Puerta

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Ta la localidat de l'Alta Cerdanya se veiga Porta (Alta Cerdanya).

A puerta ye un forato de forma regular feito en as paretz u fronteras d'os edificios ta permitir o transito d'entre l'interior y l'exterior d'iste. También son clamatas asinas as fuellas que la zarran.

Una puerta.

Etimolochía d'o nombre

Puerta

A palabra "puerta" provién d'o latín porta, que tiene o suyo orichen en o verbo portare (portar u alzar). En o rito de l'antiga Roma, cuan s'encetaba a construcción d'una ciudat, s'heba de fer un sulco con un aladro arredol d'an que se queriba construyir, d'a mesma forma que heban feito mes antigament encara os etruscos. Ixe sulco heba d'estar respetato per motivos d'a suya naturaleza sagrada, con implicacions que no se podeba trescruzar per as personas. A importancia d'iste factor yera tal que en a mitolochía clasica, Romulo mató a su chermano Remo per trescruzar o sulco fundacional d'a ciudat de Roma.

Perque, como ye natural, yera menester de poder dentrar-ie y salir-ne d'ixe perimetro, en trazar-lo s'heba d'alzar y transportar a mano l'aladro per bels metros ta que as chents podesen transitar en o espacio que bi quedase. Posteriorment, en estar alzadas as murallas perimetrals d'a población, o puesto an que s'heba alzato l'aladro alquiriba a naturaleza d'o que hue le decimos puerta.

Partis d'a puerta

• A traviesa, que ye a pieza inserta t'a frontera que fa a faina estrutural de mantenir a transmisión de cargas de l'edificio.
• O zarrallo u a zarralla, que ye o conchunto de piezas que forman l'apariello d'atrancada d'a puerta, cheneralment afixato t'a pana.
• A tranca, trallo de fusta que s'enchasca en dos foratos feitos en as paretz a canto d'a puerta per a suya man t'an que s'ubre l'anglo de chiro, u bien suportes an que ha de quedar afixada. D'ixa manera, queda imposibilitato d'ubrir a puerta cuan ista pieza ye puesta.
• A bastida (tamién marco, aro) ye a estructura (cheneralment de fusta) afixada t'a parete en que se ubre a puerta. As partes verticals d'a bastida son as brancas y a parte horizontal se conoixe como cabecero, capezal, sobreportal, cuairón, cucirón u bordil. Sobre a bastida se fixan as alguazas u currons que permiten que s'ubra y se zarre a fuella.
• A fuella u pana (también pano), que ye a estructura prencipal d'a puerta, podendo estar fixa u móbil respecto a o marco.
• O branquil, branquilera, u trango ye o escalón que gosa haber en a solera de cualques puertas exteriors.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre puertas.