
Dinastía Ximena
Pai Sancho Remíriz
Mai Felicia de Roucy
Sinyal
Signum Regis de Alifonso I

Alifonso I d'Aragón dito lo Batallero (1073 u 1074 - † Polinyino, 7 de setiembre de 1134) estió o rei d'Aragón y de Navarra d'entre 1104 y 1134.

Se feba decir «Emperador de Espanya» , «Rei y Emperador de Castiella, Toledo, Aragón, Pamplona, Sobrarbe y Ribagorza». Emperador, emparato en la teoria politica que le atorga l'imperio a qui domine tres u mes reinos. Os cronistas musulmans le deciban Ibn Rudmir («fillo de Remiro») per una error, pos en realidat yera lo fillo naixito de lo segundo matrimonio de Sancho Remíriz (o rei d'Aragón y Pamplona d'entre 1063 y 1094) y de Felicia de Roucy. Ixo ye, que en realidat yera o nieto de Remiro I d'Aragón, no pas lo fillo.

Estió lo chirmán chicot d'o rei anterior, Pero I, per a man de su pai, anque fuesen fillos de diferents mais. As muertes casuals y prematuras de lo chirmán Pero, y de los fillos d'iste (lo prencipe Pero, muerto en 1104, y la infanta Ainés, muerta en 1103), y una miqueta d'antes que Pero, lo infant Ferrando tamién (primer fillo de Sancho y Felicia de Roucy) lo fayoron estar lo primer en a linia de sucesión, cosa que no heba estato dica ixe inte.

O caracter personal suyo, que diz que yera tan furo y capezuto (alimentatos talment tamién per o mito), y la formación que heba puesto tener como infant no hereu (ta estar militar lo educoron) debuixan la fegura que la historia mos ha quiesto mostrar, d'un rei encapuzato con las guerras y las conquiestas, extremadament relichioso, que no s'estaba de pretensions anque pareixesen masiato grans ta lo modesto reino que heba herebato. personache controvertito ta los historiadors, beluns l'han tractau como un heroi, ta altros no yera si que un pretencioso, que destaca per las victorias militars que obtenió contra los musulmans de la marca septentrional, resaltando-se-ne lo setio y conquiesta de la que dimpués habría d'estar la capital de lo suyo reino, la ciudat de Saraqusta (enguán, Zaragoza).

Las voces de las suyas victorias trescruzoron las mugas d'Aragón. En la cronica de Sant Chuan d'a Penya (S. XIV) se i lei

«clamabanlo Don Alfonso Batallador porque en Espanya non ovo tan buen cavallero que veynte y nueve batallas venció».

Prenió parte en la conquiesta de la ciudat de Uesca que esdevenió dempués de la batalla d'Alcoraz (l'anyo 1096), en chunto con o chirmán suyo, cuan iste encara reinaba. Con Ruy Díaz, o Cit Campeyador, i colaboró en contra de los almurabitz, indo-se-ne enta lo Reino de Valencia con una expedición ta aduyar a lo famoso caballero castellano, prenendo parte d'as maniobras que permetioron consolidar-ie lo primer anque efimero domenio cristiano d'ixas tierras.

Infancia y choventut editar

 
O Monesterio de Sant Per de Ciresa (val d'Echo, Uesca) on s'educó lo infant Alifonso Sánchiz.

Perque no heba naixito lo fillo hereu de lo rei Sancho, los primers anyos de la suya vida los pasó en lo monesterio de Ciresa (val d'Echo, Pireneu de Uesca) formando-se en «letras» y artes militars, ta no servir si que de sinyor baixo gubierno de lo suyo chirmán gran Don Pero cuan iste reinase. Lo suyo mentor diz que estió Lope Garcés, a qui mes luego en adubir Alifonso la cadiera reyal, entregó lo sinyorato de Pedrola en agradeixemiento.

Las primeras mencions de la suya actividat como gobernant diz que son de diferents localidaz en la Chacetania y las Cinco Villas, que ta par d'alavez, yeran en l'extremo meridional d'o Viello Aragón, villas que estioron Biel, Luna, Ardenes y Bailo. En ixes tiempos sinyaba los documentos como «Alifonso Sánchiz», fillo de Sancho.

Coronamiento y innovacions de lo reinau editar

Dimpués que lo rei Sancho Remíriz, pai de Pero, Ferrando, Alifonso y Remiro, morise d'un sayetazo en o setio de Uesca, lo 4 de chunio de l'anyo 1094, la cadiera reyal recayó en o suyo fillo mayor, que habría d'estar Pero I d'Aragón y Navarra dillá d'ixa calendata. O reinau de Pero I estió curto (només duró 10 anyos) y en estió carateristica la continidat con la politica d'os suyo predecesor: Lo setio de Uesca, que s'heba visto periglar en morir-ie lo rei Sancho, se replantificó dica que la ciudat se conquerió en 1096, perduta la zaguera esperanza d'os soldatos moros que la guardaban per haber-ie redotato os aragoneses l'exercito que les veniba a auxiliar, en a dita batalla d'Alcoraz. En 1100 yera conquiesta la ciudat de Balbastro, la villa de Sarinyena y lo bastión de Boleya, que heba quedato de posesion mora adintro d'o territorio aragonés cuan a muga meridional d'o Reino s'heba dentrato en a plana de Uesca con as zagueras conquiestas en vida de Sancho. Tamién se miró de conquerir per primera vegata la villa de Tamarit de Litera (1104) anque lo intento fracasó y habioron d'alzar-ne lo setio.

Toz los setios que fayó Pero se fayoron con a mesma tendencia que su pai; ixo ye, sin d'alianzas con altros países independients d'a Europa cristiana (u cuasi que garra alianza, pos lo condau d'Urchel heba estato aliato tradicional de los monarcas aragoneses, y Chenova aduyó en o primer y fracasato intento de conquerir Tortosa, aportando-ie bellas galeras) y bien poquet a poquet, con gran esfuerzo ta lo reino, que yera chicot y montanyoso encara en ixes tiempos. Amés, en o reino d'Aragón pareix que per ixes tiempos encara no s'heba puesto posar a rodar garra equipo de maquinaria de setios competitivo (pos istas yeran caras de fer, y s'heban de manullar con inchenieros que yeran bien caros de tener), como sí que los emplegaban en los altros territorios cristianos. En totas las concaratas que tenió Pero I, Alifonso, que yera destacato per as suyas aptituz en a guerra, bi estió present y diz que ya soleba conducir personalment as tropas aragonesas en combate.

A muerte de Pero I en a val d'Arán (alavez, parte d'o condau de Ribagorza), lo 28 de setiembre de 1104, poquez meses dimpués que lo chirmán d'Alifonso y d'iste, lo infant Ferrando, y que los dos fillos d'o rei (lo prencipe Pero y la suya chirmana Agnés) deixó a Alifonso en o talle d'estar o primero en a linia de succesión, cuan nunca no l'heban preparato ta ixo, con as cuatre muertes escaítas en menos d'una anyata.

Matrimonio (1109 - 1114) editar

 
Lo rei castellano Alifonso VI lo Templato, suegro d'Alifonso I d'Aragón.

O coronamiento d'Alifonso en 1104 suposaba tamién un problema dinastico que heba de subsanar-se como mes rapedo se podese: Lo nuevo rei pasaba d'os 30 anyos y yera encara soltero. Ixa condición, que no se les feba banal a os altros reis cristianos d'a Peninsula, bien rapedo le aganó os amigos d'entre las casas reyals con fillas casaderas. L'alavez rei de Castiella, Alifonso VI, teneba una filla vídua (Donya Urraca) sabendo como buen yera lo monarca aragonés en a guerra, pensó que talment si se casasen bi habría buen aliato contra d'os moros y eventual líder ta os exercitos de Castiella.

Lo matrimonio entre Alifonso y Urraca se fayó en a villa leyonesa de Safagún, en l'anyo 1109 (l'anyata mesma d'a muerte d'o paire d'Urraca), anque en o futuro habría de tener consecuencias desastrosas.

As motivacions d'ixe fracaso son bien diversas: per un costato, la politica nobiliaria d'Alifonso en Aragón y Navarra s'heba caraterizato dica ixe inte per premiar siempre os meritos, especialment os militars, fenomeno posiblement esplicable perque surtiba de territorios chicoz y demograficament pobres, sin de guaire nobleza pre-existent, y alavez heba basato la concesión de títols nobiliarios ta las nuevas tierras conquiestas en a caballería y os meritos militars, fendo-se con bien poquet costumbre de quitar-se con nobles de luengo linache, como en heba muitos en Castiella. O reino castellano, con una nobleza que i yera bien consolidata, dende os prencipios estió un puesto poco comodo ta lo rei aragonés, muito mes encapuzato con as valors morals de lo rito cristiano romano (s'ha de pensar qué relichioso yera) d'entre ellas destacando-ne la fidelidat. A de mes, lo rei aragonés se miraba d'introducir en os suyos territorios bels focos de burguesía (artesanos, comerciants, etc) que contrarrestás o poder d'a nobleza

Urraca, a la contra d'ixo, diz que yera una muller tan capezuta como él, pero que per a formación que heba tenito en a cort d'Alifonso VI, mes s'estimaba formar una cort de nobles coneixitos, y despreciando-los, no deixar que os burgueses tenesen cosa que decir en a politica d'os reinos. Cuan lo monarca aragonés decidió (unilateralment) que sería buen que os burgueses s'establisen en diferents villas y ciudaz de lo camín de Sant Chaime en territorio de Castiella y de Leyón, alentando que se i comerciás, arrulló posiblement sin pensar-se-lo guaire lo mensache que yera él la un qui disposaba qué s'heba de fer en Castiella, y no pas a suya muller. Ixo causó gran maldato en a nobleza castellana, que no veyoron mica bien que un rei foranio fese ixas cosas, y a demés, ignorando la voluntat de la suya reina que yera, a lo cabo, la reina lechitima de Castiella y de Leyón.

Fracaso d'a politica d'Alifonso en Castiella y rebelions nobiliarias y clericals editar

 
O Signum Regis de Alifonso I, identico de la un que emplegaba Pero I.

Antes de casar-se, pareix que Urraca y Alifonso heban sinyato un convenio per lo cual os dos se designaban reciprocament en soberana potestas («Potestat soberana») en as posesions de l'altro. D'estar cierto ixo, alavez Alifonso no habría feto cosa que no le estás permesa como co-rechent d'os territorios d'a suya muller. Talment, a oposición nobiliaria contra d'Alifonso, que teneba lo foco mes important en o reino leyonés, y mes que mes, en os condaus de Galicia, se basaba de primeras mes en as nulas posibilidaz de convertir-se en rei que le quedaban a lo fillo d'o primer matrimonio d'Urraca, lo prencipe Alifonso Reimúndiz (lo pai heba estato Reimundo de Borgonya, † 1107), mes amparato d'os intereses suyos que no lo rei aragonés.

Alifonso continó con a suya politica de designar tenenzas de castiellos y plazas fuertes ta os nobles d'a suya confianza, companyers de batallas y caballers fidels, y ixo el fayó ganar-se mes enemistaz en Castiella, pos nombró bels sinyors d'oríchen aragonés ta bels castiellos d'ixe altro reino y de Leyón. Veyendo os castellanos y leyoneses que perdeban poder en as corz, prencipioron a conspirar contra lo rei d'Aragón. Estió lo conte de Candespina Gomo González lo primer d'alzar a voz, anque no prenió garra acción contra Alifonso, pero ixo sí que lo fayoron cualques miembros d'a nobleza de Galicia, que se devantoron en armas contra lo matrimonio reyal y enristioron intereses reyals en a suya rechión.

A respuesta d'Alifonso, veterano guerrero y curto de pacentia, estió rapeda y violenta, y replegando-ie las suyas huestes navarro-aragonesas en Castiella, se'n fué dreito enta Galicia y les infrinchió una vergonyant redota en o Castiello de Monterroso (actual provincia de Lugo), en 1110. Si s'analiza con a perspetiva historica, la batalla de Monterroso estió una forma planera de decir lo Batallero que yera bien resuelto a escannar cualsiquier intento de rebelión en contra suya fendo uso d'as armas; ixo significaba que de venidero, si os nobles castellanoleyoneses quereban librar-se d'él, habrían d'organizar-se millor, y ixo estió lo que pasó en os anyos siguients, afogando los reinos hispanicos en un contino estato de guerra civil.

L'altra facción contraria d'Alifonso en Castiella y Leyón estioron os numerosos eclesiasticos d'oríchen francés y especialment borgonyón que s'heban establito arredol d'o camín de Sant Chaime en o reinau d'Alifonso VI -perque lo primer cherno d'éste yera borgonyón, recordemos, y teneba buenas relacions con a ilesia d'allá- y que ta par d'alavez ostentaban ya mutos sinyoratos en ixes territorios. Ixo significaba, que caso que se tirase ta debant a politica d'Alifonso d'Aragón d'establir-ie un poder burgués en ixas villas y ciudaz, éls teneban las de perder con a cuestión. Estes eclesiasticos estioron los qui argumentoron bien furo debant de lo papa Pascual II ta que éste declarase nulo lo matrimonio d'os dos reis, esgrimendo l'argumento que ixas vodas (que os cronistas castellanos gosoron dica decir-ne «las malhadadas bodas», "mal-habitas bodas") yeran incestuosas y contra d'a voluntat de Dios, perque tanto Urraca como Alifonso yera veznietos de Sancho lo Mayor de Navarra.

Nulidat matrimonial, o rei d'Aragón no quiere perder os dreitos sobre Castiella editar

 
Urraca I de Castiella, en una representación d'o sieglo XII.

D'entre l'anyo 1110 y lo 1111 lo conte de Candespina miró de convencer a la reina Urraca que lo prencipe Alifonso heba d'estar lo rei lechitimo de Castiella, como unico fillo biolochico d'a reina natural de Castiella y Leyón, ta que secundese l'alzamiento d'a nobleza contra d'Alifonso d'Aragón. Ixo ye, ta bels historiadors, lo que decidió que las tensions d'entre Urraca y Alifonso deixasen d'estar no mes que tensions maritals y politicas, y se combertesen en una guerra ubierta d'entre lo monarca aragonés y las faccions castellanistas.

Diz que Alifonso pensaba que la proximidat en a relación d'entre lo conte de Candespina y la suya muller se traduciba en infidelidat per partes d'ésta a os votos matrimonials, razón que hese puesto fer que la repudiase escapato, pero enveyendo que con mans que mediaban per a nulidat matrimonial en Roma (que feba poquet que heba sabuto que tamién l'arzobispe de Toledo yera demandando-la a lo Papa) y a demés con a reina conspirando con un d'os suyos confesatos detractors, yera inminent que perdese os dreitos conchugals en o reino de Castiella y Leyón, y alavez decidió de quitar-la forzosament, declarando-la unilateralment incapaz ta gubernar, y la fayó trancar en o castiello de lo Castellar, en tierra aragonesa, declarando la guerra ubiertament a lo conte de Candespina y os suyos seguidors, y encetando una sorprendentment exitosa invasión de Castiella con as tropas de lo chicot reino d'Aragón y caballers navarros, con a unica aduya en o costato castellanoleyonés que d'os contes de Portugal (que encara no yera independient).

En pocas semanas chusmetió las ciudaz rebels de Palencia, Burgos, Osma, Safagún, Astorga y Orense, con una velocidat sorprendentment rapeda que forzó que d'entre os enemigos castellanistas se comenzás a decir que lo monarca aragonés y los suyos veterans talment yeran «invencibles».

Aproveitando que lo rei aragonés teneba fayena en l'occident peninsular, lo conte de Candespina Gomo González fayó una incursión rapeda enta Lo Castellar, liberando-ne la reina Urraca, qui en fuyó escapata enta lo monesterio de Safagún. As noticias que recibió d'ixa incursión prevocoron que Alifonso Sánchiz marchase con l'exercito enta lo sud d'as posesions castellanas, con a intención de castigar lo conte González. La ciudat de Toledo cayó en a primera metat de 1111, y Alifonso d'Aragón s'aprestó a fer cambear-ie l'arzobispe conspirador.

A batalla de Candespina ocurrió lo 26 d'octubre de 1111 en Candespina (contracción documentata de Campo del Espino), en l'atual municipio segoviano de Fresno de Cantespino. Bi prenioron parte las tropas navarro-aragonesas d'Alifonso y lo conte de Portugal, Enrique de Borgonya, per a man aragonesista, y las tropas fidels d'Urraca y lo conte de Candespina per a castellanista. A redota d'os castellanos y la muerte d'o conte de Candespina en o combate deixó a la reina de Castiella en una situación prou mala, que resolvió fendo las paces con o suyo marito.

En 1112 lo Papa Pascual II fayó oficial una menaza ta que os dos reis fesen patent a nulidat d'o suyo matrimonio, baixo pena d'escomunión si encara s'estaban chuntos. Alavez, Alifonso, prefundament relichioso y con motivo d'una nueva disputa con Urraca, aproveitó ta repudiar-la definitivament. Lo repudio se consolidó y fayó oficial en un concilio celebrato en Palencia en l'anyo 1114.

En repudiando a la reina de Castiella perdeba oficialment os dreitos sobre iste reino per os que tanto heba luitato en as anyatas anteriors. Ixo significó ta Alifonso un cambio de dirección en o suyo prochecto, tonando-se-ne enta Aragón y reprenendo lo complexo prochecto de conquiesta de Saraqusta que en 5 anyos de matrimonio (1109 - 1114) heba deixato cuasi de tot albandonato.

Estratechia militar, reconquiesta d'Aragón editar

 
A devisión d'os territorios cristianos y musulmans d'a Peninsula Iberica arredol de l'anyo 1080. Saraqusta yera una d'as taifas mes importants d'Al-Andalus, y ixo heba impedito que Aragón creixese.

A reconquiesta d'Alifonso en o reino d'Aragón se devidió en dos fases. A primera, rapeda y caracterizata per ganar puestos de gran importancia estratechica, escomenzó a prencipios de 1105 (poquez meses dempués que lo coronesen rei) y remató en 1107 con a conquiesta d'as villas prencipals en a comarca de Litera. O matrimonio suyo con Urraca I de Castiella en 1109 significó una pausa de 5 anyos en l'aventura de reconquerir contra d'os moros de Zaragoza. A segunda fase, a partir de 1114, anque de primeras estió mes lenta, encluyó tamién l'anexión de nuclios ta lo reino de Navarra, y que se fese chugar un nuevo papel a la diplomacia exterior, que dica l'inte no en heba chugato garra: Una fuerte alianza con os gascons d'o vezconte de Bearn Gastón IV, y la promulgación d'una bula papal que atorgaba os mesmos beneficios de liberación espirital a os qui luitesen a lo costato d'Alifonso contra os moros que a os qui se'n isen enta las Cruzatas, producto d'un exito diplomatico en o Vaticano.

Primera etapa (1104 - 1109) editar

Tan buen diya como lo coronoron rei d'Aragón y Navarra, Alifonso comenzó a sembrar a simient d'ixo que 14 anyos dimpués habría de culminar con a conquiesta de la Madinat Albaida, cambiando de tot a estratechia que heban emplegata os suyos predecesors. Encetó y remató la presa d'Exeya en 1105 y per lo fuero tan prencipal que le dió toz os suyos habitants abutos y veniders estioron dende alavez caballers (per ixo tien ixe nombre). Completó en a mesma anyata la conquiesta d'a resta de Cinco Villas, fendo-se con Taust y Sadaba, y luego fendo un contino per a val d'Ebro dica encorralar-ie la capital de tot per l'ueste, en una operación que si se mira con a perspectiva d'ixa epoca (d'os tiempos que costaban as conquiestas), puet bien decir-se-ne "lampago".

En a mesma anyata d'o 1105 gosó mandar que i construisen dos castiellos en a campa de l'Ebro debant de Saraqusta, a tiro d'escacilo, talment como si gosase menazar con a suya presencia lo rei Al-Mustain II; os castiellos de ChuslivolDeus lo vol» en aragonés d'ixa epoca) y lo Castellar.

En ixes primers anyos, s'encorraló Zaragoza en completando la conquiesta d'a Plana de Uesca, os Monegros (encara no s'heba puesto conquerir mica mes ta lo sud d'a sierra d'Alcubierre) y l'aria de Balbastro y Monzón. Conquerió Tamarit y Sant Istevan de Litera en l'anyo 1107, rematando asinas a fayena que lo suyo chirman mayor heba deixato per imposible, pero no podió estar-se mes tiempos reconquerindo per as actuals Francha d'Aragón y Leida, que quedoron como reductos musulmans dica lo reinau de su sobrina Peyronela. Con ixas conquiestas, lo monarca heba establito una muga inferior ta lo suyo reino que concidiba en a mes gran parte d'a suya largura con o río Ebro, treito de lo baixo corso d'éste y d'a Cinca, on plazas como Fraga u Mequinenza yeran encara posesions moras.

Segunda etapa (1114 - 1134) editar

 
O setio cristiano de Cherusalem de l'anyo 1099, en a Primera Cruzata.

Habendo feito una sola intervención en termins militars en a guerra de reconquiesta navarro-aragonesa en l'anyo 1110, lo diya que redotó Ámhad Al-Mustain II de Saraqusta (qui bi perdió la vida) en a batalla de Val Tierra (Navarra), lo rei aragonés habió d'organizar a nueva estapa en territorio propio con nuevas estratechias: S'entrevistó con Gastón IV de Bearn cuan éste tornó d'as Cruzatas en orient, establindo una alianza que habría d'estar prencipal ta lo prochecto de reconquiesta en o canto sud d'o Pireneu. Os primers movimientos los fayó en reconquirendo la comarca de Tudela en 1117, fendo-se con Fitero, Corella, Murchant, Cascant, Mont Agut y Cintruenigo en a mesma anyata, que dende l'ataque de Al-Mustain II 7 anyos antes heban quedato en posesión musulmana.

En una calendata, que ta os historiadors encara ye confusa, d'entre las conquiestas en Tudela de 1117 y la primera metat de 1118, Alifonso marchó enta lo Bearn ta estreitir as relacions con Gastón IV. Gastón yera un veterano occitán d'a guerra de Tierra Santa, de costumbres guerrers y ferbor cristiano similars de lo rei aragonés, sinyor d'un vezcondau como yera lo Bearn de dimensions y poder economico pareixitos d'Aragón, lo qui heba feto construir y emplegato armas de setios en a presa de Cherusalem -l'anyo 1099- cuan i luitaba baixo las órdens de Reimundo IV de Tolosa (ixa experiencia habría d'estar importantisma en a guerra de Saraqusta mes luego).

Se'n sabe poqueta cosa de cómo s'establió tan buena relación d'entre Alifonso y Gastón, talment perque teneban tantas experiencias en común, diz que se fayoron dica muit amigos. Lo prencipio d'ixas relacions no se sabe cuan pasó, y bi han indicios que Alifonso I y Gastón IV ya se coneixeban d'antes y heban encluso colaborato (d'ésto si que no bi ha garra prueba) d'antes de 1117: Lo vezconte de Bearn apareixe de sinyor de Balbastro en 1113, pero lo motivo que ixo fuese asinas només s'ha puesto concheturar. Se sabe per seguro que d'entre 1117 y 1118 celebroron un concilio en Bearn en o cual sinyoron un compromiso de cooperación en Aragón que habría d'estar decisivo en os anyos siguients.

Tampoco no se sabe si Gastón de Bearn enfluyó guaire en a decisión d'os altros nobles occitans d'aduyar en a reconquiesta. En 1117 se fayó en Tolosa un concilio con participación de diferents bispes franceses y sobretot occitans, y tamién nobles d'ixes países, que con o respaldo d'o Papa de Roma decidioron conceder os beneficios d'un Cruzata a os qui convenisen en reconquerir a poderosa ciudat de Zaragoza. S'ha de pensar que en a man norte d'o Pireneu, lo nombre de Saraqusta encara i rebellaba emocions, pus que en l'anyo 778 dica lo emperador franco Carlos Magno i heba perduta una gran batalla en mirando de conquerir-la, y ye precisament a comienzos d'o sieglo XII cuan se considera que lo poema de Rolando (o cantar que parla d'aquelo) se i yera fendo popular; alavez, a caldereta yera bien parata ta que lo esprito d'ixa nueva cruzata atrayés un gran numero de caballers ta que i aduyasen lo rei aragonés. Una bula de lo papa Chelasio II a finals d'xa anyata gosó ratificar as conclusions d'o concilio de Tolosa, y alavez la tabla se fayó finalment cacinglata ta que un gran exercito se concentrás pensando de conquerir a ciudat blanca.

Saraqusta editar
 
O palacio de l'Alchafaría, que estió lo palacio de los reis taifas de Saraqusta.

A ciudat de Saraqusta, altrament dita Madînat Al-baida «la ciudat blanca» per os poetas arabes, yera una d'as ciudaz mes importants d'a Peninsula Iberica, capezana sinyoral d'un reino (la dita taifa de Saraqusta) que heba puesto mantener a suya autonomía dintro d'Al-Andalus per estar tan a lo norte, y estar a prencipal ciudat que se trobaba en o norte tan amanata d'a muga primer con l'imperio franco, y sieglos dimpués con os territorios d'a Marca Hispanica que yera convertindo-se en enemigos cosirants. Estar un bastión defensivo exitoso le heba permeso fer-se con un grau d'autonomía singular d'entre las ciudaz andalusinas dillá de lo reinau d'os omeyas.

A prencipios d'o sieglo XII gobernaban Saraqusta la casa de Banu Hud, tenendo lo mes gran esponent d'a dinastía en Al-Mustaín II (perdedor en l'Alcoraz y muerto en Val Tierra en 1110). Dempués que morise Al-Mustaín, su sobrino Abdelmalik heretó lo reino, pero la contumancia per la debilidat que se trobó per haber-se cacegato tota la tropa saraqustiana en Val Tierra le fayó de mirar-se protección fendo-se vasallo de Donya Urraca de Castiella en ixe anyo mesmo (que yera fendo la guerra contra d'Alifonso). Os periglos prencipals que espantaban a Abdelmalik yeran a combinación de lo creixent poderío militar d'Aragón per o norte, y l'amenaza d'os almorábez que ya s'heban feto chusmeter la resta de taifas d'Al-Andalus.

As peitas que pagaban a Castiella a cambio d'ixa proteción no les fayoron mica goyo a las faccions pro-almurabiz que viviban en a ciudat, perque en 1110 encara feban poquez tiempos d'a conquiesta de Toledo -d'entre altros factors- y os sentimients d'os islamistas saraqustins encara se'n resentiban. Ta mutos musulmans saraqustins, a imposición d'un poder unificato en Al-Andalus baixo lo gubierno almurabit yera una posibilidat de recuperar la hechemonía islamica en a Peninsula que s'heba puesto adubir en o reinau d'os viellos califas cordobeses. Una rebelión urbana en a medina blanca remató lo reinau d'Abdelmalik en poquez meses, habendo-ne de fuyir con a cort y las riquezas enta la val de Xalón, on que i fundó un nuevo reino en Rueda. A enemistat que le quedó a Abdelmalik con os almorábez dempués d'a suya expulsión de la ciudat lo convirtió en un eventual aliyato d'Alifonso I d'Aragón enta bels eventos posteriors.

Os almorábez gubernoron en Zaragoza dende 1110 dica la suya caíta en 1118, con Muhammad ibn al-Hach (1110 - 1115) y Ibn Tifilwit (1115 - 1117). Muhammad ibn al-Hayy heba estato lo conqueridor de Valencia en 1102 dempués que morise lo Cit Campiador, y como gubernador de Saraqusta a partir de 1110, miró de reconquerir-le tierras a Alifonso d'Aragón, sin de guaire mes ésito que de prener-le la fortaleza de Chuslivol. Dempués que morise Ibn al-Hayy, Ibn Tifilwit ocupó lo suyo puesto, nombrando visir d'a ciudat a lo filosofo Avempace, anque per desavinencias personals éste gosó deixar lo gubierno y marchar bel tiempo dempués. Dende 1117 dica la suya caíta, Saraqusta estió gubernata per lo rei de Murcia.

Zaragoza yera en ixes tiempos la ciudat mes important en a val d'Ebro, entorrecata con una dople muralla, teneba bels 20.000 habitants, estando superata en a suya meda només que per Toledo, Sevilla y Cordoba. Ni Valencia ni la Medina Mayûrqa (Palma de Mallorca) no la superaban. O cheografo Al-Idrisí la describiba asinas:

A ciudat de Zaragoza ye una d'entre las prencipals ciudaz d'Al-Andalus. Tienei una gran extensión, populosa y ampla; tienei carreras bien amplas y vías, y bonicas casas y vivendas. Ye embironata de chardins y verchels, y tienei una gran muralla feta de pietra, inexpugnable. (...) A ciudat de Zaragoza prene tamién o nombre de medina albaida (la ciudat blanca) y ixo ye per l'abundancia de calso y enlucitos en as parez .
Al-Idrisi, Kitab nuzhat al-mustaq fi ihtiraq al-afaq (Cheografía d'Al-Andalus), S. XII
A conquiesta d'a capital editar
l'Articlo prencipal d'este alpartato ye Conquiesta de Zaragoza.
 
O torrecón de La Zuda (modificato en o S. XVI), seu d'o gubierno de Saraqusta en a epoca musulmana.

En marzo de 1118, gran numer de caballers y sinyors franceses y gascons s'achuntoron en Ayerbe baixo lo mando d'Alifonso lo Batallero. Marchoron enta lo sud y en pocos diyas bi heban completato un setio a la ciudat que habría de durar nueu meses, dica l'aviento d'ixa anyata.

Se sabe poquet de como se i desarrolló lo setio. Bels historiadors consideran que lo corto d'o soministro d'augua, que alavez entraba en a capital per a dita canal de la Romareda, estió l'acción que gosó acelerar a caíta d'a esfensa. Os meses que heban pasato setiando la capital significoron una deficultat important ta la moral y la salut d'as tropas cristianas, doncas l'apleganza de l'hibierno hese, segurament, forzato una retirata perque la mes gran parte d'os hombres dormiban a lo raso.

Saraqusta estió conquiesta lo 18 d'aviento de l'anyo 1118, dempués de grans penuras ta la tropa cristiana en nueu meses de setio, considerando-se-ne lo colofón prencipal la presa de lo torrecón de La Zuda, que a par d'alavez yera l'edificio d'o gubierno musulman d'a ciudat, con fortificación propia en un extremo d'o recinto amurelato.

O palacio de l'Alchafaría, a residencia reyal d'os monarcas saraqustins, Alifonso les ne dió a os monches beneditins ta que en fesen un monesterio. l'Alchafaría de Zaragoza no estió emplegata como residencia reyal d'os monarcas d'Aragón dica lo reinau de Pero IV lo Cerimonioso, dos sieglos dempués.

A caíta en mans cristianas d'a capital significó lo final d'o protectorau d'esta ciudat sobre muitas altras poblacions y villas en l'actual Aragón, que remanioron poquez tiempos independients dica que miqueta a miqueta os cristianos las conquerioron.

Zaragoza obtenió lo fuero Totum per totum, que confiaba la proteción d'os intereses particulars a os cuerpos armatos seculars que se i podesen formar, garanciando asinas l'autodefensa, y con l'establimento d'una rechimen d'alchamías, se garanciaba tamién o respeto d'entre las comunidaz relichiosas (la musulmana establita, y os cristianos nuevos arribatos) y lo emplego d'as mezquitas d'a ciudat mientres un anyo dica que se i fese lo treslato d'os musulmans enta os rabals.

O tractau d'as capitulacions que sinyoron en l'Alchafaría con os musulmans d'antes que se rendisen incluyiba lo dreito d'éstes a praticar a suya relichión en a ciudat de Saraqusta, en pagando impuestos especials, y continar vivindo-ie dica l'anyata siguient, en que s'habrían de tresladar enta os rabals (l'alchamía nueva) os que se i queresen quedar, mientres que os qui tenesen garra puesto altro ta on que marchar lo podeban fer librement. A intención d'Alifonso yera que la ciudat no s'espoblás de tot, y que conservás os artesans y comercidants musulmans que ya i viviban ta que no s'arruinás la economía. Este fenomeno d'asimilación d'os moriscos habrían d'estar a radiz de tot l'arte mudéchar que floriría en Aragón en os sieglos siguients.

As condicions d'o tractau de capitulación de Zaragoza, seguntes o historiador J.L. Corral, incluyiban:

  • O dreito d'os musulmans qui lo queresen de quedar-se-ie a vivir, anque habrían de pagar de venidero bels tributos per profesar una relichión diferent.
  • O dreito d'os musulmans que queresen marchar de fer-lo librement, lievando-se las cosas que queresen.
  • O dreito d'os musulmans d'emplegar as mezquitas d'a medina blanca y las suyas casas dica que, pasato l'anyo, habrían de tresladar-se a extramuros.

Dempués d'ixas desposicions, en a medina (a ciudat viella) de Zaragoza s'establioron numbrosos cristianos de tot puesto que heban participato en a reconquiesta d'a ciudat, convertindo-la en una ciudat cosmopolita y rica, que anque no existen datos de cuanta población conservó d'entre os 20 000 moriscos orichinals que heba puesto tener, creixió con l'aporte cristiano y s'espandió con vicos nuevos a extramuros. Gastón IV de Bearn recibió lo sinyorato d'a nueva capital aragonesa per recompensa d'haber estato tan buen aliyato d'o monarca aragonés.

Expansión d'Aragón enta lo sud de l'Ebro editar
 
Embiesta de Daroca (Z) con as restas d'a suya muralla, y lo paisache en a dita Extremadura Aragonesa d'allá enta lo sud.

Con a caíta de Zaragoza en mans cristianas, lo rei d'Aragón adebantó los suyos plans de conquiesta contra d'as copiosas villas y lugars d'o Baixo Aragón y la val d'Ebro que heban quedato sin prener. En 1119 conquerió Fuents d'Ebro, Alfacharín, Tudela (la zaguera villa prencipal de Navarra que quedaba sin conquerir-se), tota la defesa de Moncayo incluyindo Tarazona y la redolada (estes puestos, dempués d'a muerte d'o rei, habrían de tener importancia cabal per estar la muga con Castiella), la val natural d'o río Alfama (en La Rioja) con Cervera d'Alfama en a capeza, Tudillén y Castillón (fortalezas en Navarra, enguán arruinatas), Novallas, Agreda, Magallón, Alberit, Borcha, Alagón, Noviellas, Rueda de Xalón (chusmetió lo rei moro Abdelmalik a vasallache, anque respetó lo reino que i heba constituito) y Epila.

Probablement, en ixa anyata mesma (1119), recostruyó y repobló l'arruinata ciudat de Soria y bels lugars d'a comarca suya, anque bels historiadors y cronistas castellanos han atrebuito tradicionalment ixa fayena a lo rei Alifonso VII de Castiella, lo fillo d'Urraca. Mudernament, pareix que os documentos atestigüan que l'actual ciudat castellana fayó parte d'o reino d'Aragón mientres cualques anyos, dica que con a muerte d'Alifonso lo Batallero (1134) la prenioron definitivament as tropas d'o rei castellano.

En 1120 yera setiando la ciudat de Calatayú cuan i recibió noticias d'un gran exercito almurabit que puyaba dende Valencia ta reconquerir Zaragoza. Bien escapato, quitó las tropas que teneba, y aduyato per lo gascón Guillen IX, duque d'Aquitania, marchó enta surtir-les a lo paso d'as tropas musulmanas d'antes que no plegasen enta Zaragoza. Os almorábez, que puyaban per una antiga calzata romana per a cuenca d'o río Guadalaviar, pasata la villa de Tirwal (l'actual Teruel) yeran fendo camín enta la val d'Ebro cuan a fuerza aragonesa os encalzó, a par d'o lugar de Cutanda (val de Xiloca) parando la que s'ha puesto recordar como la mes gran batalla d'o Batallero; la dita batalla de Cutanda, que remanió en o imachinario popular aragonés en os sieglos siguients, dica que en o sieglo XIV encara se deciba "pior estió aquello de Cutanda" ta referir-se a las contumancias que pareixen imposibles pero que dempués encara se solventan.

En a batalla de Cutanda, las fuerzas aragonesas que yeran inferiors en o numer d'efetivos, obtenioron una victoria lo 17 de chunio de 1120 y forzoron lo retacul d'as tropas almorábez, que albandonoron garra intento posterior de reconquiesta. La fama de Cutanda s'estendilló tamién per Occitania.

En os diyas siguients, l'exercito victorioso prenió Calamocha y Mont-reyal, on que pareix que s'establioron temporalment (en fundando, se diz, que l'actual municipio), d'antes que no reprenesen y rematesen la conquiesta de Calatayú que significaría la consecución d'un domenio aragonés definitivo en as vals de Xalón y de Xiloca en chunto. Bubierca, Alfama d'Aragón, Daroca y Fariza se fayoron conquiestas d'antes que s'acabás l'anyo 1120.

 
Recreyación escultorica d'Alifonso I d'Aragón (S. XVIII) en o Parque d'o Retiro de Madrit.

En l'anyo 1122 constituyó en Mont-reyal la primera orden militar d'a Peninsula Iberica, la dita Militia Christi («Melicia de Cristo») seguindo l'eixemplo d'as que ya s'heban establitas en Cherusalem en as Cruzatas, en atorgando-les o castiello de la dita localidat (que, en ixas envueltas, yera en a muga con l'Al-Andalus), y la influencia sobre d'as villas y localidaz d'o río Xiloca y Teruel (lo rebanyo de lugarons que costituiban la suya comarca), plegando ixes domenios dica Segorb. A intención de lo Batallero yera que caso que no s'arreglasen as relacions con os contes de Barcelona (tenioron muitas tensions en ixes anyos), dende l'orient de l'actual provincia de Teruel se'n podese ixar una espedición de reconquiesta contra Tortosa (deseyato obchectivo d'os monarcas aragoneses dende Sancho Remíriz) que permetese fer-se un paso enta la Mediterrania ta lo reino d'Aragón.

A influencia de lo ideyal cruzato en Alifonso I estió grandisma, y anque nunca no marchó personalment enta Tierra Santa, prenió muitas inspiracions d'as accions d'os guerrers d'orient meyo. A Militia Christi estió uno d'os puntos fuertes d'os siguients 14 anyos d'o suyo reinau, y anque estió remodelata per Alifonso VII de Castiella en 1136, dempués que morise lo rei aragonés, reasentando-la con seu nueva en o castiello de Belchit, Ramón Berenguer IV (princeps d'Aragón 1137 - 1162) la fusionó con a orden d'o Temple en a Concordia de Chirona de setiembre de 1143. A Militia Christi tenió los beneficios d'una cruzata permanent en a contra d'o islam, dillá d'os establimientos d'a suya fundación, per a espresa concesión d'o Papa de Roma. La mes gran parte d'os datos que s'han puesto recopilar d'ixes comienzos s'han extraito d'una carta de l'arzobispe occitán Guillermo d'Aux, de 1122.

En 1123 s'enfrentó con o conte de Barcelona, Ramón Berenguer III (pair d'o futuro Ramón Berenguer IV), per o dreito de posesión sobre la recient reconquiesta ciudat de Leida, lo redotó y prenió la dita ciudat que estió incorporata a lo reino d'Aragón.

Expedicions per dintro de l'Al-Andalus (1124 - 1126) editar

Con a cantidat de nuevas villas y territorios que heba incorporatos a lo reino d'Aragón, lo Batallero precisaba de gran cantidat de personas ta repoblar os campos, villas y ciudaz, ta formar una economía que permetese lo ritmo d'as conquiestas. Sabendo que existiban muitos mozarabes (cristianos baixo gubierno musulmán) en as prencipals ciudaz d'Al-Andalus, y que heban esclatato bellas revueltas per lo fanatismo islamista d'os gubernants almorábez, Alifonso d'Aragón veyió que talment en podeba quitar buen proveito si conseguiba atrayer-los enta Aragón.

En 1124, con 50 anyos d'edat, lo monarca aragonés emprenió un arriesgato prochecto de captación demografica en l'interior d'Al-Andalus, deixando lo reino baixo gubierno d'os suyos aliyatos, marchó personalment a la capeza d'un exercito y se dentró en o reino moro de Valencia, plegando dica Benicadell (Penya Cadiella en as cronicas). L'anyata de 1225 sería prencipal en ixa clamata de pobladors: Surtindo per Teruel y baixando mes luego per debant encara de Valencia, en poquet mes d'una anyata arrulló una ofensiva contra lo reino de Granada con pretensión de formar-ie un prencipau cristiano en o sud de l'Al-Andalus, y recorrio importants localidaz d'a val d'o Guadalquivir (Córdoba) y plegó dica la costa de Motril, tornando-se-ne con un gran botín militar (os debiditos reinos musulmans no heban puesto fer-le la contra) producto de saqueyar villas y ciudaz musulmanas, y replegando-ne una comitiva que s'ha calculato de bels 10.000 mozarabes andalusins que s'instalarían en territorio aragonés.

Alifonso VII de Castiella editar
 
Retrato d'Alifonso lo Batallero de 1885 per Manuel Aguirre y Monsalbe.

O 8 de marzo de 1126 morió Urraca I en librando una criatura con 44 anyos, la que heba estato la suya muller y reina de Castiella, deixando la corona castellanoleyonesa en as mans d'o suyo fillo natural, Alifonso Reimúndiz, fillo de Reimundo de Borgonya, que dende alavez gubernaría como Alifonso VII de Castiella.

As tensions d'entre Alifonso d'Aragón y lo suyo antigo fillastre lievoron altra vegata las dos coronas enta una situación de guerra, pus que lo rei castellano no quereba deixar-se perder as villas que heban quedato en posesión aragonesa dempués d'a redota de Candespina. O esclate d'una nueva guerra d'entre Castiella y Aragón fayó que éste perdese las posesions en La Rioja y Soria d'entre l'anyo 1127 y 1128, dica que la sinyatuera d'una paz, la dita Paz de Támara (1128), d'entre os dos Alifonsos afixó os lemites de muga d'entre os dos reinos.

En os dos anyos de guerra, Aragón només i heba ganato Molina d'Aragón y Longars.

En 1129 repobló Cella, Ribota y Monzón, concedindo-les fueros. Marchó enta Valencia y i redotó os almorábez en Cullera y posó lo setio d'a ciudat de Valencia, anque dempués lo alzó y se'n habió de tornar ta lo norte per haber-ie d'esfensar os condaus vasallos de Foix y Cominches, penetrando con o suyo exercito per a val d'Arán y establindo-ie lo campamento y base d'operacions prencipal en 1130.

Testamento editar

En octubre de 1131, mientres setiaba la ciudat vascona de Bayona, fayó lo problematico testamento que habría de separar os reinos d'Aragón y Navarra dempués d'a suya muerte. O testamento deixaba os suyos reinos a os Caballers d'a Orden d'o Temple, os Caballers d'o Hespital de Cherusalem y la ilesia d'o Santo Sepulcre de Cherusalem, tres institucions relichioso-militars cruzatas que teneban una gran independencia respective d'a Ilesia Catolica de Roma:

En o nombre d'o bien mes gran y incomparable que ye Dios, Yo, Alifonso, rei d'Aragón, de Pamplona [...] pensando en a mía suert, y reflexionando que la naturaleza mos fa mortals a toz os hombres, me proponié que mientres encara tenese vida y salut, destribuiría lo reino que Dios me concedió y las mías posesions, y las rentas, en a maniera mes convenient ta dempués d'a mía existencia. Per consiguient, temendo lo chudicio divino, y enta la salvación d'a mía anima, y la de mi mai y la de mi pai y la de toz os míos familiars, foi lo testamento ta Dios, ta lo Nuestro Sinyor Chesucristo y ta toz os suyos santos. Y con buen animo y buena voluntat le'n ofreixco a Dios, a la Virchen María de Pamplona y a Sant Salvador de Leyre, lo castiello d'Estella con tota la suya villa [...], dono a Santa María de Nachera y Sant Millán [...], dono tamién a Sant Chaime de Galicia [...], dono tamién a Sant Chuan d'a Penya, [...] y tamién, ta dempués d'a mía muerte, deixo como hereu y succesor mío lo sepulcre d'o Sinyor que i ye en Cherusalem, [...] Tot ixo yo lo foi ta la salvación de l'anima de mi pai y mi mai, y la remisión de toz os míos pecatos y ta mereixer un puesto en a vida etierna...

Este testamento, que ta muitos historiadors s'ha feto a saber-lo de controvertito mientres muitos anyos, pos no le trobaban garra significato si que la obsesión d'o monarca aragonés con a relichión, tenió, manimenos, una esplicación en o libro de 1975 d'a historiadora Elena Lourie "El testamento de Alfonso I el Batallador, rey de Aragón y Navarra". Ta Lourie, la enemistat d'entre Alifonso d'Aragón y Alifonso VII de Castiella yera preeminent, doncas este segundo teneba a demés d'os domenios en a Peninsula, altros condaus y posesions en Francia y Borgonya que heba herbato d'o suyo pai (ixo ye, que yera un monarca muit poderoso, y con buenas aliyanzas), y sobrebuenas relacions con o pontificato romano. Ta lo rei d'Aragón, que heba estato casato con a maire de Alifonso de Castiella, yera un periglo ta la independencia d'os suyos domenios dimpués que morise que talment lo rei de Castiella gosás demandar-los como hereu en no haber-ie garra altro que en estás de natural. Si las buenas relacions de Castiella con Roma s'hesen trasformato en cualque cosa d'apoyo pontifical enta ixa causa, talment lo papa ese puesto coronar rei d'Aragón y Navarra lo mortal enemigo de lo Batallero. Alavez, en consecuencia, fer-se herebar per as órdens militars de Tierra Santa yera la unica maniera que trobó lo rei aragonés ta pribar-ie d'ixa situación, pus que ni lo Hespital, ni lo Temple teneban prou relación con o tron de Sant Pero como ta que lo Papa decidiés que heban éstes de fer.

 
A ciudat de Fraga. Alifonso estió redotato en mirando de conquerir-la.

Tamién que lo rei i nombrás hereus a bellas congregacions relichiosas con important presencia en Castiella y en Leyón s'ha d'entender, seguntes Lourie, como una maniera que os relichiosos d'ixes reinos fesen de freno ta os eventuals intereses d'Alifonso de Castiella. Estió asinas talment, tot pensato, que lo rei d'Aragón deixó bien paratas as cosas ta que lo suyo enemigo en vida no i podese fer cosa en os suyos domenios cuan fuese muerto.

Zagueras batallas editar

En 1131, mientres que lo rei yera esfensando Gascunya contra d'os franceses, os gascons Gastón IV y un caballero d'éste, per nombre Esteban, combatioron en o sud-este d'Aragón contra d'una nueva menaza d'os almorábez. Prenioron lo Mayestrato y i consolidoron lo domenio aragonés que se i heba feblito en os zaguers ataques moros, y en una d'ixas concaratas (que se'n tienen pocos datos) lo vezconte de Bearn i cayó muerto, fendo-se apresato lo calabre en mans d'os musulmans.

Os musulmans decapitoron o calabre d'o vezconte gascón, y tenioron o tozuelo en Granada, punchato en alto en una lanza, ta que os reis d'a ciudat se congratulesen per a muerte d'un d'os enemigos que heban quiesto atacar a ciudat bels anyos d'antes. O cuerpo estió finalment recuperato, en chos de pagar-les una important suma de diners, y s'enterró en a Basilica d'o Pilar de Zaragoza, anque ixes despulles se perdioron en una remodelación en 1681 u 1717.

A muerte en Aragón de Gastón lo Cruzato significó lo retorno d'o rei enta lo reino, deixando os intereses occitans ta os suyos caballers que bien luego i marchoron. En 1133 setió y se fayó con Mequinenza, un d'os zaguers bastions musulmans que quedaban en l'interior d'Aragón, anque con l'exercito menguato per a perduga de muitos gascons que en habendo muerto Gastón lo Cruzato marchoron ta la suya tierra.

En o estiu de 1134 yera lo rei d'Aragón asitiando la fortaleza de Fraga con un exercito chicot (només que 500 caballers, cuasi toz només que aragoneses y navarros) cuan un ataque d'a fuerza mora les i sorprenió sin de guaire esfensa. A redota d'os aragoneses se produció lo 17 de chulio d'ixe anyo, recibindo-ie lo veterano monarca graus feritas que, anque podió salvar a bida de primeras, rematoron per matar-lo lo 7 de setiembre en a localidat monegrina de Polinyino. Seguntes a Cronica de Sant Chuan d'a Penya teneba 61 anyos y en heba reinaus a metat.

As 30 anyatas d'o reinau d'Alifonso lo Batallero s'han quiesto recordar como las mes intensas en a reconquiesta en o reino d'Aragón, cuasi triplicando-ne la estensión, y convertindo un chicot reino pirenenco en a primera potencia militar cristiana en a Peninsula Iberica, capaz d'haber mantenito guerras en diferents frents tanto contra cristianos como musulmans, reformando la economía y los fueros, establindo villas y ciudaz, nuclios burgueses, y relacions diplomaticas que enantes no se bi heban feito.

Succesión editar

 
O casar viello en Mequinenza (antes d'a construcción d'o pantano) con o castiello en alto. Mequinenza estió la zaguera conquiesta d'Alifonso lo Batallero.

Muerto Alifonso sin de garra descendencia, lo testamento que heba deixato no fayó mica contentos ni a los nobles ni a los eclesiasticos. En o sieglo XII no heba pasato nunca que un reino quedase sin de succesor dinastico, y menos encara que se querese posar de gubernant una orden militar.

L'asamblea de nobles y notables d'os reinos alcordoron que la solución habrías d'estar posar-ie rei lo chirmán chico d'Alifonso, Remiro, que a par d'alavez yera lo bispe de Roda-Balbastro y con os suyos 59 anyos d'edat lo zaguer miembro vivo d'a casa d'Aragón. A nobleza de Navarra no aceptoron un rei eclesiastico y proclamoron lo suyo nuevo rei un d'os nobles navarros, emparentato con éls per estar fillo d'un borde de Sancho Remíriz, lo infant García Remíriz alavez García Remíriz lo Restaurador. Con a proclamación d'o nuevo monarca ta Navarra, Aragón y lo dito reino se deseparoron dempués de 50 anyatas d'unión personal en a fegura d'o monarca común, ta no tornar-se a chuntar nunca.

En Aragón, a coronación de remiro tampoco no i estió facil. Atrimatas de diferents facions nobles que no refiaban d'un eclesiastico sin d'experiencia militar fuoron esclatando per tot lo país, dica lo punto que lo recient coronato Remiro II d'Aragón en habió de fuyir enta lo condau d'Urchel dica que las cosas se calmesen. Os nobles aragoneses habioron d'esfensar a integridat d'o reino contra d'un borde de leixos relacionato con a familia reyal, Pero d'Atarés, que con l'aduya d'os navarros ocupó Taust, y tamién contra d'Alifonso VII de Castiella que como s'heba esperato querió reclamar lo tron tamién. A concesión de vasallache per a ciudat de Zaragoza a lo monarca castellano permetió firmar a paz con él, y que intervenise en espulsando os navarros d'Aragón.

Remiro lo Monche reinó d'entre 1134 y 1137, se casó eventualment con Agnés d'Aquitania de qui en naixió la futura Peironela, y sinyó con Ramón Berenguer IV de Barcelona las ditas capitulacions de Balbastro per as cualas prometeba la man d'a suya filla a lo conte y establiba las condicions en que este heba de gubernar lo reino anque sin de dignidat reyal, dica que un eventual fillo d'os dos (como finalment en estió Alifonso II) podese heretar lo reino y lo dito condau en calidat de chunión personal (como d'antigos tamién s'heba feto con Navarra) parando asinas lo que dempués habría d'estar a Corona d'Aragón.

Se veiga tamién editar

Fuents editar

Vinclos externos editar


Predecesor:
Pero I
Rei d'Aragón
1104 - 1134
Succesor:
Remiro II
Predecesor:
Pero I
Rei de Pamplona
1104 - 1134
Succesor:
García Remíriz