Monesterio de Sant Per de Ciresa

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
[[{{{4|Wikipedia:Articlos destacaus|...]]

O monesterio de Sant Per de Ciresa[1] ye un monesterio aragonés que se troba situato en o lugar de Ciresa, municipio de la Val d'Echo y comarca d'a Chacetania (Uesca), construito en os sieglos IX a XIII en estilo romanico dencima d'un edificio anterior en estilo visigotico y carolinchio. Ye o monesterio aragonés que se troba situato mas enta o norte, a 882 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, en plenos Perinés, y a os suyos piez trescruza l'antiga vía romana dende Zaragoza ta o Biarn.

Sant Per de Ciresa
Anvista cheneral d'o monesterio de Sant Per de Ciresa
Anvista cheneral d'o monesterio de Sant Per de Ciresa.
Situación cheografica
Estau
País
'
Situación Ciresa (Chacetania, Aragón)
Adreza
Coordenatas 42°45′19.49″N 0°45′17.05″U
Archidiocesi
Diocesi Diocesi de Chaca
Arcipestrau Chaca-Berdún
Información cheneral
Advocación
Culto Catolico
Orden Exclaustrato
Rector
Vicario parroquial
2.º Vicario parroquial
Mosen
Propietario
Administrador
Director
Coste {{{coste}}}
Vesitable
Altaria
Pisos
Amplaria
Largaria
Superficie
Diametro
Aforo
Altaria s.r.m.
Atras
Alcance
Iluminación
Potencia
Arquitectura
Tipo Monesterio
Estilo Romanico
Función
Catalogación Bien d'intrés cultural
Materials
Construcción
Construcción sieglos IX-XIII
Fundador
Inicio
Fin
Inauguración
Destrucción
Arquitecto
Incheniero estructural
Incheniero de servicios
Incheniero civil
Atros
Premios
Pachina web
Localización
Sant Per de Ciresa ubicada en Aragón
Sant Per de Ciresa
Sant Per de Ciresa
Sant Per de Ciresa en Aragón

Establito en 833 por o conte d'Aragón, Galindo Garcés, o monesterio estió un lugar profundament imbricato en a Historia d'Aragón dende os inicios d'a reconquiesta d'as altas vals d'os Perinés y d'a repoblación d'os territorios aragoneses reconqueritos dica o suyo albandono como monesterio en o sieglo XII. Estió en iste monesterio do s'educó o rei d'Aragón Alifonso I, uno d'os mas destacatos monarcas de l'Aragón medieval y autor d'a conquiesta d'a ciudat de Zaragoza en 1118.

Actualment, a ilesia d'o monesterio, que ye l'unico elemento arquitectonico que sigue existindo, ye a ilesia parroquial d'o lugar de Ciresa, una localidat naixita y creixita a os piez d'o monesterio.

O monesterio ye protechito legalment, dende 1931, por a suya declaración como Molimento Nacional.

Historia editar

 
Cuadro d'o pintor alemán Carl von Steuben (1788-1856) sobre a Batalla de Piteus. Museu d'o castiello de Versailles (Francia).

Antecedents editar

Invasions musulmanas en o sieglo VIII editar

Dende a invasión musulmana d'a Peninsula Iberica en os primeros anyos d'o sieglo VIII y a desaparición d'o reino visigodo de Toledo, os musulmans penetroron en l'actual Occitania y ocuporon bellas ciudaz, como Carcasona, Tolosa y atras, dica a redota que sufrioron o 10 d'octubre de 732 a mans de Carlos Martel en a batalla de Piteus y en as batallas posteriors que expulsoron a os musulmans d'os territorios conqueritos a o norte d'os Pireneus (menos en a Septimania). As tropas musulmanas plegoron dica Borgonya u Sens, en o Yonne, amán de París, con l'aduya de bels nobles francos traidors, que dimpués fuoron executatos.

Ta finals d'o sieglo VIII, a muga consolidata entre os territorios d'o Reino franco de Carlos Magno y o Califato de Cordoba yera, alto u baixo, a linia d'as montanyas d'os Pireneus, anque ambos reinos feban incursions ta espullar os territorios d'a muga.

Contraataques d'os carolinchios a finals d'o sieglo VIII y prencipios d'o sieglo IX editar

 
L'Imperio Carolinchio en 814, con as conquiestas de Carlos Magno.

Sindembargo, en o clamato Renaiximiento carolinchio de finals d'o sieglo VIII y prencipios d'o sieglo IX, que afectó a l'arte, a a literatura y a toz os ambitos socials, pero especialment a la politica, Carlos Magno, d'a nueva dinastía d'os carolinchios, ambicionaba espardir-se ta o sud, trescruzando os Pireneus, en busca d'a nueva muga natural en o río Ebro, con l'aduya d'o reino de Pamplona, que en ixas calendatas yeran aliaus d'a familia muladí d'os Banu Qasi, anque no habeban buenas relacions con os carolinchios.

Un primer intento de penetración franca estió en 778, cuando Carlos Magno abanzó ta a val d'Ebro acudindo a a clamata de Sulaymán al-Arabi, gubernador islamico de Saraqusta, que s'heba sublevato contra Abderramán I. Iste intento fracasó, culminando en a retirata d'as tropas francas ta o norte y en a suya redota en a batalla de Roncesvals, en o Puerto de Roncesvals, o 15 d'agosto de 778. Bi ha dudas sobre si a batalla no habió lugar realment en a vía romana que trescruza o Puerto Palo, en a val d'Echo, pocos km a o norte de Ciresa, y ista ye a opinión d'Ubieto Arteta. En a batalla bi morió o conte Roldán, que yera sobrín de l'emperador Carlos Magno.

Un segundo intento de penetración Carolinchia en as vals pirenencas aragonesas estió en as anyadas 816-824, saldata tamién con o fracaso y con a muerte d'os contes Eblo y Aznar, en ixa zaguera calendata.[2] Sindembargo, ista zaguera penetración fació en a practica que os musulmans albandonasen as altas vals d'os Pireneus, que lis daban escasos beneficios y yeran difícils de controlar, ta concentrar-se en puntos importants fortificatos en as partes meyas u baixas d'as vals, permitiendo asinas la ocupación real d'as cuencas altas d'as vals, pidiendo nomás que o pago de rentas y impuestos a os habitants d'as altas vals.

A conquiesta franca d'a val d'Echo en 833 editar

 
A portalada prencipal d'o monesterio de Sant Per de Ciresa.

Dimpués d'os intentos fracasatos d'os carolinchios por ocupar as vals d'os Pireneus, en la primavera de l'anyo 833, o conte Galindo Garcés (fillo de García I Galíndez y conte d'Aragón) dentró dende o norte en a parti alta d'a val d'Echo, a on ye situata Ciresa, asentando-ie o suyo poder, en aquellas envueltas derivato encara de la suya somisión (encara que teorica mas que real)[3] a la cort de los carolinchios. A dentrata se fació por l'antiga calzata romana que trescruzaba la val, dentrando dende l'actual Biarn por lo Puerto Palo ta baixar dica o río Aragón y trescruzar a sierra de Sant Chuan d'a Penya ta rematar en Zaragoza y que dende l'Imperio Romano yera una important vía de comunicación.[4]

A fundación d'o monesterio en 833 editar

O 25 de noviembre de 833 escayeixió lo feito mas important en la historia de Ciresa: la donación d'a finca de Siressa propiedat d'o conte Galindo Garcés ta la fundación en ella d'un nuevo monesterio, que ye o Monesterio de Sant Per de Ciresa.[4]

O monesterio fue construito dencima d'un edificio anterior, prerromanico, en estilo visigotico u carolinchio, como demostroron as excavacions arqueolochicas de 1991, encara que dimpués os restos que bi troboron quedaron soterratos atra vegata.[5] Iste edificio podía estar un antigo hostal u hospedería en a vía romana Zaragoza-Biarn.[6]

Ye de suponer que o monesterio, fundato en o mesmo anyo d'a conquiesta d'a val, miraba de fixar en o lugar una población en a parte alta d'a val d'Echo, amás d'estar un puesto d'esfensa d'o territorio y haber as suyas funcions relichiosas.

Como Galindo Garcés concedió a la Ilesia Catolica bellas tierras ta la construcción d'o monesterio, seguntes José Luis Corral o monesterio no sería una fundación carolinchia, sino una reacción indichena d'os aragoneses a la creixent presencia carolinchia en as altas vals pirenencas. Continando a suya tesi, Corral Lafuente creye que os primers monches d'o monesterio no yeran pas d'orichen franco, sino mozarabes refuchiatos que veniban d'a val d'Ebro: ixo puet explicar a presencia d'o rito mozarabe en a redolada dica meyatos d'o sieglo XI.[7]

Antonio Ubieto Arteta observa que bi ha presencia de bels monesterios carolinchios en as compleganzas d'os ríos Aragón, Isabana y Noguera Ribagorzana pero no en as compleganzas d'os ríos Galligo y Cinca, y proposa a explicación que os monesterios carolinchios se troban en ixos tiempos siempre luent d'una ciudat u nuclio urbán important dominato por os musulmans como Exeya d'os Caballers, Uesca, Boltanya u Leida.[8]

Os suyos primers anyos editar

 
O crucero d'a ilesia de Sant Per.

O primer abat d'o monesterio estió l'abat Zacarías, qui organizó o monesterio seguntes as reglas aprobatas en un sinodo de bispes celebrato en 816 en a ciudat d'Aquisgrán (a on se trobaba o palacio d'Aquisgrán, construito a finals d'o sieglo VIII ta albergar a seu reyal de Carlos Magno). Ista regla yera inspirata en a regla de Crodegando de Mez.[4]

Sindembargo, ya en 852 (u millor en 848, a calendata de 852 en o documento ye segurament una error), en una vesita a o monesterio por Sant Eulochio de Cordoba, se destacaba l'importancia d'a biblioteca d'o monesterio y de tot o monesterio en cheneral. Sant Eulochio yera bispe de Cordoba y vesitó cuantos lugars en o condau d'Aragón, o condau de Barcelona y o reino de Pamplona, como l'amanato monesterio de Leire.

En 867, Galindo I Aznárez, conte d'Aragón y succesor de Galindo Garcés dende 844, cedió a o monesterio a villa d'Echo, a prencipal localidat d'a val d'Echo.[9] Tamién li donó dimpués tota a val d'Echo, dende Xabierregai (hue termin municipal de Puent d'a Reina de Chaca) ta o lugar d'Auguas Tuertas, en o naixedero d'o río Aragón Subordán en Sierra Vernera (hue en o termin municipal d'Ansó).[4] Ta José Luis Corral Lafuente isto se fació ta reforzar o papel d'o monesterio de Siresa como un gran monesterio vinclato a la suya dinastía condal y a la independencia d'o condau d'Aragón.[7]

En o sieglo X, o monesterio se benefició de l'abance d'a reconquiesta y d'a retauración d'a desapareixita seu bispal de Uesca (con o subsiguient trasllato d'a seu de Chaca ta Uesca), por a cual cosa o monesterio de Sant Per de Ciresa estió mesmo seu bispal dende 922.[9] O monesterio se benefició tamién d'as inversions de capital en a compra de nuevas tierras ta cultivo.[4]

O mesmo conte Galindo I Aznárez fundó dimpués o monesterio de Sant Per en Chaca, que ye baixo l'advocación de Sant Per por estar fundato por monches que proveniban d'o monesterio de Ciresa.[4] En ixas envueltas s'establioron tamién os monesterios de Sant Chuan de Maltrai (en Ruesta) y Sant Martín de Cercito (en a val d'Acumuer).[7]

A crisis por os ataques d'Almanzor editar

 
Retrato d'Alifonso o Batallero por Manuel Aguirre y Monsalbe (1885).

En 999, mientres as expedicions d'Almanzor contra os territorios de Navarra y Aragón, o monesterio de Ciresa quedó albandonato. Istas expedicions destruyoron y espulloron también d'atros lugars en as tierras navarras y aragonesas (como Uncastiello), anque tamién en d'atros territorios, como Galicia (Santiago de Compostela) u Catalunya (Barcelona).

En 1063, o monesterio de Sant Per dependeba d'o bispato de Chaca, y en 1077 bi instaló una comunidat de monches benedictinos, ta iniviar a suya recuperavión; encara que bels autors afirman que estió en 1072.[6] En ixa calendata yera una capiella reyal, por a cual cosa yera independient de feito d'a diocesi de Chaca.

Recuperación temporal y decadencia definitiva editar

A finals d'o sieglo XI, Alifonso, fillo d'o rei d'Aragón Sancho Remíriz y d'a suya segunda muller Felicia de Roucy, y que no yera l'hereu d'o reino (l'hereu yera su chermanastro Pietro, fillo d'a primera muller de Sancho, Ainés), estió en o monesterio,[6] ta fer a suya formación cultural y militar como futuro alto cargo d'o reino de su chirmán. Sindembargo, en 1104, dimpués de morir sin succesión o rei Pero I, Alifonso succedió a su chermanastro y se convertió en nuevo rei d'Aragón, con o nombre d'Alifonso I. Alifonso, educato en o monesterio, confirmó en o suyo reinato, en 1113, os previlechios d'o monesterio, y en adhibió de nuevos.

O monesterio inició un periodo de decadencia dende 1145, con a unión definitiva d'o monesterio a o bispato de Chaca.[5]

L'edificio d'o monesterio editar

 
L'interior d'a ilesia d'o monesterio de Sant Per de Ciresa.

A mayor parte d'a ilesia, l'unico edificio que se bi ha conservato,[6] ye d'a epoca d'esplendor d'o monesterio, d'o sieglo XII.[5] Mas exactament, l'edificio s'alacetó en 1082, como una reforma de l'antiga abadía d'estilo carolinchio.[10] Ista reforma quedó inacabata.

Ye una construcción de gran mida, con planta cruciforme en cruz latina,[11] con un unico abside[6] semicercular por l'interior de l'edificio, anque por o suyo exterior ye poligonal,[12] sota o cual ye situata a cripta,[5] que ye ciega y s'emplega ta salvar as diferencias de nivel en o terreno.[6] A ilesia conserva repuis de construccions prerromanicas a os piez d'a nau, y tamién en a construcción maciza d'a portalada prencipal, con un cuerpo que s'abanza d'o nivel d'a portalada, rematato con arcos de meyo punto y un chicot campanar. En o timpán d'esta puerta bi ha un crismón. Ista estructura soporta en l'interior d'a ilesia una tribuna elevata.

En o crucero bi habió un cimborrio con vuelta semiesferica que, dimpués d'enrunar-se por un incendio,[12] fue substituyiu en o trampo central d'o crucero por una vuelta d'arista y, en os tramos laterals, por una vuelta de canyón.[5]

L'abside tien tres aperturas, combinatas con arcos ciegos, interiorment y exterior, decoratos nomás que por cordons.[10]

En o sieglo XIII, a ilesia fue restaurata, con una obra de menor calidat que a obra inicial, cosa que ye visible a simple vista.[10]

Biens muebles editar

 
O Cristo d'o descendimiento, escultura romanica en fusta.

L'edificio bi ha conservato una parte d'o suyo mobiliario, como un Cristo d'o descendimiento, ye fácil que d'o sieglo XII, d'estilo romanico, una Virchen d'o sieglo XIII y uns retablos goticos,[10] de Sant Chuan Evanchelista, la Trinidat, Sant Esteban y Sant Chaime.

A diferencia d'atros edificios d'a redolada d'a mesma epoca, l'ilesia no tien denguna escultura en a suya decoración, que ye asinas de total sobriedat.[10]. L'unico element decorativo en a portalada ye o suyo crismón.</ref>[13]

Toponimia editar

Lo mencionan en a Cronica de Sant Chuan d'a Penya como Sant Per de Ciresa:

Et ya sea que li dies el dito Regno en casamiento, no empero renunciaua a la dignidad real, antes, de su vida fincaua rey et retenia porasi, la senyoria de todas las eglesias del su Regno et sobre los monasterios de San Saluador de Leyre, de San Iohan de la Penya et de San Victorian, et sobre todas las eglesias parrochiales, et mas appropriadament sobre San Per de Ciresa con sus pertenencias: diziendo estas parablas: «Maguerre yo dé a tu, el Regno, pero la mi dignidad real non lexo.»

Leyendas editar

O monesterio ye asociato a la leyenda d'o Santo Gredal. Se dice que fue trobato en un hueco en l'abside d'a ilesia.

O Santo Gredal ye asociato tamién, por as leyendas, a d'atras edificacions relichiosas amanatas: monesterio de Sant Chuan d'a Penya, cueba de Yebra de Basa, ilesia de Sant Hadrián de Sasau, ilesia de Sant Per de Bailo u a Seu de Sant Per de Chaca, dica o suyo traslado posterior a la Seu de Santa María de Valencia.

Protección legal editar

 
Retablo de Sant Chaime.

A ilesia d'o monesterio de Sant Per de Ciresa ye protechita legalment por a suya declaración como Molimento Nacional, declaración feita en 1931.[5] Ista declaración comporta l'actual protección como Bien d'Intrés Cultural.

Dimpués d'ista declaración, bi ha habito cuantas campanyas d'investigacions arqueolochicas, con resultados interesants.

Referencias editar

  1. (es) Toponimos oficials de Chacetania en www.lenguasdearagon.org
  2. (es) Roncesvalles carolingio y jacobeo, en www.Rencesvals.com; erroniament, sitúa en Roncesvals a muerte d'istos dos condes, que estió en a val d'Echo.
  3. En a expedición d'os contes Eblo y Aznar en 824, de nomás 9 anyos antis, García I Galíndez, o pai de Galindo Garcés, estió aliato d'Inyigo Arista, rei de Pamplona, y de Musa Ibn Fortún, d'a familia Banu Qasi, contra os contes francos.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 (es) Domingo J. Buesa Conde. Editorial Pirineo: "Historia del Alto Aragón" 2000 ISBN 84-87997-79-1 354 pachinas.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 (es) Monasterio de San Pedro de Siresa
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 (es) Cobreros, Jaime: Las rutas del románico en España. Volumen II. Aragón, Cataluña, Navarra, País Vasco y La Rioja, Grupo Anaya, S.A., Madrit, 1ª edición, marzo de 2004.
  7. 7,0 7,1 7,2 (es) El proceso de centralización de los monasterios aragoneses entre los siglos IX y XI, por José Luis Corral Lafuente.
  8. Antonio Ubieto Arteta Historia de Aragón. La formación territorial Anubar ediciones, 1981 pp13-15
  9. 9,0 9,1 (es) Pachina personal de J. Díez Arnal.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 (es) Rutas por Aragón: monasterio de San Pedro de Siresa.
  11. (es) Siresa en Aragón románico.
  12. 12,0 12,1 (es) Monasterio de San Pedro de Siresa en AldeaGlobal.net.
  13. (es) Crismón de Sant Per de Ciresa en Catálogo de Crismones.

Vinclos externos editar

  Iste ye l'articlo numero 10.000 de Biquipedia.