Cruzadas

(Reendrezau dende Cruzatas)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

As cruzadas estioron una serie de campanyas militars, pelegrinacions armadas y asentamiento de reinos cristianos, que lo suyo obchectivo estió recuperar lo control d'as tierras perdidas debant de l'abance musulmán. A sobén fuoron feitas a requesta d'o Papato, y que escayeixioron entre os sieglos XI y XIII, contra os musulmans ta a conquista de Tierra Santa.

Caballers cruzaus.

En primeras fuoron motivatas por os intreses expansionistas d'a nobleza feudal, o control d'o comercio con Asia y l'afán hechemonico d'o Papato sobre as monarquías y as Ilesias d'Orient.

Primera cruzada editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Primera cruzadaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A Primera cruzada encetó lo complexo fenomeno historico de campanyas militars, pelegrinacions armadas y asentamiento de reinos cristianos, que lo suyo obchectivo estió recuperar lo control d'as tierras perdidas debant de l'abance musulmán. En a primera cruzada, en 1096, os cruzaus consiguen vencer a os turcos, trescruzar Anatolia y plegar dica Siria, os bizantins ocupan un tercio d'Anatolia.

A o Papa Gregorio VII se debe a idea de que os paises cristianos se unisen ta luitar contra o común enemigo relichioso que yera o Islam. Finalment predicación d'Urbán II prencipio una cruzada formada por multitut de chent humilde, endrezata por o predicador Pero l'armitanyo. Iste grupo formó a clamata cruzada d'os probes.

Dende Bizancio s'endrezoron enta Siria trescuzando o territorio selchuquí, a on consiguioron una serie de sorprendents victorias. En Siria setioron Antioquía, que conqueriron tras siet meses de setio.

O 15 de chulio de 1099 fue presa Cherusalem[1] dimpués d'un setio de cinco semanas. Os principes cruzaus se repartioron os territorios conquiestos y fundoron bels estatos feudals asignando feudos menors a los suyos vasallos.[2]

Segunda cruzada editar

 
O papa Eugenio III convocó la Segunda Cruzada a traviés d'a suya bula Quantum praedecessores.
Ta más detalles, veyer l'articlo Segunda cruzadaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

La Segunda Cruzada estió convocada en 1145 en respuesta a la reconquista d'o condado de Edesa un anyo dinantes. Edesa estió lo primero d'os estaus fundaus por la Primera Cruzada, pero fue tamién lo primero en cayer. La Segunda Cruzada fue convocada per lo papa Euchenio III per medio da suyo bula Quantum praedecessores. Per primera vegada as cruzadas contoron con o liderazgo de cuantos reis europeus.

Ista empresa militar se realizó mientres los anyos 1147 y 1149 dirichida por l'emperador Conrado III y por Loís VII de Francia baixo la influencia de Bernal de Claraval. Os cruzaus aplegoron dica Tierra Santa por mar y no podioron vencer a resistencia turca en Anatolia prencipalment por circunstancias politicas.

Tercera cruzada editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Tercera cruzadaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A Tercera Cruzada tamién conoixida como a Cruzada d'os Reis, estió un intento d'os liders europeus pa reconquerir Tierra Santa de mans de Salah ad-Din Yusuf ibn Ayyub, conoixiu como Saladín. Estió un exito parcial, pero no plegó a lo suyo zaguer obchectivo, a conquiesta de Cherusalem.

En 1176 os bizantins, que yeran reconquerindo Anatolia topetan con a resistencia d'o soldanato turco de Konya (antiga Iconium).

A tercera cruzata s'esgalla en dos brancas, l'emperador Frederico I Barbarroya pasa por l'Imperio Bizantín, ye vencito por os turcos y muere afogato en 1190. Felipe Augusto y Ricardo Corazón de Lión prenen a vía maritima y conquieren Chipre en 1191-1192.

Cuatrena cruzada editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Cuatrena cruzada veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A cuatrena cruzada salió de Venecia por mar en 1202, pero s'esbarra. Con a escusa de restituir a un emperador bizantín destronato os cruzaus prenen Costantinnoble en chulio de 1203. Son forachitatos en motín y tornan a prener a ciudat o 13 d'abril de 1204. l'Imperio Bizantín s'esminglanó. Os cruzaus creyan un Imperio Latino en a rechión d'os estreitos con Balduín de Flandres como emperador.

Cinquena cruzada editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Cinquena cruzada veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

L'emperador Frederico II d'o Sacro Imperio Romano Chermanico organizó una expedición que arribó en Sant Chuan d'Acre. Fació un pacto con o soldán El Kamil obtenendo Cherusalem, Betlem y Nazareth.

Seisena cruzada editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Seisena cruzada veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O rei Loís IX de Francia organizó una expedición contra o Echipto, y dimpués de prener Damiata en l'anyo 1249 fue esconfito en Mansura y feito preso. Habioron de pagar un alto rescate. Dimpués de fer fortificar Sant Chuan d'Acre o rei torna ta Francia en l'anyo 1254.

Setena cruzada editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Setena cruzada veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En l'anyo 1270 bi ha una cruzada contra Túniz con a intención de recristianizar ixa tierra. Una epidemia fa morir a muitos cruzaus y a lo mesmo rei de Francia.

Zaguera presencia d'os cruzaus editar

Os mamelucos conquieren Sant Chuan d'Acre en l'anyo 1291 y os cristianos han d'evacuar Tiro, Beirut y Sidón. Encara se mantendrá un estato cruzau en Chipre, que cayerá en mans d'a Republica de Venecia, y la presencia de los hespitalers en Rodas dica l'anyo 1523.

Consecuencias linguisticas editar

Cambioron as denominacions de grupos relichiosos entenditos como etnoconfesionals.

Os musulmans diciban francos a los cruzaus, y talment con este mesmo sentito son mencionatos os cruzaus en a "Cronica de Morea":

Et los Grieguos, vidiendo que la grant guerra que los Francos les fazian & ellos non auian poder contra ellos, enuiaronm mesageros a lur senyor Quirandronico Paliologo, emperador de Contastinoble, que les enuiasse ayuda por defender su tierra

D'esta traza si os cristianos yeran conoixitos como rumís, dimpués fuoron conoixitos como "francos" por l'orichen frequent francés d'os cruzaus.

O termin sarracín, que yera como os cristianos deciban a los arabes pasó a servir pa designar a toz os musulmans.

Os caballers que participoron en as cruzadas conoixioron en part l'antroponimia arabe y una vegata tornatos a casa a beluns encara lis feba goyo y la transmitiban. D'esta traza en Navarra bi habió un noble que se deciba "Saladín". Tamién asinas se preba d'explicar o toponimo Tiebas en o municipio de Tiebas-Muru Artederreta.

Referencias editar

  1. (es) David González Ruiz: Breve Historia de la Corona de Aragón. Ediciones Nowtilus, S.L., Madrit, abril de 2012, p. 66, ISBN 978-84-9967-306-6
  2. Hermann Kinder, Werner Hilgemann, Manfred Hergt Atlas Histórico Mundial. De los orígenes a nuestros días Akal, 2007.

Bibliografía editar

Vinclos externos editar