Río Cinca

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Cinca
A Cinca en a valle Verde, a man d'a suya naixencia.
Administración
Estaus	{{{estaus}}}
Territorios	Aragón
Cheografía
Longaria	170 km
Altaria d'o naixedero	2500 m
Naixedero	{{{naixedero}}}
Desembocadura	Río Segre
Superficie d'a cuenca	km²
Cabal meyano	m³/s
Mapa
A Cinca en Aragón

A Cinca ye un río d'Aragón que naixe en o macizo d'as Tres Serols, transcruza las comarcas de Sobrarbe, o Semontano, a Cinca Meya y la Cinca Baixa. Ye lo segundo río mes gran d'Aragón por a suya largaria, dimpués d'Ebro. As prencipals localidaz per on pasa son Bielsa (formando a valle Verde) L'Aínsa, Lo Grau, Monzón y Fraga. Dimpués las suyas auguas plegan a Ebro, amán de Mequinenza, poquez kilometros dimpués de complegar-las con as d'o Segre. Como lo Segre ye un rio mes gran puede considerar-se ye a cinca caye en Segre y no en Ebro.

En es suyos primers 70 km tien un cabal cheneroso, entibato per es entibos de Mediano y de Lo Grau. Es suyos afluents mes importants son l'Ara, l'Esera y l'Alcanadre antes de rematar en l'Ebro en aplegar as auguas d'o Segre chusto bels kilometros auguas enta alto de Mequinenza, en a redolada de Fraga. Fraga, como Monzón y Balbastro son ciudaz medratas en as ripas d'iste curso d'augua aproveitando las fértils riberas que i deixa.

A Cinca en l'Aínsa.

Recorritos per a Cinca

Ye lo mes gran afluent de l'Ebro en tota la suya compleganza, con una largaria propio de 9.699 Km² que abastan una meya de 3.903 hm³. A suya cuenca prencipeya en as tucas d'es Pireneus (en concreto, en o glaciar d'as Tres Serols, dencima d'es 2800 m) y forma en es suyos primers trangos a valle Verde (de bels 10 Km de longaria) y la valle de Bielsa que l'ha de portiar enta Sobrarbe a traviés d'o congosto d'as Devotas. Ye per tot ixe recorrito que la Cinca reculle carbonatos d'as penyas que forman a suya cuenca, dando-se-ie una color turquesa prou caracteristica dica, alto u baixo, l'entibo de l'Infortunada, a on a pleganza de l'Irués li suaviza ixa traza.

l'ixuquera d'o 2005 fació baixar as auguas d'o río dica rans unicos. En a imachen, per debaixo d'o metro d'altaria en o nivel d'Escalona.

Dimpués de prener as auguas d'a Yaga, a Cinca baixa ta Escalona a on desemboca lo Bellós, a garona d'Anyisclo per excelencia, dezaga d'a cual ye medito lo suyo cabal.

En pasando L'Aínsa se troba a coda d'o primer d'es suyos grans entibos en os anyos de buena plevida, l'entibo de Mediano, construito sobre la foya interior de Sobrarbe que inundó toz os lugars d'o baixo sobrarbe en encetar-se la segunda metat d'o sieglo XX. Bella falordia (de poco creyer) se'n dice d'ixe evento: en l'antigo nuclio de Mediano, huei debaixo de l'augua, se diz que morió un amo en no deixar-se evacuar cuan l'entibo se yera plenando, y alavez se diz que l'hombre, decidito a no marchar, s'encadenó en o campanar d'a ilesia dica que las auguas li plegoren afogando-se en chunto con o suyo lugar. Ixa historia, encara que improbable, representa o drama humán que se i vivió con a espropiación forzada d'es lugars y d'as fincas d'una redolada, que en altro tiempo, heba estato la mes rica y productiva de tot Sobrarbe. Altros lugars, anque no sumerchitos como lo tan simbolico Mediano, tamién habioren d'estar abandonatos de retruco, en quedar as suyas fincas debaixo de l'augua. Asinas: Arasanz, Murillo de Tou, Cherbe u Cosculluela de Sobrarbe habioren de sofrir en as suyas carnes una agonía encara, si yera posible, mes dolenta que Mediano, en no estar, virtualment, esnucatos como lo lugar central de l'entibo sique habiendo de suportar l'empobrimiento d'as suyas casas como dengún no heba previsto, perditas as suyas tierras debaixo d'as auguas, condenatos a la ruina y a emigración.

L'entibo d'a Cinca en Lo Grau.

O segundo gran entibo, Lo Grau, construíto arredol d'ixas mesmas anyadas, tamién habió grans repercusions en es lugars de Sobrarbe y d'o Semontán. A suya resclosa, fincada en o municipio altosemontanés de Lo Grau, tranca una capacidat conchunta con Mediano de cuasi 900 hm³ aguas dencima d'ixe lugar, incluyitas localidaz d'as dos redoladas, que habioren destins semellants a las antis referitas: Clamosa, Caneto, Ligüerre d'a Cinca, Mipanas, Lapenilla y Pui de Cinca.

Per debaixo d'ixe entibo la Cinca s'adintra en o Semontano de Balbastro, a partir d'o cual emprencipia a alimentar un grupo de regallos d'es mes ricos de tot Aragón, antigo motor economico semontanés, tal como d'a Cinca Meya y Baixa. Ye entre Monzón y Fraga a on s'amuestra la mes gran extensión d'as riberas d'iste río, fendo-se d'as que i ha en a capital d'a Cinca Meya bellas selvetas de ribera bien singulars, ditas Os Sotos. Es regallos d'ista man baixa, manimenos, tamién prenen augua d'o Canal d'Aragón y Catalunya.

Hidronimia

Se'n sabe que, en es oríchens, as valles de Sobrarbe no habioren guaire población, perque yera, seguntes as trazas trobadas, un d'es camins emplegatos ta plegar dica l'interior d'o país en a Edat d'o Fierro, posando bases t'as posteriors poblacions ya historicas que bi troboren es romanos; es Ilerchetes. L'actual nombre fue emplegato per a primera vegada conoixida per Chulio Caesar, en o suyo relato d'a Guerra Civil, a on la clamaba Cinga. A suya parti mes baixa tenió, manimenos, o nombre d'Az-Zaytum (río d'as olivas) mientres o dominio musulmán.

Ditos y mazadas

• «Cinca traidora que veis as piedras y a gente s'afoga

Vinclos externos

• Información cheografica (en castellano).
• La Pinzana, Centro de Interpretación del río Cinca Articlo sobre o centro d'interpretación medio-ambiental d'a Cinca en Monzón. (en castellano).
• Estatisticas hidrolochicas d'a Cinca (en castellano).