Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

L'Imperio Romano (en latín Imperium Romanum) ye succesor d'a Republica Romana y la zaguera etapa de Roma, que abraca dende o mandato d'Augusto (chinero d'o 27 antes de Cristo) dica a caita final de Romulo Augustulo (476 dimpués de Cristo) en Occident, y dica la caita de Costantinoble (1453 dimpués de Cristo) en Orient.

Imperio Romano
Imperium Romanum
27 aC — 476

Escudo d'armas
Lema nacional: Senatus Populusque Romanus
Situación de
Situación de
Maxima amplaria de l'Imperio Romano (anyo 117)
Capital Roma (44 aC–286)
Costantinnoble (dende 330)
Idioma oficial Latín y griego
Gubierno Monarquía, Republica, Autocracia
Lechislatura Senau romano
Población
55000000 hab.
9,3 hab/km²
120000000 hab.
Chentilicio Romano/a[1]
Moneda Denario, Sestercio y Solido bizantín entre atras

O mundo romano de feito se fixa en ista epoca an que o territorio y o dreito alcanzan a mayor expansión y gloria. As succesions d'emperadors unas vegadas pacificas y un atras violentas caracterizan a evolución de l'imperio.

O territorio controlato por l'Imperio Romano yera buena part d'a Cuenca Mediterrania y d'Europa Occidental.

Os historiadors dividen a historia de l'Imperio Romano en "Alto Imperio" y "Baixo Imperio". L'Alto Imperio ye un periodo entre l'anyo 14 y l'anyo 285. O Baixo Imperio ye un periodo prou diferent de l'anterior que encomienza en l'anyo 285 con o mandato de Dioclecián y remata con a fin de l'imperio en l'anyo 476 y se diferencia d'o periodo anterior por cambios en a ideolochía d'o poder, en l'administración y en a composición social.[2]

A División de l'Imperio Romano editar

Costantín, dimpués de vencer a Licinio (324) establió a suya residencia en Bizancio chunto con o consello de l'imperio y l'11 de mayo de 330 Bizancio fue designada nueva capital de l'imperio. En 395, cuan morió Teodosio l'Imperio quedó dividiu en dos parz ya de pa cutio: o d'occident pa Honorio y o d'orient pa Arcadio. Esleyoron Bizancio como nuclio politico d'a part oriental por razons d'estratechia, economía y política: aturar l'amenaza creixient que costituiban os godos y os persas, y asegurar a continación d'os intercambios comercials entre Europa y Asia. Por atra part Italia yera en decadencia y as zonas grecoparlants d'orient encara yeran prosperas. Por dos sieglos os succesors de Costantín defendioron o cristianismo contra as herechías y o territorio romano contra as invasions.

 
O Coloseu de Roma

Teodosio I fació d'o cristianismo a relichión d'estau prohibindo o politeísmo grecorromano. Os emperadors d'a dinastía teodosiana dioron a lo bispe de Costantinnoble una autoridat superior a los atros d'Orient, pero en os concilios d'Efeso (431) y Calcedonia (451) se facioron patents as profundas diferencias doctrinals d'os patriarcaus d'as atras metropolis romano-orientals. Como reflexo d'a baralla por o poder entre os bispes d'Antioquía, Aleixandría y Costantinnoble os bispes preneban doctrinas diferents que conduciban a la formación d'ilesias nacionals en rechions con muita población no helenizada u no romanizada de tot que deseyaban independizar-sen. Por atra parte tamién bi heba rivalidat con Roma. En 482 o Pontífiz romano escomulgó a lo patriarca de Costantinnoble.

Pa librar-se d'os invasors godos y hunnos os emperadors d'orient a mes de fer servir as armas, tamién facioron servir a diplomacia: lis pagaban tributo u los adrezaban ta Italia. D'esta traza cuan morió Anastasio en 518, l'Imperio Romano d'Orient se manteneba entero pero l'Imperio Romano d'Occident yera ocupau por diferents pueblos barbaros: l'Imperio Romano d'Orient sacrificó Occident pa salvar-se d'os barbaros.

Referencias editar

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. Jose-Ramón Julià: Atlas de Historia Universal. Tomo I: De los orígenes a las crisis del siglo XVIII. Editorial Planeta. pp 96-115

Veyer tamién editar

Vinclos externos editar


 
Provincias de l'Imperio Romano en a suya maxima extensión
 
Acaya · Echipto · Africa · Alpes Cottios · Alpes Maritimos · Alpes Peninos · Arabia Petria · Armenia · Asia · Asiria · Bitinia y Ponto · Britannia · Capadocia · Cilicia · Chermania Inferior · Chermania Superior · Chudea · Corcega y Cerdenya · Creta y Cirene · Chipre · Dacia · Dalmacia · Epiro · Galacia · Galia Aquitania · Galia Belga · Galia Celtica · Galia Narbonés · Hispania Betica · Hispania Tarraconense · Italia · Lusitania · Licia y Panfilia · Macedonya · Mauritania Cesariense · Mauritania Tinchitana · Mesopotamia · Mesia Inferior · Mesia Superior · Norico · Panonia Inferior · Panonia Superior · Recia · Sicilia · Siria · Tracia