Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Uesca (en castellano: Huesca) ye una ciudat d'Aragón y capital d'a provincia d'o mesmo nombre u tamién clamata Alto Aragón y d'a comarca d'a Plana de Uesca. Situata en o centro d'una depresión clamata tamién Plana de Uesca tién una población de 54 136 habitants en una superficie de 161,04 km2 a 488 m. dencima d'o mar d'Alicant y a una distancia de 70 km d'a vecina Zaragoza. O clima de Uesca ye mediterranio con matices continentals y as precipitacions son arredol os 550 mm anyals.

Uesca
Municipio d'Aragón
Bandera Escudo d'armas

Fuent d'as musas.
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
Municipio
 Aragón
 Uesca
Plana de Uesca
Partiu chudicial Uesca
Superficie 161,04 km²
Población
 • Total

54 136 hab. (2013)
Altaria
 • Meyana

488 m.
Alcalde Luis Felipe Serrate
Codigo postal 22001–22006
Chentilicio Uescano/a[1] u oscense[1]
Patrons Sant Lorient
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau
 • Parroquia

Uesca
Uesca
10 parroquias
Ríos Isuela
Coordenadas
Uesca ubicada en Aragón
Uesca
Uesca
Uesca en Aragón
Web oficial

A suya fiesta mayor ye Sant Lorient y se celebra a semana d'o 9 al 15 de agosto. Ye caracterizada por a vestimenta de color blanco y panyoletas verdes. O dia 9 ye o chupinazo y o dia 10 ye Sant Lorient y os Danzants bailan enfrente d'a basilica de Sant Lorient.

Simbolos editar

Se veiga ta mas información l'articlo sobre o escudo de Uesca

O escudo d'armas de Uesca ye formato por un chinet en un campo de azul, o chinet que mira a la drecha d'o escudo con casco y vestito de blanco, armado con una lanza y montato a caballo. En a punta d'o escudo diz la siguiente leyenda en latín: "V. V. OSCA" - "URBS VICTRIX OSCA"- (en aragonés "Ciudat Vencedora Uesca") . A corona reyal ye ubierta con piedras preciosas, con ueito florons, interpolatos de perlas. Ye rodeyato por dos ramas una de palma de oro y atra de laurero.

A bandera ye de cuatro colors; blanco, royo, amariello y verde. Ye composata por a cruz de Sant Andreu y tamién en o centro tien a leyenda "V. V. OSCA".

Historia editar

 
A campana de Uesca.

Antes de plegar os romanos, a redolada de Uesca yera tierra d'os ibers ilerchez, que heban tenito una expansión recient a costa d'atros pueblos relacionatos con os suesetans de Cinco Villas. La ciudat se clamaba allora Bolskan y ya emitiba moneda en o sieglo II aC.

A Osca d'os romanos, en o sieglo I aC ya yera una ciudat de raso romanizata y Sertorio en fació a suya capital cuan se convertió en un rebel contra la Republica Romana de Sila. Sertorio fundó una Academia en Osca pa la educación romana de los fillos de l'aristocracia indichena en a mesma plaza on se troba huei lo museu arquelochico. Roma ninvió a Pompeyo contra Sertorio, y prenió Osca en l'anyo 72 aC. Augusto puyó de categoría a Uesca nombrando-la municipio.

Dimpués d'a etapa visigoda, y a invasión arabo-musulmana, Osca la controlarán os musulmans en o contexto d'Al-Andalus. En tiempos d'Al Andalus en arabe s'escribiba Wasqa prenendo la pronunciación proto-romance. Os historiadors musulmans destacoron que Uesca teneba una doble muralla de piedra. Tamién dan noticia que un río traviesa a ciudat, por o que se deduz que a ciudat creixió enta o nord-este en ixe periodo ixamplando-se por a marguin ezquierda d'o río Isuela. Bi heba un barrio mozarabe en o sud d'a ciudat. Convertita en muga debant a los reinos cristianos d'o norte, serán ternes as prebatinas d'encorralamiento d'a ciudat, lo cual la obligará a convertir-se en una base militar de primer orden.

En l'anyo 1094 o rei cristiano Sancho Remíriz prebó de conquerir a ciudat costruindo o Castiello de Mont Aragón. O rei Sancho Remíriz morió por una sayeta mientres reconoixeba la muralla. En a primavera de 1096 l'exercito cristiano con o rei Pero I debant, metioron cerco a Uesca mientres seis meses. A ciudat fue entregata a lo 27 de noviembre[2] a lo Rei Sancho, vencedor en a Batalla d'os Plans d'Alcoraz siet días antis, conforme a l'alcuerdo previo entre musulmans y cristianos.

En o sieglo XIII Uesca yera dividida en uns districtos ditos cuartons por estar-ne cuatre: Alquibla, Mont Aragón, La Magdalena y Remián, cadagún as suyas parroquias y os suyos barrios.[3] O Cuartón de L'Alquibla yera o sud d'a ciudat y con buena part d'a suya superficie fuera d'a muralla, yera o cuartón mes poblau. Teneba os barrios que en a documentación medieval figuran como los oleros, los ferreros, los ballesteros, los anajares, Barrio de don Fertuyn de Vergua y atros vecindatos, destacando dos barrios de recient creyación como ixamplamiento d'a ciudat: Barrio de los Saccos y La Población. A meyaus d'o sieglo XIII os monches de Mont Aragón empentoron a repoblación d'o espacio d'a Zuda viella de Uesca.

Cheografía editar

 
Uesca dende a Seu.

Uesca se situa en a depresión de 20 km de redolada clamata a Plana que ye rodiata por chicotas elevacions y en o nurueste ista a sierra de Guara una d'as principals sierras exteriors d'o Prepireneu con una maxima altaria d'o tozal situato a 2.077 m d'altaria.

Se troba a 488 metros d'altaria sobre o livel d'a mar y ye trescruzato por os ríos Isuela y Flumen.

Mugas editar

O termin municipal de Uesca ye de 161,0 km² y muga con Almudévar, Vicién, Monflorite-As Casas, Tierz, Quicena, Loporzano, Nueno, Igriés, Banastás, Chimiellas, Alerre, Barbués y Albero Baixo.

Barrios editar

Uesca tien 10 barrios; La Catedral, María Auxiliadora, Perpetuo Socorro, San José, San Lorenzo, San Pedro, Santiago, Santo Domingo y Sant Martín, La Encarnación y San Francisco de Asís. Os mas poblaus son San Lorenzo y Santo Domingo y Sant Martín.

O Barrio de Sant Martín ya lo mencionan en un texto de 1286:

El secundo campo es al plano de Maçana, que affronta en campo de Sancta Maria, et en via publiga, et en campo de Johan de Gavardiella. El tercer campo es en el barrio de Sant Martin, que affronta en via publiga et en campos de lo grado. El cuarto campo es a la padul menor, et affronta en campos de Sant Martin et en la dita padul.[4]

En a baixa Edat Meya bi habió un Barrio de Sant Cibrián arredol d'una ilesia ya desapareixida y a on teneban propiedaz los monches d'o Monesterio de Sant Chuan d'a Penya:

...yes a saber un huerto quel monasterio ha e aver deve en la ciudat d'Uescha en el barrio de Sant Cibrian pertenescient al officio de la claveria...[5]

Os poligonos industrials son La Mangatina, Monzú, Sepes, Martinez de Velasco y o Parque Tecnolochico Walqa.

Barrios rurals editar

O municipio de Uesca tamién tien os barrios rurals de Apiés, Banariés, Bellestar d'o Flumen, Bunyals, Forniellos d'Apiés, Huarrios, Cuarte y Tabiernas d'Isuela.

 
Climograma de Uesca.

Clima editar

O clima de Uesca ye un clima mediterranio continental. En verano as temperaturas son calidas y en hibierno son fredas, con minimas baixas que a vegatas baixan d'os -6º. A temperatura meyana anual ye de 13,6º. A ciudat tien 2.682 horas de sol a l'anyo, 23 días de tronatas y 35 días de chelatas.[6]

As precipitacions son arredol de 550 mm anyals y tienen o suyo minimo en verano y o maximo a la fin d'a primavera. Puede haber-ie nevazos en hibierno pero no son muit comuns.

Os records de temperatura rechistratos en l'Observatorio de Uesca son os 42,6º d'o 7 de chulio de 1919 y os -13,2º d'o 12 de febrero de 1956.[7]

Observatorio de Uesca
1971-2000 chi feb mar abr may chun chul ago set oct nov avi TOTAL
Temp. maxima (°C) 8,5 11,5 15 17,2 21,3 26,5 30,8 30,2 25,4 19,1 12,9 9,1 19,0
Temp. meya (°C) 4,9 7,0 9,6 11,4 15,3 19,7 23,4 23,3 19,5 14,3 8,9 5,6 13,6
Temp. minima (°C) 1,3 2,5 4,2 5,7 9,3 12,9 16,1 16,3 13,5 9,5 4,9 2,1 8,2
Precipitacions (mm) 39 32 34 53 62 47 20 38 54 54 50 51 535

Demografía editar

Uesca ye una d'as capitals de provincia con menor población d'o Estato Espanyol, con 52.555 habitants en l'anyo 2014.


Evolución demografica
1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900
- 616 10.566 10.160 10.069 11.416 13.041 12.264 12.626

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991
12.419 13.921 14.632 17.730 21.332 24.377 33.185 44.372 44.165

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
- - 45.607 - 45.485 45.627 45.653 45.874 45.462

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
47.609 47.923 48.530 49.312 49.819 51.117 52.059 52.347 53.049

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
52.296 52.418 52.555 - - - - 53.132 53.956

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
- 53.305 - - - - - - -

1362-1495: fuegos; 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Chentilicio editar

O chentilicio d'os habitants de Uesca y d'a suya provincia ye uescano. En castellano ye oscense[8] y proviene d'o antigo nombre en latín de "Osca". Tamién se usa "fato" que significa presumido en castellano pero en a cultura popular significa tonto.

Administración editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Concello de Uescaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Reparto de concellers editar

Eleccions municipals[9]
Partiu 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Partido de los Socialistas de Aragón 7 11 10 8 5 7 12 9 9 8 10
Partido Popular - 9 5 5 7 7 6 7 11 9 9
Ciudadanos - - - - - - - - - 2 3
Podemos-Equo - - - - - - - - - - 2
Vox - - - - - - - - - - 1
Cambiar Huesca - - - - - - - - - 4 0
Partido Aragonés - 1 4 5 6 3 1 2 2 0 0
Chunta Aragonesista - - 0 0 1 3 2 2 2 0 0
Aragón Sí Puede - - - - - - - - - 2 -
Partido Comunista de Aragón/Izquierda Unida 1 0 0 2 2 1 0 1 1 -[10] -[10]
Centro Democrático y Social - 0 2 1 - - - - - - -
Unión de Centro Democrático 10 - - - - - - - - - -
Independients 2 - - - 0 - - - - - -
Movimiento Comunista de Aragón 1 - - - - - - - - - -
Total 21 21 21 21 21 21 21 21 25 25 25

Alcaldes editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Lista d'alcaldes de Uescaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Lista d'alcaldes
Lechislatura Nombre Partiu politico
19791983 José Antonio Llanas Almudévar Unión de Centro Democrático
19831987 Enrique Sánchez Carrasco Partido de los Socialistas de Aragón
19871991
19911995
19951997 Luis Acín Boned Partido Aragonés
19971999 José Luis Rubió Gracia Partido Popular
19992003 Fernando Elboj Broto Partido de los Socialistas de Aragón
20032007
20072010
20102011 Luis Felipe Serrate Partido de los Socialistas de Aragón
20112015 Ana Alós López Partido Popular
20152019 Luis Felipe Serrate Partido de los Socialistas de Aragón
20192023
2023–hue Lorena Orduna[11] Partido Popular

Puestos d'intrés editar

Arte y cultura editar

 
Frontera en estilo gotico d'a Seu de Uesca.

Molimentos relichiosos editar

 
Cerclo uescano.

Molimentos civils editar

Museus editar

 
Museu provincial.
  • Centro de Arte y Naturaleza, (CDAN)
  • Museu Arqueolochico Provincial de Uesca, se troba en l'antigo palacio d'os reis d'Aragón. Bi ha una important colección d'arqueolochía, una sección de pinturas medievals y lienzos de Goya.
  • Museu Diocesano de Huesca
  • O Museu Pedagochico incluye bellas muestras de temas d'o zaguer sieglo como o nino y os maestros, primer tercio d'o sieglo XX, a segunda República, guerra civil espanyola y dictadura y recuperación d'as libertaz.

Fiestas editar

As fiestas de Sant Lorient (d'o 9 al 15 d'agosto) y a Semana Santa uescana han estato declaratas Fiestas de Intrés Turistico. Amás d'as fiestas de Sant Lorient, o 22 de chinero se celebra a festividat de Sant Vicent. Os uescanos gosan d'encender fogueras, rustir trunfas y minchar-se-las.

Esporte editar

 
L'Alcoraz, seu d'a SD Huesca.

Instalacions esportivas editar

  • A Ciudat Esportiva de José María Escriche con instalacions pa la practica de fútbol, atletismo, tenis, natación y Voleibol.
  • O complexo esportivo Ruiseñor con instalacions pa la practica de tenis, natación y patinache.
  • O complexo esportivo San Jorge con campos de fútbol 11 y fútbol 7; instalacions pa la practica de natación y frontón corto pa pilota.
  • L'Alcoraz ye o estadio que alberga a la SD Huesca con un aforo de 9.128 personas. [14]
  • O Palacio Municipal de Esportes con una capacidad de 5.000 personas que incluye pistas de baloncesto, handbol, fútbol sala; voleibol, antimás de usarse pa eventos culturals.
  • A piscina municipal Almeriz.

Clubs esportivos editar

A Sociedad Deportiva Huesca ye l'equipo mas important de fútbol d'a ciudat, chuga actualment en a segunda división, en baloncesto destaca el Club Baloncesto Peñas Huesca que chuga en a LEB Oro, anque chugó muitos anyos en a Liga ACB. O BM Huesca ye l'equipo de handbol que iste anyo chuga en a Liga ASOBAL a mas alta d'as categorias d'Espanya y a ciudat tamién conta con un d'os millors equipos d'Aragón d'atletismo o INTEC-Zoiti Atletismo que compite en a Primera División d'atletismo y que tién mas de 50 d'antigüidat.

Medios de comunicación editar

En a televisión ista Huesca Televisión que emite dende a plegada d'a TDT. Radio Huesca se encarga d'emitir por l'as ondas. Y o medio escrito mas important ye o diario del AltoAragón establito en 1985 con una tirache de mas de 8.000 eixemplars.

Ciudaz achirmanatas editar

Personalidaz naixidas de Uesca editar

Entre os uescanos mas destacatos se troban:

Veyer tamién editar

Vinclos externos editar

Referencias editar