Idioma alemán

luenga chermanica
Articlo d'os 1000
Articlo destacau

L'alemán[4] (en alemán Deutsch [dɔʏtʃ]) ye una luenga chermanica d'o grupo occidental. Ye a luenga mas parlata nativament en a Unión Europea, y a nuena mas parlata d'o mundo. O nombre en aragonés proviene d'a tribu chermanica d'os "alamani", mientres que os alemans le dicen "Deutsch".

Alemán
Deutsch
Atras denominacions:
Parlau en: Austria, Suiza, Alemanya y atros países
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: Alemans
Parladors: 100 millons
Posición: 10 (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Indoeuropea

 Chermanica
  Occidental
   Alemán

Estatus oficial
Oficial en: Alemanya
Austria
Suiza
Luxemburgo
Liechtenstein
Unión Europea
Ciudat d'o Vaticano (Guardia Suiza), y amás ye oficial en bellas rechions d'Italia, Belchica, Dinamarca, Hongría, Namibia y (luenga auxiliar) en Polonia.
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: Italia
Antônio Carlos (Brasil)[1]
Pomerode (Brasil)[2][3]
Regulau por: Rat für deutsche Rechtschreibung
Codigos
ISO 639-1 de
ISO 639-2 ger/deu
ISO 639-3 deu
SIL deu
frameless
frameless

Orichen editar

Dica bien dentrato lo sieglo XX, en tot l'ambito alemán y neerlandés s'han charrato un conchunto prou amplo de dialectos chermanicos relacionatos entre els, formando lo que se conoixe como un contino lingüistico. Iste contino se divide en dos grans arias dialectals: o baixo alemán, a lo norte, y l'alto alemán, a lo sud, deseparatos por a dita linia de Benrath que marca la muga septentrional d'o fenomeno d'a segunda mutación consonantica. A luenga stándard alemana ye basata en l'alto alemán. Os dialectos se continan parlando hue en día, encara que en bellas zonas son cuasi extinguitos, mientres que en atras, como Suiza, encara se conservan con muita vitalidat.

L'alemán (Hochdeutsch) ye una mena d'invención culta destinata a estar a luengua escrita y normalizata d'os multiples dialectos. Siempre s'ha preso la traducción d'a Biblia feita por Lutero, basata en o dialecto alto saxón, como una pieza clau en a normativización de l'alemán. Ista normativización se refirmó a la fin d'o sieglo XVIII con as obras d'os que se consideran como clasicos alemans (Goethe, Schiller, Lessing, etc.) y fue consolidata con a creyación de l'Imperio Alemán en 1871. Ista unión politica fació posible l'adopción d'una normativa unificata, que con o cambeo de sieglo fue acceptata tamién por Austria y Suiza con muit pocas variacions.

Iste modelo stándard ye basato en a luenga utilizata a la fin d'o sieglo XVIII en a cancillería de Saxonia, estando dimpués muit influito por o modelo d'a cancillería de Viena. Respective a la pronuncia, o modelo adoptato fue lo d'o norte, ya que os alemans d'o norte aprendeban o stándard practicament como luenga estranchera, y por ixo lo suyo modelo s'achustaba mas a la ortografía. Asinas, se puet decir que l'alemán stándard actual ye basato en a fabla de Saxonia (sud de l'antiga Republica Democratica Alemana) dimpués d'haber estato muit influita por o modelo de Viena y habendo adotato a pronunciación d'o norte como modelo.

Encara que s'escribiba, l'alemán stándard no prencipió a parlar-se cutianament dica o sieglo XIX, cuan s'introdució obligatoriament en as escuelas. En l'anyo 1898, una comisión d'expertos redactó a "Deutsche Bühnenaussprache" (pronuncia alemana ta o teatro), cosa que suposó lo establimiento d'un stándard de pronuncia.

 
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en alemán.

Clasificación editar

L'alemán ye parti d'a branca occidental d'as luengas chermanicas, que amás fa parti d'as luengas indoeuropeas.

Estatus oficial editar

 
A bandera D-A-CH, una bandera no oficial que ye formata por as banderas d'os tres estaus dominants d'o 'Sprachraum alemán: Alemanya (Deutschland), Suiza (Confœderatio Helvetica) y Austria (Österreich).

L'alemán stándard ye a unica luenga oficial en Liechtenstein y Austria; comparte o estatus oficial en Alemanya (con o danés, frisón y sorabo como luengas minoritarias), Suiza (con o francés, italiano y rumanche), Belchica (con o neerlandés y francés) y Luxemburgo (con o francés y luxemburgués). Tien status de luenga oficial local en rechions chermanofonas de Dinamarca, Italia y Polonia. Ye tamién una d'as 23 luengas oficials d'a Unión Europea.

Antiparte ye luenga minoritaria en Archentina, en Brasil, en Camerún, en Canadá, en Chile, en Croacia, en a Republica Checa, Estonia, en Francia, en Hongría, Kasajstán, Letonia, Lituania, Mexico, Namibia, Paraguai, Polonia, Rumanía, Rusia, Serbia, Eslovaquia, Tachiquistán, Togo, Ucraína y os Estaus Unius.

L'alemán estió a lingua franca d'Europa central, de l'este y norte d'Europa y contina estando una d'as luengas estrancheras mas populars d'Europa. O 32% d'os ciudadans d'a Europa d'os 15 dicen que pueden parlar en alemán (como luenga materna u segunda u como luenga estranchera).[5] Existe una gran posibilidat de veyer canals de televisión en alemán por satelite u por televisión por cordón.

Variedaz d'a luenga editar

Luenga stándard editar

Encara que se fa servir o termin "alemán" ta referir-se a l'idioma escrito, en o tocant a la luenga charrata bi ha una ampla variedat de dialectos por tot o territorio chermanofablant. L'alemán stándard (dito Hochdeutsch) no s'orichinó partindo d'un dialecto concreto, sino que se creyó a partir d'os diferents dialectos (mas que mas os centrals) como luenga escrita.

En a mayor parti d'as rechions, a chent ha albandonato los suyos dialectos y charran coloquialment una mezcla entre l'alemán stándard y o dialecto propio. Ixo no ocurre en Suiza, a on l'alemán stándard cuasi no se charra, nomás en bellas pocas vegatas, como por eixemplo cuan han de charrar con qui no entiende o dialecto suizo. En bellas rechions alemanas, sobretot en bellas grans ciudaz, una gran parti d'a población nomás charra la luenga stándard.

A luenga stándard tien diferencias rechionals, especialment en vocabulario, encara que tamién en pronuncia y gramatica. Istas diferencias son muito menors que as que existen entre os dialectos locals. Manimenos, l'alemán se considera una luenga pluricentrica, porque as variedaz d'os tres mayors países chermanofablants son consideratas stándard d'a mesma manera.

Dialectos editar

 
Segunda mutación consonantica chermanica, mapa d'os dialectos alemans dividitos en Alto alemán (verde), Alemán central (azul) y Baixo alemán (amariello). Tamién apareixen as línias de Benrath y d'Speyer en negro.

As variacions entre os diferents dialectos son considerables; ye posible que fabladors de destintos dialectos no puedan entender-sen entre si sin d'emplegar l'alemán stándard. Amás, os dialectos alemans no los gosa entender qui nomás conoixe l'alemán stándard. Podemos dividir os dialectos entre os dialectos d'o baixo alemán y os de l'alto alemán.

A deseparación entre as dos zonas la sinyala la dita linia de Benrath, que desepara as zonas que facioron a segunda mutación consonantica chermanica d'as que no la facioron. Ista mutación se produció arredol de l'anyo 500 dC en os pueblos a lo sud d'ista linia. Os dialectos d'istos pueblos formoron l'alto alemán. Tanimientres os dialectos d'os pueblos situatos a lo norte d'ista línia formoron l'anglés, o neerlandés, o frisón y os dialectos d'o baixo alemán.

Una atra segunda línia destacable sería la marcata por o río Main (tamién dita d'Speyer), a lo sud d'a cual la segunda mutación apareixe de tot (alemán alto u Oberdeutsch), mientres que a lo norte nomás lo fa parcialment (alemán meyo u Mitteldeutsch, conchunto de dialectos d'os que se deriva l'alemán stándard). Un eixemplo d'as variacions foneticas se puet veyer en a siguient tabla:

Palabra d'o baixo alemán Palabra de l'alto alemán En aragonés
ik ich yo
maken machen fer
Dorp Dorf pueblo
tussen zwischen entre
op auf dencima
Korf Korb cesta
dat das ixo
Appel Apfel manzana

Istas grans diferencias entre os dialectos d'o baixo alemán y de l'alto alemán han dividito a la comunidat filolochica. Bellas teorías dicen que o neerlandés no ye que unatro dialecto d'o baixo alemán, que a tamas d'haber adoptato una normativa propia, no dixa d'estar un dialecto alemán. Atras teorías consideran o baixo alemán y l'alto alemán como idiomas destintos.

L'alemán suizo editar

Ta más detalles, veyer l'articlo alemán suizoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Bi ha diferents modalidaz aintro de l'alemán suizo (Schwyzerdütsch), seguntes a rechión cheografica. Por eixemplo lo Züridütsch (alemán suizo de Zúrich), Bärndütsch (de Berna), Urnerdüütsch (d'Uri), Luzärnerdütsch, (de Luzerna), Baseldiitsch (de Basilea), Sanggallerdüütsch (de Sankt Gallen), Wallisertiitsch (d'o Valais), ..

Toz istos casos son dialectos charratos. Ye decir, a suya parla ye dialectal, pero a sobén s'escriben en alemán stándard, encara que tamién bi ha una tendencia minoritaria que mira de reflectar a fabla dialectal en edicions escritas (email, sms). O prencipal problema que se troba en dita faina ye a gran cantidat de variacions dialectals, que en muitos casos s'diferencian significativament unas d'as atras. Por eixemplo os alemans no entienden l'alemán suizo guaire bien, pero os suizos si que entienden a los alemans sin problemas.

Eixemplos de variacions lexicas dialectals editar

  • Grüeci (en alemán suizo de Zúrich zürituusch) > Hallo (en Hochdeutsch) > «ola» (encara que o suyo orichen ye Grüß dich que en aléman stándard que significa «salutos»)
  • Rüebli (en alemán suizo) > Mohrrübe u Karotte (en Hochdeutsch) > «cenoria»
  • merci vill mal (en alemán suizo) > Danke schön (en Hochdeutsch) > «muitas gracias»
  • schnufe (en alemán suizo) > atmen (en Hochdeutsch) > «alentar»
  • nöd (en alemán suizo) > nicht (en Hochdeutsch) > «no»
  • chli (en alemán suizo) > klein (en alemán stándard) > glõa (en dialecto bavaro) > lütt (en Niederdeutsch) > «chicot»
  • Weggli (en alemán suizo) > Semmel (en Oberdeutsch) > Brötchen (en Hochdeutsch) > «panet»
  • Sonnabend (en Niederdeutsch) > Samstag (en Hochdeutsch) > «sabado»
  • Seguntes a rechión, l'agüerro se puet decir Herbst, Spätjahr, Spätling, entre d'atros.

En bels casos, os dialectos suizos tienen prous diferencias entre uns y atros, como se puet veyer en l'eixemplo siguient:

és mödeli ankä (en alemán suizo de Berna Bärndütsch) >>
e stückli butter (en alemán suizo de Zurich züritüütsch) >>
eet Stückchen Butter (en Hochdeutsch) >>
«una miqueta de manteca»

Eixemplos de variacions morfolochicas editar

En alemán suizo emplegan -li como sufixo diminutivo en cuentas de -chen de l'alemán stándard.

Eixemplos de variacions fonolochicas editar

En alemán de Zúrich se prenuncia una vibrant, igual que os hispanofablants, cuan dicen o fonema correspondient a la letra «r».

A secuencia ei que se prenuncia [aɪ] en alemán stándard, se prenuncia [iː] en alemán suizo.

Gramatica editar

Flexión nominal editar

Os sustantivos alemáns se flexionan en:

  • Un d'os cuatre casos gramaticals: nominativo, chenitivo, dativo, y acusativo.
  • Un d'os tres cheneros: masculín, femenín u neutro. As rematanzas d'as palabras a vegatas reflectan o chenero gramatical; por eixemplo, os nombres rematatos en ...ung, ...schaft u ...heit son femenins, mientres que os nombres que rematan en ...chen u ...lein (formas diminutivas) son neutras; manimenos a mayoría d'as palabras no tienen reglas y o vocabulario s'ha d'aprender de conchunta con o chenero correspondient.
  • Dos numeros: singular y plural. A cheneración d'o plural ye tamién irregular y puet levar asociatos cambeos en a radiz como l'adición d'un "umlaut" (un cambeo vocalico que se reflecta con o simbolo diacritico "¨").

Encara que l'alemán sía citato a sobén como eixemplo de luenga con un alto grau de flexión (con 100 millons de parlants nativos, l'alemán ye a luenga mas parlata con o mas gran grau de flexión d'entre as luengas chermanicas), o grau de flexión ye muito mas chicot que en l'alemán antigo u atras luengas indoeuropeas antigas como lo latín, o griego antigo u o sanscrito. Os tres cheneros d'o singular se converten en un en o plural, considerando-se, a vegatas, o plural como un cuatreno chenero. Con cuatre casos y tres cheneros mas o plural esisten 16 posibles combinacions de casos y chenero/nombre, sindembargo nomás bi ha 6 formas de l'articlo definito ta las 16 posibilidaz. A ormino a declinación d'os nombres no se produce en o mesmo sustantivo sino en l'articlo u determinante y en os adchetivos acompanyants. Con tot y con ixo, os nombres nomás se flexionan en caso d'o neutro y masculín en o chenitivo (adibindo-ie una –s u -es), en o pural en o dativo (adibindo-ie una –n) y en o caso d'a dita n-deklination (masculins rematatos en –e, -and/-ant, -ent, -ist, -oge, -an entre atros y neutros como Herz (corazón) adibindo-ie una –n u –ns si ye en chenitivo). En caso d'o chenitivo, lo suyo uso ye escaso en a luenga informal y gosa substituyir-se por von + dativo.

En a ortografía alemana, os sustantivos s'escriben en mayuscula, ixo facilita a lo lector a función sintactica d'as palabras aintro d'a oración ("Es war einmal ein König" – "Bi heba una vegata un rei").

Como atras luengas chermanicas, l'alemán forma palabras composatas por a ezquierda, a on la primera palabra modifica a la segunda: "Nachttisch" (nueit + mesa) ye literalment "mesa de nueit" ("mesilla") y en a composición de palabras a sobén no bi ha denguna mena de deseparación entre ellas como en atras luengas chermanicas. Muitas vegatas, l'adición de palabras no tien porque estar una suma de significatos y se'n chenera una de nueva con un significato nuevo como: "frigorifico" ye Kühlschrank (literalment, 'almario fredo'); televisor ye Fernseher (literalment, 'visor leixano'); telescopio ye Fernrohr (literalment, 'tubo leixano'). Ista capacidat fa que l'alemán sía una luenga mui flexiva en cuanto a la cheneración de nuevas palabras y istas pueden plegar a estar muit grans. A palabra mas gran que se fa servir en alemán ye Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz (Lei sobre a transferencia d'as obligacions de cosirar o etiquetache d'a carne de vacuno).

Flexión verbal editar

Os verbos en alemán stándard se flexionan en:

  • Una d'as dos conchugacions, débil y fuerte (como en atras luengas chermanicas).

(Bi ha tamién una tercera clase de verbos, conoixita como mixta, que combina caracteristicas d'as atras dos conchugacions.)

  • Tres personas: 1ª, 2ª y 3ª.
  • Dos numeros: singular y plural
  • Tres modos: Indicativo, Subchuntivo (Konjunktiv I und II), Imperativo
  • Dos voces verbals: activa y pasiva; a pasiva se dibide en pasiva estatica y pasiva dinamica.
  • Dos tiempos simples (Present y Preterito) y cuatre tiempos composatos (Perfecto, Pluscuamperfecto, Futuro I, Futuro II)
  • A diferencia entre aspectos gramaticals se creya por meyo d'a combinación d'o subchuntivo y o preterito.
  • A distinción entre l'aspecto contino y no contino no existe en l'alemán como en atras luengas como l'aragonés u l'anglés. Manimenos se puet marcar a continuidat d'un verbo con as construccions: “sein” + am/beim + verbo sustantivizato. (Ich bin am/beim Lesen “Soi leyendo”).

Existen diferents formas ta enamplar o significato d'un verbo (a sobén cambeando-lo radicalment) adibindo-ie prefixos. Beluns d'istos prefixos tienen significato (Eixemplo: zer- referindo-se a la destrucción de cosas, como zerreißen=estrociar, zerbrechen=fer a miquetas, zerschneiden=tallar a miquetas), atros no tienen garra significato por els mesmos y no bi ha relación entre verbos modificatos con o mesmo prefixo (Por eixemplo: ver- , como versuchen=intentar, vernehmen=interrogar, verteilen=distribuir, verstehen=entender). Mas eixemplos: haften=enganchar, verhaften=engarcholar; kaufen=mercar, verkaufen=vender; hören=sentir, aufhören=dixar de; fahren=guiar, erfahren=conseguir saper bela cosa.

Istos verbos composatos pueden estar deseparables u no deseparables. En os deseparables, o prefixo y o verbo se deseparan cuan se conchugan clavando-ie o prefixo a la fin d'a frase, y ta formar o participio pasato, o prefixo ge-, que ye marca d'o participio, va entre o prefixo y o verbo (prefixo + ge+ verbo en forma de participio). En os no verbos no deseparables, o prefixo y o verbo simple no se deseparan nunca y forman o participio pasato sin l'afixo ge.

Sintaxi editar

L'orden d'a oración alemana tien bella flexibilidat, pero bi ha bels puntos fixos:

  • O verbo conchugato d'una oración enunciativa siempre va en a 2ª posición d'a oración y si ye un caso en que bi ha mas d'un verbo, os verbos no conchugatos van a la fin d'a oración.
  • O subchecto d'una oración nomás puet ir u en a 1ª posición (Vorfeld) u chusto dezaga d'o verbo (3ª posición) si a 1ª posición ye ocupata por un complemento circunstancial (Ergänzung) u un adverbio.

L'orden en a oración interrogativa ye:

  • Nomás un verbo:
    • (Particla interrogativa) + verbo + subchecto + complementos?
  • Mas d'un verbo:
    • (Particla interrogativa) + verbo conchugable u auxiliar + subchecto + complementos + verbo principal?

En caso d'as oracions subordinatas, en a clausula subordinata o verbo conchugato siempre ba a la fin. De totas formas a posición d'a clausula subordinata aintro d'a oración prencipal puet ir en o Vorfeld u a la fin d'a frase pero siempre ye deseparata d'a clausula prencipal por meyo d'una coma.

Muitos verbos alemans tienen prefixos deseparables, a sobén con función adverbial. Cuan istos verbos se conchugan, o prefixo se desepara y va ta la fin d'a frase. Por eixemplo: mitgehen (lit. "con ir", ir-se-ne con belún) da Gehst du mit? (lit. "vas tú con?", Te'n vienes (con yo, con nusatros)?)

Vocabulario editar

A mayor parti d'o vocabulario alemán proviene d'o chermanico, encara que bi ha un numero important d'amprens d'o francés, de l'anglés (mas recients) y, sobretot, d'o latín. Ye mas, cualsiquier palabra procedent d'o latín puet tornar-se en una palabra alemana seguindo unas reglas definitas. Os fabladors que fan servir palabras construitas d'ista traza partindo d'o latín gosan estar consideratos cultos.

Sistema d'escritura y ortografía editar

L'alemán s'escribe usando l'alfabeto latino. Amás d'as ventiseis letras basicas, l'alemán tien tres vocals con Umlaut (mutación vocalica), ä, ö y ü. Puet estar que o rasgo mas caracteristico d'a escritura alemana sía la existencia d'o caracter ß, dito eszet u scharfes S (S picant) -sin denguna relación con a beta griega-, que en Suiza no s'emplega y ye substituyiu por 'ss'.

En 1901 se fació una conferencia internacional que redactó a Rechtschreibung der Deutschen Sprache (Ortografía d'a luenga alemana). A zaguera revisión estió en 1996 cuan se cambeyoron prous aspectos d'a ortografía alemana y por ixo estió prou polemica entre parti d'os lingüistas mas conservadors. Ista reforma fue consensuata por toz os países chermanofablants en a dita Rechtschreibreform. O proceso d'adaptación d'ista reforma se prolargó dende 1996 ta 2004, cuan toz os escritos heban de fer-se ya con a nueva reforma. Ista reforma se basa en os siguients puntos:

  • A total regularización d'a es-zett "ß" y a "ss". Agora totas as vocals debant de "ß" son largas. Se cambeya la "ß" por "ss" en totas as palabras a on a vocal anterior ye curta.
    • daß -> dass (que -conchunción-).
    • der Fluß -> der Fluss (o río).
  • A deseparación de bels verbos composatos formatos por un sustantivo u verbo + verbo.
    • kennenlernen -> kennen lernen (conoixer).
    • radfahren -> Rad fahren (ir en bicicleta).
  • Regulación de palabras con cuantas consonants seguitas.
    • Schiffahren -> Schifffahren (ir en barco) porque Schiff (barco) + fahren (ir, conducir).
    • As -> Ass (as) porque o plural ye Asses.
  • Adaptación de palabras foranas que ha adoptato l'alemán
    • Os sufixos: -phon, -graph y -phot pueden escribir-se con f en cuentas de ph.
  • Aclareixe o criterio de meter mayusclas:
    • Se puet meter mayuscla dezaga d'una coma.
    • A mayuscla en textos formals d'os pronombres personals du, dein, ihr, ihn desapareixe.

Fonolochía editar

Vocals editar

En l'alemán bi ha vocals curtas y largas, en a siguient tabla trobamos as vocals fueras d'os diftongos (se veiga mas t'abaixo):

A Ä E I O Ö U Ü
curtas /a/ /ɛ/ /ɛ/, /ǝ/ /ɪ/ /ɔ/ /œ/ /ʊ/ /ʏ/
largas /aː/ /ɛː/ /eː/ /iː/ /oː/ /øː/ /uː/ /yː/

A "e" curta se prenuncia [ɛ] en silabas tonicas (incluyindo l'accento segundario) pero [ǝ] en silabas atonas. Cal decir que a e curta tonica se representa como e u como ä (hätte 'que yo tuviera' y Kette 'cadena'). Cheneralment, as vocals curtas son ubiertas y as largas son trancadas. A unica excepción ye en a Ä larga, que ye una "e" ubierta "[ɛː]"; en belas variedaz de l'alemán stándard, [ɛː] y [eː] s'han fusionato en [eː], eliminando ista anomalia. En iste cas, parellas como Bären/Beeren 'güesos/bayas' u Ähre/Ehre 'puncha/honor' son homofonas).

En a mayor parti d'o stándard alemán, un -er atono no se prenuncia [ər], sino que se vocaliza como [ɐ]. Por eixemplo: Vaterpai— se prenuncia ['faːtɐ].

Que una vocal sía curta u larga ye cuasi siempre predecible, manimenos siempre bi ha excepcions puntuals y tamién penden d'a rechión:

  • Si una vocal (diferent a i) ye a la fin d'a silaba u debant d'una consonant simpla, gosa prenunciar-se larga (por eixemplo Hof [hoːf]).
  • Si a vocal va debant d'una consonant dople (ff, ss or tt), ck, tz u un grupo de consonants (st u nd), ye siempre curta (hoffen [ˈhɔfǝn]). Ixa ye a unica función d'as consonants doples (a valura d'a consonant nunca ye dople ni se fa mas larga).

As dos reglas tienen excepcions (hat [hat] 'té' ye curta incumplindo a primera regla; Kloster [kloːstər] 'monesterio' y Mond [moːnt] 'luna' son largas y no cumplen a segunda regla). Ta o caso d'a i que no se trobe en a combinación ie (fendo-la larga) ni debant d'una dople consonant u grup (fendo-la curta), no bi ha denguna regla cheneral. En muitos casos bi ha diferencias rechionals: En Alemanya central (Hessen), la o en l'apellito "Hoffmann" se diz larga cuan a resta d'alemans la prenunciarían curta; tamién pasarba o mesmo con a e en o nombre d'a rechión "Mecklenburg" y a prenunciación d'a chent que i vive. A palabra Städte 'ciutaz', se prenuncia con una vocal curta [ˈʃtɛtə] por beluns (Jan Hofer, ARD Television) y con una larga [ˈʃtɛːtə] por atros (Marietta Slomka, ZDF Television). Ta rematar, una vocal seguita por ch puet estar tanto curta (Fach [fax] 'asinatura', Küche [ˈkʏçe] 'cocina') como larga (Suche [ˈzuːxǝ] 'mirar', Bücher [ˈbyːçɐ] 'libros') cuasi a l'azar.

As vocals alemanas pueden formar os siguients digrafos (en escritura) y diftongos (en prenunciación); cal parar cuenta que a prenuncia de beluns d'istos (ei, äu, eu) ye muit diferent d'o s'asperaría:

escritura ai, ei, ay, ey au äu, eu
prenunciación /aɪ̯/ /aʊ̯/ /ɔʏ̯/

D'atra man, o digrafo ie cheneralment representa o fonema [iː], que no ye un diftongo. En a mayor parti d'as variedaz, una /r/ a la fin d'a silaba se vocaliza. Manimenos, una secuencia d'una vocal seguita por una /r/ vocalizata no se considera como diftongo: Bär [bɛːɐ̯] 'oso', er [eːɐ̯] 'el', wir [viːɐ̯] 'nusaltros', Tor [toːɐ̯] 'portalada', kurz [kʊɐ̯ts] 'curto', Wörter [vœɐ̯tɐ] 'palabras'.

En bellas variedaz de l'alemán stándard, as radices que principian con vocal levan siempre debant una oclusiva glotal xorda [ʔ].

Consonants editar

  • C por si mesma no ye una letra alemana. En amprens se prenuncia a sobén [ʦ] (debant de ä, äu, e, i, ö, ü, y) u [k] (debant de a, o, u, u debant de consonants).
  • Ch se prenuncia /ç/ (dimpués de ä, ai, äu, e, ei, eu, i, ö, ü y dimpués de consonants) u /x/ (dimpués a, au, o, u). En bel dialecto (especialment, Renania (ueste d'Alemanya)) se prenuncia siempre /ʃ/, orichinando ambigüidaz (Kirche y Kirsche son prenunciatas [ˈkiɐ̯ʃǝ]). Chent d'istas rechions gosan ultracorrechir-se cuan charran alemán stándard, prenunciando bellas [ʃ] como [ç]. En una palabra chermana ch nunca se troba a lo prencipio. En amprens, a Ch no tien una prenunciación concreta pudiendo-se prenunciar [ç], [k] o [ʃ] pendendo d'o dialecto. Por eixemplo, a palabra Chemie (quimica) se puet prenunciar [keːˈmiː], [çeːˈmiː] u [ʃeːˈmiː].
  • H se prenuncia aspirata como en l'anglés a lo principio de silaba. Dimpués d'una vocal no se prenuncia y nomás alarga a vocal (gehen (ir) = ['geːn] kahl (calbo) = ['kaːl]).
  • W se prenuncia [v] como v en valenciano u balear (was (que) [vas]).
  • S se prenuncia [z] (com o "zebra") si ye principio de palabra y dimpués bi ha una vocal u entre vocals (Sohn (fillo) [zoːn]), en atros casos [s] (Bus [bʊs]). ss y ß s'usan cuan se quiere prenunciar [s] pero ye entre vocals (e.g. Hase [ˈhaːzǝ] vs. hasse [ˈhasǝ]). st y sp a lo principio de palabras d'orichen alemán se prenuncian [ʃt] i [ʃp], respectivament.
  • Sch se prenuncia [ʃ] (como "parixe").
  • Dsch se prenuncia [ʤ] (como en catalán "platja").
  • Z se prenuncia siempre [ʦ] (zog [ʦoːk]).
  • F se prenuncia [f].
  • V se prenuncia [f] en palabras d'orichen chermanico (Vater [ˈfaːtɐ]) y [v] en atros casos (Vase [ˈvaːzǝ]).
  • ß nunca se troba a lo principio d'una palabra. Se prenuncia siempre [s].

Nombres de l'alemán en atras luengas editar

Os nombres que os atros pueblos han trigato ta referir-se a los alemans varian en as diferents luengas.

En cheneral se pueden clasificar en cinco grupos seguntes o suyo orichen:

1. D'a palabra protochermanica ta decir "pueblo": 2. D'o nombre d'os habitants de l'antiga Chermania: 3. D'o nombre d'a confederación saxona:
4. De l'antiga palabra eslava ta "muto": 5. D'o nombre d'a confederación alamanica: 6. Atros:

O laosiano ye unico en o sentito que baixo a influencia tanto de l'anglés "German" como d'o francés (a luenga colonial) "Allemand", trigó una palabra intermeya: ພາສາເຢຍລະມັນ (phaxa yeylaman), que tanto podría apareixer en a categoría 2 como en a 5. Cuantas atras luengas tienen tamién nombres alternativos perteneixients a una atra categoría, encara que no son tan emplegatos como os que s'amostran en a lista anterior:

  • En catalán y castellano, as palabras tudesc y tudesco perteneixen a la primera categoría.
  • O rumano ampraba adicionalment o termin eslau "nemţeşte" (grupo 4), pero "germană" (grupo 2) ye agora muito mas emplegato. L'hongaro "német" ye un ampren eslau, y d'el en deriva o nombre en arabe d'Austria, النمسا ("an-namsa").
  • O suahili, a tamas d'as influencias colonials, tien dos nombres ta l'alemán: kidachi (grupo 1) y kijerumani (grupo 2). En os dos casos a particla ki sinyala que ye o nombre d'una luenga. Kidachi ye una forma arcaica y rara, debita a la colonización alemana de Tanzania dica la fin d'a Primera Guerra Mundial. Kijerumani proviene d'a colonización anglesa.

Referencias editar

Vinclos externos editar

  Luengas oficials d'a Unión Europea  
Alemán | Anglés | Bulgaro | Castellano | Checo | Danés | Eslovaco | Esloveno
Estonio | Finés | Francés | Griego | Hongaro | Irlandés | Italiano | Letón | Lituano
Maltés | Neerlandés | Polaco | Portugués | Rumano | Sueco
Fuent: Pachina oficial d'a UE


Familia chermanica
- Diasistema norrén occidental: Islandés | Feroés | Norn | Noruego (Nynorsk)
- Diasistema norrén oriental: Noruego (Bokmål) | Danés | Sueco | Gotlandés
- Diasistema occidental anglico: Anglés | Escocés
- Diasistema occidental frisón: Frisón occidental | Frisón septentrional | Frisón oriental
- Diasistema occidental baixo franco: Afrikaans | Neerlandés
- Diasistema occidental baixo alemán: Baixo alemán
- Diasistema occidental alto alemán: Alemán stándard | Alamanico | Bavaro | Limburgués | Luxemburgués | Yiddisch
- Diasistema oriental: Gotico