Idioma croata

luenga eslava
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Idioma croata
hrvatski jezik
Atras denominacions: Serbocroata
Parlau en: Croacia y Bosnia
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: Croatas
Parladors: 5,5 millons
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Eslava

 Eslava grupo meridional
  Croata

Estatus oficial
Oficial en: Croacia
Bosnia
Burgenland
Caraşova
Molise
Voivodina
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: Italia
Regulau por: Croato institute la lingua
Codigos
ISO 639-1 hr
ISO 639-2 hrv/scr
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL hrv
Extensión d'o Idioma croata

Idioma croata[1] (en croata"hrvatski jezik" /xř̩ʋaːtskiː/) ye o nombre que recibe oficialment a variant standardizada d'o continuum dialectal serbocroata que fan servir os croatas en Croacia, en Bosnia y Herzegovina, en a provincia serbia de Voivodina y atros estaus mugants. Ye a luenga oficial de Croacia y una d'as luengas oficials de Bosnia y Herzegovina. O stándard croata se basa en a parla d'Herzegovina, que fa part d'o dialecto xtokavisco, igual que os standars d'as "lenguas" serbia, montenegrina y bosnia, tamién denominacions locals de variants standardizadas d'o serbocroata. Muitos d'os parlants nativos no son comodos con a denominación "serbocroata" y prefieren as denominacions relativas a las nacionalidaz a las que perteneixen. L'idioma croata ye una luenga eslava meridional que s'escribe en alfabeto latino con uns diacriticos ampraus d'o checo.

Variants editar

 
Distribución d'os dialectos charraus por os croatas antes d'as grans migracions d'os sieglos XVI y XVII. En azul escuro o čakavisco, en violeta o kajkavisco y en verde o xtokavisco.
 
Distribución d'os dialectos croatas en Croacia y Bosnia y Hercegovina.

Bi ha tres dialectos en l'idioma croata:

As migracions d'o sieglos XVI y XVII facioron que o xtokavisco s'estendillase enta l'ueste a costa d'os atros dos dialectos.

En zaguerías d'o sieglo XIX o xtokavisco fue esleito como luenga stándard por estar común pa totas as nacionalidaz yugoslavas.

O stándard xtokavisco que escriben y parlan oficialment os croatas se diferencia d'o stándard que escriben y parlan os serbios en a prenunciación d'una antiga vocal eslava (por eixemplo vreme se prenuncia en xtokavisco croata vrijeme). As parlas que pronuncian estas palabras con o diftongo -ie- se dicen iyekaviscas, as que presentan una sola e se dicen ekaviscas. Tamién bi ha diferencias lexicas como krup, ladfca y papir, cheosinonimos de hleb, fioka y hartija (“pan”, “caixón”, “papel” en xtokavisco serbio).

Ye notable que en o stándard croata se prefiera l'uso de palabras d'orichen latino como val ("onda marina") en oposición a formas eslavas presents en o stándard servio como talas.

En a formación de neolochismos o stándard croata tamién s'ha distanciato d'o stándard servio prenendo formas como vodic en oposición a lo serbio hidrogen.

Proceso d'standardización editar

Os croatas escribiban con alfabeto latino en os dialectos propios xtokavisco de Dalmacia y kajkavisco de Croacia central (una zona que recibiba o nombre de "Croacia" cuan as atras rechions principals, Dalmacia y Eslavonia se nombraban a part). Dende a baixa Edat Meya tardana dica o sieglo XVII as dinastías de principes (banovi) d'os Zrinki y os Frankopan gobernaban en a mes gran part d'a semiautonoma Croacia. Enta o sieglo XVII as dos familias preboron d'unificar Croacia culturalment y lingüistica escribindo una mescla d'os tres principals dialectos y dicindo-ne "croata", "dalmata" y "eslavonián". Encara se fa servir en parz d'Istria, que se convertió en una crucillada de diferents mezclas de čakavisco con dialectos ekaviscos, iyekaviscos y ikaviscos. Tan y mientres, en o sieglo XVI y XVII a parla xtokavisca de Dubrovnik tenió un progreso literario en o marco d'a Republica de Ragusa.

A forma mes standarizada combinaba o dialecto kajkavisco con a pronunciación ikavisco y se convertió en a luenga de l'administración y d'os intectuals dende Istria dica o norte d'as compleganzas d'os ríos Drava y Mura pasando por a costa dalmata.

Este luengache ye representau culturalment en o sieglo XVII por as edicions de "Adrianskoga mora sirena" ("Sirena d'a mar Hadriana") de Petar Zrinski y "Putni tovaruš" ("Escolta viachera") de Katarina Zrinska.

Manimenos, este primer renaiximiento lingüistico en Croacia fue aturau por as execucions de Petar Zrisnki y Fran Krsto Frankopan por orden de Leopoldo I en Viena en 1671. A causa d'esto a elite croata d'o sieglo XVIII fue deixando de fer servir este stándard croata mesclau, que fue substituito por o neo-xtokavisco.

A primers d'o sieglo XIX Ljudevit Gaj prenió o treballo de normalizar a luenga d'os croatas y prenió como referencia a parla xtokavisca de Croacia Dubrovnik y no o kajkavisco de Zagreb. En l'actualidad o kajkavisco se mantién y se charra en ciudaz grans pero o čakavisco ha retaculau muito debant d'a expansión d'una luenga stándard croata basada en o xtokavisco

Alfabeto latino en croata editar

A a B b C c Č č Ć ć D d Đ đ
Dž dž E e F f G g H h I i J j
K k L l Lj lj M m N n Nj nj O o
P p R r S s Š š T t U u V v
Z z Ž ž (i+e=ie) (r+r=ŕ)

Pai nuestro / Oče naš editar

 
Tableta "Baška" 1100.
 
Codigo "Vinodol" 1200.
 
O Misal de "Kneza Novaka" 1300.
 
Misal vaticano escrito en croata 1400.

Idioma aragonés:

Pai nuestro, que yes en o cielo, santificato siga o tuyo nombre; vienga ta nusatros o reino tuyo; y se faiga la tuya voluntat en a tierra como en o cielo. O pan nuestro de cada día da-lo-mos huei; perdona las nuestras faltas, como tamién nusatros perdonamos a os que mos faltan; no mos dixes cayer en a tentación y libera-mos d'o mal. Amén!

Idioma croata:

Oče naš koji jesi na nebesima, sveti se ime tvoje Dođi kraljevstvo tvoje, Budi volja tvoja kako na nebu tako i na zemlji. Kruh naš svagdanji daj nam danas i otpusti nam duge naše kako i mi otpuštamo dužnicima našim, ne uvedi nas u napast, nego izbavi nas od zla. Amen!

Se veiga tamién editar

 
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en croata.

Referencias editar

Vinclos externos editar


Luengas eslavas
Belarruso | Bulgaro | Caixubo | Checo incluindo o Kuchlböhmisch | Eslau eclesiastico antigo | Eslau eclesiastico | Eslovaco | Esloveno incluindo o prekmuro | Eslovincio | Macedonyo | Polabo | Polaco | Pomerán | Protoslau | Ruso | Rutén | Serbocroata incluindo o bosnio, croata (chakavisco, kaikavisco, xtokavisco), montenegrín y serbio | Sorabo incluindo o sorabo alto y sorabo baixo | Ucrainés