Leida
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Leida[2][3][4] (en catalán y oficialment: Lleida; en castellano: Lérida) ye un municipio y una ciudat catalana, capital d'a provincia de Leida y d'a comarca d'o Segrián (Catalunya).
Leida Lleida Lérida | |||
Municipio de Catalunya | |||
| |||
Entidat • Estau • Comunidat • Provincia • Comarca |
Municipio Espanya Catalunya Leida Segriá | ||
Superficie | 211,7 km² | ||
Población • Total |
143 094 hab. (2013) | ||
Altaria • Meyana |
155 m. | ||
Distancia • 130 km • 140 km |
enta Barcelona enta Zaragoza | ||
Alcalde | Miquel Pueyo i París | ||
Codigo postal | 25001–25008 | ||
Chentilicio | Leridano/a[1] | ||
Ríos | Río Segre | ||
Coordenadas | |||
Web oficial |
En 2009 a población d'a ciudat ye de 135.919 habitants, en una superficie de 211,70 km². A densidat de población ye de 642,04 hab/km².
Ye una ciudat con una destacata importancia historica, estando a capital d'o pueblo prerromano d'os ilerchez, y convertindo-se en un municipium de l'Imperio Romano mientres César Augusto. Conquerita por os musulmans en primerías d'o sieglo VIII, fue reconquerita por Remón Berenguer IV de Barcelona y Ermengol IV d'Urchel en 1149, ta convertir-se en una d'as prencipals ciudaz d'a Corona d'Aragón, fundando-ne-ie en 1297 por Chaime II d'Aragón o Estudio Cheneral de Leida, a primera universidat d'a Corona d'Aragón y una d'as primeras d'a peninsula iberica. Tamién estió puesto de luitas mientras a Guerra d'os Segadors, a Guerra de Succesión espanyola, a Guerra d'o Francés y a Guerra Civil espanyola.
Cheografía
editarA ciudat de Leida ye situata a 155 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, a o canto d'o río Segre, a una distancia de 130 km d'a ciudat de Barcelona, a capital de Catalunya, y de 140 d'a ciudat de Zaragoza.
Mugas
editarO suyo termin municipal muga con Alcarràs, Almacelles, Alpicat, Albatàrrec, Artesa de Lleida, Alcoletge, Els Alamús, Corbins, Gimenells i el Pla de la Font, Torrefarrera y Torre-serona.
Historia
editarA ciudat de Leida fue conquerita por as tropas cristianas de Remón Berenguer IV, conte de Barcelona y princeps d'Aragón, y d'Ermengol IV, conte d'Urchel, o 24 d'octubre de 1149. En agosto de 1150, se celebró en a ciudat (en o suyo castiello de La Suda) o matrimonio entre Peronella, heredera d'o Reino d'Aragón, y Remón Berenguer IV.
O 22 de chulio de 1203, en una ceremonia presidita por Pero III, rei d'Aragón, y Gombau de Camporrels, bispe de Leida, se pone a primera piedra d'a Seu Viella de Leida.
En octubre de 1707, en a Guerra de Succesión espanyola, Leida ye conquerita por as tropas castellanas de Felipe V. A ciudat medieval ye espullata, as ilesias se converten en cuartels, a Paeria (l'achuntamiento) ye disuelta y se cierra o Estudi General (a Universidat de Leida).
O 5 de noviembre de 1823 dentran en Leida as tropas de l'Exercito francés, os clamatos Cient Mil Fillos de Sant Loís.
Toponimia
editarEn l'aragonés baixorribagorzán de Chuseu y Torres dicen Llèida. O exotoponimo aragonés sin L palatalizata lo podemos trobar en dos versions tardanas d'as Cronicas d'os Chudeces de Teruel referindose a lo escaicito en l'anyata chudicial 1485-1486:
En o lexico comercial aragonés d'o sieglo XV en Uesca s'escribiba Leyda (Draps mescla de Leyda)[5]
O nombre viene d'o latín ILERDA, d'o ibero ILTIRTA.[6]
Demografía
editar
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1497-1553: fuegos; 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito |
Administración
editarReparto de concellers
editarPartiu | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 |
Partit dels Socialistes de Catalunya | 15 | |||||||
Convergència i Unió | 6 | |||||||
Partido Popular | 3 | |||||||
Esquerra Republicana de Catalunya | 2 | |||||||
Iniciativa per Catalunya | 1 | |||||||
Total | 27 |
Alcaldes
editarMolimentos
editar- Castiello de La Suda de Leida, un castiello repui d'a presencia andalusí en a ciudat. Ye en iste castiello a on se fació a voda de Peronella d'Aragón con Remón Berenguer IV.
- Castiello de Gardeny, d'o sieglo XII, en estilo romanico, que estió propiedat d'a Orden d'o Temple.
- Ilesia de Sant Lorient de Leida, d'estilos romanico y gotico.
- Palacio de la Paeria de Leida (ye decir, a Casa d'a Villa), en estilo romanico.
- Ilesia de Sant Martín de Leida, d'o sieglo XII, una ilesia en estilo romanico.
- Seu Viella de Leida, una seu bispal d'o sieglo XIII, con un claustro d'o sieglo XIV y un campanar d'o sieglo XV.[7]
- Hespital de Santa María, d'estilo gotico.
- Seu Nueva de Leida, un edificio d'o sieglo XVIII en estilo barroco.
- Ilesia de Sant Chuan de Leida, una ilesia d'o sieglo XIX en estilo neogotico.
Comunicacions
editarReferencias
editar- ↑ (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
- ↑ Carta d'o Rei D. Chaime d'Aragón a Mohamat Aboabdille Abenasar, Rei de Granada (1297).
- ↑ Uso de Leyda en un documento.
- ↑ Leyda en Una relación inedita de los Jueces de Teruel.
- ↑ J Angel Sesma, Ángeles Líbano Zumalacárregui: Léxico comercial en Aragón (Siglo XV) Institución Fernando el Católico, 1982
- ↑ "nomenclator_2017". https://www.icgc.cat/bd/pubs/nomenclator/segria/lleida.pdf.
- ↑ (es) Jaime Cobreros Aguirre: Las rutas del románico en España. Volumen II: Aragón, Cataluña, Navarra, País Vasco y La Rioja, Grupo Anaya, S.A., Madrit, 2004, 1era edición, ISBN 84-9776-112-X, p.115.
Vinclos externos
editar- Se veigan as imáchens de Commons sobre Leida.
- Turismo de Leida.
- Pachina web oficial municipal de Leida.
- Institut d'Estudis Ilerdencs.
- Información de Leida en a pachina web d'a Cheneralidat de Catalunya.
- Información de Leida en a pachina web de l'Institut d'Estadística de Catalunya.
Municipios d'a comarca d'o Segrián | |
---|---|
Aitona | Els Alamús | Albatàrrec | Alcanó | Alcarràs | Alcoletge | Alfarràs | Alfés | Alguaire | Almacellas | Almatret | Almenar | Alpicat | Artesa de Lleida | Aspa | Benavent de Segrià | Corbins | Gimenells i el Pla de la Font | La Granja d'Escarp | Leida | Llardecans | Maials | Massalcoreig | Montoliu de Lleida | La Portella | Puigverd de Lleida | Rosselló | Sarroca de Lleida | Seròs | Soses | Sudanell | Sunyer | Torrebesses | Torrefarrera | Torres de Segre | Torre-serona | Vilanova de la Barca | Vilanova de Segrià |