Ciudat d'o Vaticano

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O Estau d'a Ciudat d'o Vaticano ye, con os suyos 0,44 km² de superficie y a suya población de 932 habitants, o estau menos amplo y poblau d'o mundo. Ye situau en a ciudat italiana de Roma, con a que tien 4 km de muga. Se troba en a zona ueste d'a ciudat, sobre a marguin dreita d'o río Tíber.

Estau d'a Ciudat d'o Vaticano Status Civitatis Vaticanæ Stato della Città del Vaticano
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional: Inno e Marcia Pontificale
Situación d'a Ciudat d'o Vaticano
Capital  • Población	Ciudat d'o Vaticano 801 (2020)
Mayor ciudat
Idiomas oficials	Latín y italiano
Forma de gubierno Chefe d'Estato	Monarquía electiva Jorge Mario Bergoglio
Independencia Pacto de Letrán	11 de febrero de 1929
Superficie  • Total  • % augua Mugas	Posición 247º 0,44 km² 0% 4 km
Población  • Total (2020)  • Densidat	Posición 197º 801 1.820,45 hab/km²
PIB (PPA)  • Total ([[]])  • PIB per capita	Posición 179º US$ 333 millons
Moneda	Euro (€)
Chentilicio	Vaticano/a
Zona horaria  • en Verano	UTC+1 UTC+2
Dominio d'Internet	.va
Codigo telefonico	+379
Prefixo radiofonico	HVA-HVZ
Codigo ISO	255/ VAT / VA
Miembro de: ONU, UL (observador)

O edificio mas destacau ye a Basilica de Sant Pietro. Incluye tamién, en rechimen de extraterritorialidat, as basilicas de Sant Chuan de Letrán, Sant Pavlo Extramuros y Santa María la Mayor, y difuera d'a ciudat, o Palacio de Castelgandolfo. O estau ye tan chicot que nomás a Basilica de Sant Pietro ya en ye o 7% d'a suya superficie; a basilica y a Plaza de Sant Pietro ocupan un 20% d'o territorio, ixo li fa estar o territorio independient mas urbanizau d'o mundo.

A Ciudat d'o Vaticano alberga la Santa Seu, maxima institución d'a Ilesia Catolica. Encara que os dos nombres «Ciudat d'o Vaticano» y «Santa Seu» s'emplegan a sobén com si fuesen equivalents, o primero se refiere a la Ciutat y a lo suyo territorio, mientres que o segundo se refiere a la institución que diriche a Ilesia y que tien personalidat churidica propia (como subchecto de Dreito internacional). Rigurosament, ye a Santa Seu, y no lo Estau d'o Vaticano, la que mantiene relacions diplomaticas con a resta d'estaus d'o mundo. D'atra man, o Vaticano ye qui da o soporte temporal y sobirán (sustrato territorial) a l'actividat d'a Santa Seu.

Fa parte d'a Organización d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat.

Historia d'o Vaticano

Territorio Vaticano d'alcuerdo a los Pautos de Letrán.

• 756, prencipia la historia d'os Estaus Pontificios.
• 1860, l'exercito d'o rei d'Italia Bitor Manuel II conquista os Estaus Pontificios y deixa o Vaticano solament en posesión de Roma y a suya rechión costera mientres o papau de Pío IX.
• 1870, Vitor Manuel prene posesión d'una gran parti de Roma gracias a la Guerra Francoprusiana y la proclama nueva capital d'o suyo reino.
• 1917, Benedet XV proposa un plan de paz ta la Primera Guerra Mundial que ye ignorato de tot por a comunidat internacional.
• 1929, os Pactos de Letrán son sinyaus por Pietro Gasparri en representación d'o Vaticano y Benito Mussolini, primer ministro italiano, l'11 de febrero mientres o pontificau de Pío XI. Con iste pauto se remató a disputa con Italia que existiba dende 1870. Con o reconoiximiento d'iste chicorrón estau lo concordato guaranció a total independencia d'o Papa.
• 1939, esclata la Segunda Guerra Mundial; o Vaticano se declara neutral.
• 1965, Pablo VI clausura o Concilio Vaticano II.
• 1981, Chuan-Pavlo II sufre un atentau.
• 2003, o Vaticano s'oposa a la invasión d'Iraq por parti d'os EUA y os suyos aliaus.
• 2005, Muere o papa Chuan-Pavlo II y asume o papau Benedet XVI.
• 2013, lo sucesor de Chuan-Pavlo II, Benedet XVI, renuncia a lo suyo pontificau por razons de salut, estando-ne a primera renuncia d'un Papa en as zagueras 600 anyadas.. En o Conclave de 2013, Jorge Mario Bergoglio ye triau como papa, baixo lo nombre de Francisco.

Gubierno y politica

Palacio d'o Gubierno en os Chardins Vaticanos.

A esencia mesma d'o Estau d'a Ciudat d'o Vaticano se basa en a doctrina y en a lechislación d'a Ilesia Catolica, de manera que o Papa ye allora Chefe Supremo d'a Ilesia y Chefe d'o Estau d'o Vaticano. Como en a propia Ilesia Catolica, os centenars de millons de miembros d'ista no tienen dreito de voto u decisión sobre a organización, o Vaticano ye l'unico estau europeu que amás de no estar formalment una democracia, esfensa explicitament o suyo caracter de dictadura teocratica. A esleción d'o Papa corresponde a lo Sacro Colechio Cardenalicio (institución no esleita, os miembros d'a cual son designaus por o propio Pontifice), reunitos en Conclau, seguntes as disposicions d'a Constitución Apostolica Universi Dominici Gregis, promulgada por Chuan-Pavlo II o 22 de febrero de 1996. Ista Constitución Apostolica restrinche o metodo d'esleción eliminando a posibilidat d'aclamación y de compromís y desichindo que a mesma se verifique por escrutinio.

Basilica y plaza de Sant Pietro.

O escullito se torna en Papa cuan manifiesta a suya aceptación, siempre que se tracte d'una persona que tenese ya o caracter de Bispe. En caso contrario, o trigau ha d'estar ordenau Bispe a l'inte. En cualsiquiera d'os dos casos, o Papa esleito adquiere dende o mesmo momento d'a suya aceptación, y ordenación si ye o caso, a plena y suprema potestat en a Ilesia Catolica y en o Estau d'a Ciudat d'o Vaticano.

Tampoco no existe a división de Poders propia de cualsiquier democracia: o Papa concentra en a suya persona toz os tres poders lechislativo, executivo y chudicial, encara que no gosa exercer-los de forma dreita en a mayoría d'os casos. Ta asistir a lo Papa en o gubierno d'o Estau d'a Ciudat d'o Vaticano esiste una administración dita Curia Pontificia Romana, que s'encarga d'os asuntos ordinarios d'o gubierno eclesial y vaticano.

Os idiomas oficials son o latín y o italiano. A moneda d'o país, seguntes un alcuerdo suscrito con a Unión Europea (UE), ye l'euro. Ye o solo estau sobirán d'o mundo que ye reconoixito por a Organización d'as Nacions Unidas y que no i perteneixe.

Cheografía

Plan d'a Ciudat d'o Vaticano.

A Ciudat d'o Vaticano constituye un enclau adintro d'a ciudat italiana de Roma, con a cual tien una muga de 4 km. Se troba situada en a zona uest de Roma, en un chicot tozar en a marguin dreita d'o río Tíber. O prencipal edificio d'o estau ye a basilica de Sant Pietro que se troba en a plaza d'o mesmo nombre. Adintro d'as murallas se troban atros edificios importants como el Palacio d'o Gubierno, os Museus Vaticanos y os Chardins Vaticanos.

Clima

Os hibiernos son suaus y, encara que as temperaturas son altas mientres o día, as nueiz son fredas. A temperatura meyana en chinero ye de 7 °C, mientres que en chulio ye de 24 °C. I plebe poco entre mayo y setiembre. Octubre y noviembre son os meses mas umedos.

Economía

Museus Vaticanos: A sala dita Braccio Nuovo.

O Vaticano no puet mantener-se gracias a l'actividat productiva d'o suyo propio territorio, limitada a la venda d'obchectos toristicos, libres d'impuestos, estampetas y dentradas a museus. Pero conta amás con os grans ingresos d'a Ilesia Catolica en tot o mundo, provenients de: as aportacions economicas d'os Estaus a on conta con alcuerdos de financiamiento (por a suya tradición catolica u por a presión de partitos politicos afins), as donacions d'os catolicos u d'interpresas vincladas a éls; os beneficios d'as interpresas propiedat d'a Ilesia y d'as suyas actividaz financieras de banca y bolsa a nivel internacional. A economía yera muit danyada en 1979, y tres anyos dimpués se produce a caita d'un d'os bancos mas ilustres de Italia, o Banco Ambrosiano, que levaba as finanzas internacionals d'o Vaticano. Dimpués o Papa tresladó a responsabilidat d'a economia vaticana a lo Estau, que, a partir de 1984, s'encargarba d'as finanzas. Cinco anyos dimpués, o Papa fa una reestructuración d'a organización economica y a economía estatal s'encargó a cinco financiers reconoixitos internacionalment (encara que baixo lo control d'una comisión formada por cinco cardenals).

Monedas

Debito a un alcuerdo con Italia, en representación d'a Unión Europea, a moneda vaticana ye l'euro. A ciudat tien euros con disenyo propio, que son acceptaus en Italia y a resta de países d'a zona euro. A Ciudat d'o Vaticano no tien un banco que pueda emitir istas monedas, por ixo tien un alcuerdo con Italia ta la suya fabricación, que no puet estar de mas d'un millón d'euros anyals.

Medios de comunicación

Antena d'a Radio Vaticano.

A Ciudat d'o Vaticano emite as suyas propias estampetas postals y monedas, tien una estación de ferrocarril y un periodico (L'Osservatore Romano), una emisora, (Radio Vaticano) y una televisión (Centro televisivo vaticano), amás de diferents fundacions, como Latinitas, ta o estudio d'o latín, academias y universidaz pontificias.

Servicio telefonico

O estau d'a Ciudat d'o Vaticano tien un servicio de telefons que disposa de modernas instalacions ta la comunicación tanto interna como externa d'a ciudat tamién disposa de personal altament capacitau. S'ha de tener en cuenta que no existe o dreito a la confidencialidat d'as comunicacions telefonicas u d'unatro tipo. A ciudat estau tien una complexa infraestructura de rez, por lo que tien una autonomía completa.

Transportes

A ciudat tien una gara que recorre o trachecto dende o Vaticano dica Italia. Amás, tamién tien un helipuerto. Os servicios d'autocar dende a ciudat de Roma son frecuents.

Sieglas automovilisticas

O Papamóbil con a matricla SCV1.

O Vaticano atorga a traviés d'o "rechistro de vehíclos vaticanos" una matricla a los automóbils d'ista ciudat-estau. Os automóbils que son d'o gubierno portían as sieglas "RVV" y os que son d'os ciudadans, "SCV".

Esfensa

A tradicional apariencia d'a Guardia Suiza amaga un moderno exercito d'elite.

A Guardia Suiza ye o cuerpo militar encargau d'a seguridat d'a Ciudat d'o Vaticano. Ye composada por bels cient soldaus (toz hombres): cuatre oficials, 23 comandants intermedios, 70 alabarders, 2 tamboriners y un capellán. Son entrenaus en procedimientos y maneyo d'armas modernas (como o fusil suizo Sig 550), encara que tamién s'amuestra a maniar a espada y l'alabarda.

A Guardia Suiza tien a suya seu debant d'o Palacio Apostolico Pontificio.

Seguntes os Pactos de Letrán sinyaus con o gubierno faixista italiano de Benito Mussolini, s'establió que a Policía italiana ha de cusirar, en chunto con a Guardia Suiza y os Servivios Vaticanos de Seguridat (servicios secretos), a Plaza de Sant Pietro.

A esfensa d'a Ciudat d'o Vaticano ye proporcionada por Italia.

Nacionalidat

A nacionalidat vaticana no s'obtién por naiximiento, sino por o sistema de iure officii u concesión, a aquellas personas que treballan ta o Vaticano. Tamién pueden obtener a nacionalidat os conchuches (que s'anula, en caso de deseparación) y fillos (que se anula si son treballadors, tienen mas de 25 anyos u en o caso d'as fillas si se casan) d'os treballadors vaticanos.

Seguntes as leis italianas, si una persona pierde a ciudadanía vaticana y no tiene denguna atra ciudadanía automaticament esdevién ciudadán d'Italia.

O 31 d'aviento de 2005, yeran 558 as personas con nacionalidat vaticana, d'as cuals 246 teneban dople nacionalidat.

Istas 558 personas yeran:

• O Papa;
• 58 cardenals, residents en Roma;
• 293 clerigos, miembros d'a Santa Seu en misions diplomaticas;
• 62 atros miembros d'o clero, treballando en o Vaticano;
• 101 miembros d'a Guardia Suiza; y
• 43 atras personas.

Asinas, d'as personas que tienen a nacionalidat vaticana, un 80% fan parti d'o clero d'a Ilesia Catolica, y a mayor parti d'a resta son guardias suizos, que tamién son catolicos, estando amás iste un d'os prencipals regles ta dentrar en a Guardia Suiza. No se diz a relichión d'as atras 43 personas.

Istas cifras se refieren a personas con nacionalidat vaticana, pero no toz son residents en a Ciudat. Os ciudadans que treballan en misions diplomaticas, a gran mayoría d'os cardenals y una gran proporción d'os miembros d'o clero y laicos que treballan en o Vaticano viven fuera d'o Estau.

Cultura

Os Museus Vaticanos.

A cultura d'o Vaticano, como ye platero, se corresponde con a cultura d'a Ilesia Catolica, encara que s'ubre tamién a l'arte d'atras culturas, y o suyo mayor exponent son as obras d'arquitectura, como a Basilica de Sant Pietro, a Plaza de Sant Pietro, a Capiella Sixtina y os Museus Vaticanos.

Entre os Museus Vaticanos se troban: o Museu Gregoriano d'arte echipcio y d'arte etrusco, o Museu Pío Clementín, o museu Chiaramonti y a Pinacoteca Vaticana.

Muitos artistas y arquitectos famosos como Bramante, Michelangelo y Bernini treballoron en importantismas obras artisticas que hue se pueden admirar en os edificios vaticanos.

Esportes

O Vaticano tien una selección de fútbol, a Selección de fútbol d'a Ciudat d'o Vaticano, que no ye asociada ni a la NF-Board ni a la FIFA. Ista selección s'enfrontinó a Sant Marino y Mónegue, quedando 0-0 contra os dos equipos. L'equipo ye composau por voluntarios d'a Guardia Suiza, miembros d'o Consello Papal y por guardias d'os museus.

En febrero de 2007 sacerdoz y seminaristas d'a Ciudat d'o Vaticano y Roma chugoron a primera «Copa Clerical». Ye o primer campionato d'equipos formaus por clerigos, una ideya d'o Secretario d'Estau, o cardenal Tarcisio Bertone.