Idioma chaponés
Chaponés 日本語 | ||
---|---|---|
Atras denominacions: | {{{atras denominazions}}} | |
Parlato en: | Chapón, Coreya, Palau, Bolivia, Brasil, Perú, Taiwán, Islas Marshall y Estatos Unitos (Hawai, California) | |
Rechión: | {{{rechión}}} | |
Parladors: | 127 millons | |
Posición: | 8 (Ethnologue 1996) | |
Filiación chenetica: | Luenga aislata | |
Oficial en: | ![]() ![]() | |
Luenga propia de: | Chapón | |
Reconoixito en: | {{{reconoixito}}} | |
Regulato por: | Menisterio d'Educación y Cultura de Chapón 文部科学省 | |
ISO 639-1 | ja | |
ISO 639-2 | jpn | |
ISO 639-3 | {{{iso3}}} | |
SIL | jpn | |
{{{mapa}}} |
O chaponés (日本語 Nihongo en chaponés) ye una luenga que parlan más de 130 millons de presonas[1] en o Chapón y en as comunidatz immigrants chaponesas, especialment Perú, Brasil, Estatos Unitos y en a isla d'Angaur en a República de Palau. Quasi a totalidat de os naixitos de Chapón la tienen como luenga mai. Encara que a lechislación chaponesa no lo defina pas, ye l'Idioma oficial de facto de o Chapón, y ye amostrada en o sistema educativo baixo a denominación de 国語 (Kokugo, luenga nacional en chaponés).
O chaponés ye una luenga aglutinant y con estructura basada en moras. Tien un inventorio fonetico relativament chicot y un sistema d'accento tonal que se da en una parti important de o lexico. Fa parti de a familia de luengas chaponicas, que incluye tamién as luengas charratas en a isla d'Okinawa, d'incorporación más tardana a o territorio chaponés. Ye de mal clasificar, y encara que bi haiga diferents propuestas de clasificación, garra no'n ye estada acceptada unanimement, y gosa clasificar-se como luenga isolada.[2]
A luenga chaponesa s'escribe con una combinación de tres sistemas de escritura: os caracters chineses ditos kanji (漢字) en chaponés, y dos sistemas silabicos (u moraicos) basatos en os caracters chineses, hiragana (ひらがな o 平仮名) y katakana (カタカナ o 片仮名). L'alfabeto latin, rōmaji (ローマ字) gosa emplegar-se en a senyalización, en a publicidat y en o logotipo de as interpresas, encara que bi ha numbrosos sistemas de romanización de a escritura chaponesa. Os numerals arabicos son emplegaus a ormino, pero tamién s'emplegan prou os numerals chino-chaponeses tradicionals.
Un rasgo caracteristico de o chaponés ye o suyo complexo sistema honorifico de cortesia (keigo, 敬語, luenga de respecto) que reflecta a naturaleza de a sociedat chaponesa, y compta con formas verbals y un vocabulario particular ta indicar l'estatus relativo de l'interlocutor y as presonas involucratas en a conversa.
Bi ha encara una luenga de signos chaponesa, 日本語対応手話 (luenga chaponesa de signos, nihongo daiō shuwa en chaponés), que reflecta la gramatica y o lexico de o chaponés.
ClasificaciónEditar
Ista pachina ha menester d'una revisión por un corrector ta amillorar a suya ortografía, a suya gramatica u o suyo vocabulario. |
O chaponés fa parti de a familia de luengas chaponicas, que incluye tamién as luengas ryukyuenses charratas en a isla d'Okinawa, d'incorporación mas tardana a o territorio chaponés. Fueras de as luengas ryukyuenses, ixas parlatas relacionatas gozan ser tratadas coma dialectos de a misma luenga, por o que por un regular o chaponés ye clasificau coma luenga aislata. Dentre as diversas hipotesis existents, as mas acceptadas son a coreana e a altaica.
Hipotesi coreanaEditar
Similaridatz entre o coreano e o chaponés estioron notatas por Arai Hakuseki en o 1717,[3] e a ideya de que ambas luengas estarban relacionatas estió proposada en o 1781 por o estudioso chaponés Teikan Fujii.[4][5] A ideya recibió poca atención dica que William George Aston lo tornó a proposar en o 1879. Por un cheneral, linguistas historicos estudiando o chaponés e o coreano tienden a acceptar a relación chenealochica entre ambas, mentres que os linguistas chenerals e historicos de Chapón e Corea continan escepticos por o que fa a cuestión.[6] Alexander Vovin indica que, pese as similaridatz estruturals entre o coreano e o chaponés modernos, estudios indican diferencias mas grans en as suas fases anteriors. Seguntes Vovin, ixo indicarba converchencia linguistica, a cual cosa serba una evidencia de a manca de relación chenealogica entre as luengas.[7]
Hipotesi altaicaEditar
A propuesta d'una familia de luengas altaicas que incluyirba sobretot luengas de a Asia central tenió os suyos defensors a o largo d'o tempo. L'aspecto mas polemico de a propuesta ye la inclusión de o chaponés e o coreano, refusata mesmo por os proponents de a familia altaica.[8] O escepticismo por o que fa a relación do chaponés con as luengas altaicas se debe, en parti, a o gran numero d'intentos fracasaus d'establecer relacions chenealogicas entre ixe e outras luengas.[9]
GramaticaEditar
VariedatzEditar
Luenga estándardEditar
A forma estándard de a luenga chaponesa se diz hyōjungo (標準語, luenga estándard), y naixe entre a meitat de a era Meiji y principios de a era Shōwa, basada especialment en o parlache de as clases altas de o districto de Yamanote, Tokio. O hyōjungo ye a luenga que s'amostra en as escuelas, s'emplega en a televisión y en as comunicacións oficials. Dimpués de a fin de a Segunda Guerra Mundial, formalment pasó a preferir-se o termino kyōtsūgo (共通語, luenga común) por a distinción que se fa entre "luenga estándard" y "luenga común" en a lingüistica. Tot y ixo, o termino hyōjungo gosa emplegar-se comument en contraposición a os dialectos (方言, hougen) de cada llugar.
L'impacto de o hyōjungo en a literatura ye evident. Dica principios de o sieglo XX, a luenga literaria (文語, bungo), basada en o parlache de Kyoto, yera a principal forma escrita do chaponés. Sin embargo, gracias a creixent influencia de a luenga coloquial (口語, kōgo) y os esfuerzos por modernizar a luenga dende a fin de a Segunda Guerra Mundial, ista pasó a estar a forma mayoritaria en a escrita, encara que a vegadas se bi emplegue encara bell rasgo o parola de a luenga literaria. Os documents oficials, enantis escritos en chinés clasico, tamién pasoron a estar escritos en ixa variant.
DialectosEditar
O chaponés ye una luenga de gran variedat dialectal, debiu a o terreno montanyoso y a un luengo isolamento historico tanto interno como externo. Os dialectos (hōgen, 方言) diferen especialment en morfolochia, vocabulario, usache de as particulas y fonolochia. Ta nombrar os dialectos, gosa emplegar-se o nombre de a rechion seguida de o sufixo -ben (弁 o 辯), o más antiguament -kotoba (言葉, literalment parola, luenga, parlache). A forma con -namari (訛り) ye peyorativa.
A vitalidat de os dialectos chaponeses ye prou variable. En bellas rechions, os parlaches locals estioron ya quasi suplantaus de tot por o hyōjungo, restando namás bells rasgos y parolas, o fablants d'edat prou avanzada. Ixo ye resultau de l'agresiva política lingüistica levada a cabo por o gobierno chaponés durante o sieglo XX. Mesuras de "correccion dialectal"[10] y humiliants punicions como o 方言札 (hougen fuda, literalment cartel de dialecto)[11] estioron aplicadas a os alumnos que charraban en dialecto en a escola. Tot y ixo, hue bi ha iniciativas de as autoridatz locals ta salvaguardar-los, pero namás de manera folclórica y pas en a ensenyanza. Actualment, bells libros infantils tamién incorporan bella parolas y rasgos característicos de a luenga de o puesto án tien lugar a historia.
Os parlaches de a illa d'Okinawa, normalment aplegaus baixo a denominación de luengas ryukyuenses (琉球語, ryūkyūgo) son consideratas por a lingüística actual luengas a parti de o chaponés, pese o suyo orichen común, y se troban en periglo d'extinción. A mas charrata d'ellas ye o uchinaaguchi (うちなーぐち, luenga d'Okinawa), luenga de o antico Reino de Ryukyu.
Chaponés orientalEditar
Ista pachina ha menester d'una revisión por un corrector ta amillorar a suya ortografía, a suya gramatica u o suyo vocabulario. |
HokkaidōEditar
O dialecto de Hokkaidō (北海道方言, Hokkaidō hōgen o bien 北海道弁, Hokkaidō-ben) ye un termin paraiguas que abasta os dialectos parlaus ena provincia de Hokkaidō.
Dica o periodo Muromachi, a presencia chaponesa en a isla yera prou redueita, pero a partir de a era Edo, creixió muit rapidament, sobretot en a costa, dando lugar a la formación de parlaches tipo Tōhoku con bella influencia de os parlaches de a rechion de Kinki.
Dende a era Meiji, debiu a la immigración masiva con chent venida de totas as partis de o Chapón, se desembolicó un parlache prou homochenio y relativament amán de a luenga standard, pero con accento y entonación propias, hue parlau tipicament en as ciudatz de Hokkaidō.
Tot y estar habitants autoctonos de a rechion, a influencia ainu en o parlache de Hokkaidō ye prou insignificant.
TōhokuEditar
A denominación Tōhoku-ben (東北弁) aplega os dialectos charraus en a rechion nordeste de Chapón.
O suyo rasgo fonetico mas caracteristico ye a neutralización d'as vocals "i" y "u" en as seqüencias "shi" y "su", "chi" y "tsu", "ji" y "zu", resultando asinas homofonas parolas como sushi, susu ("follín") y shishi ("lión"). Por ixo son popularment conoixius como Zūzū-ben (ズーズー弁).
Un atro rasgo fonético prou extendíu ye o cambeo d'as consonants oclusivas sordas en oclusivas sonoras (sonorización), y a prenasalización de as oclusivas sonoras. Asinas, a palabra kato ("conello" domesticau) ye pronunciada kado, y a palabra mado ("finestra") ye pronunciada "maⁿdo". En especial con a consonant "k" ocurre un caso de nasalización total. Asinas, ichigo ("fragaria") ye pronunciada [ɨzɨŋo].
Gramaticalment, se puet destacar o uso de a particla de dirección "sa" (さ), equivalent ás particlas "ni" (に) y "e" (へ). Sindembargo, se conservan os demás usos de a particla "ni" d'o chaponés standard. Ye tipico tamién o emplego de a particla "be" (べ) ta exprisar intención o probabilidat.
KantōEditar
O dialecto de Kantō (関東方言, Kantō hōgen o bien 関東弁, Kantō-ben) ye o dialecto charrau en a rechion de Kantō, difueras de as islas Izu. Asinas coma o dialecto de Tōhoku, ye caracterizau por o emplego da particla -be o -ppe. O dialecto occidental incluye a parlata de Tokio, aman de a forma estándard do chaponés. Por atra banda, o dialecto oriental forma un contino dialectal con o dialecto de Tōhoku, e bellas vegadas ye classificau aintro lo mesmo.
Tōkai-TōsanEditar
Os dialectos Tōkai-Tōsan (東海東山方言, Tōkai-Tōsan hōgen) son parlatas de transición entre o chaponés oriental e occidental.
OkinawaEditar
Resultau de a imposición de a luenga chaponesa en a isla d'Okinawa, surche una variedade okinawense (沖縄大和口, uchinaa Yamatu-guchi) influenciata de as luengas ryukyuenses nativas de a rechión. Huei ye a luenga nativa de a mayoria de os okinawenses. Antimás do chaponés, encara se conservan con esferents graus de vitalidat as luengas ryukyuenses.
Chaponés occidentalEditar
HokurikuEditar
Kinki-KansaiEditar
ChūgokuEditar
UmpakuEditar
ShikokuEditar
KyūshūEditar
HōnichiEditar
HichikuEditar
SatsugūEditar
HachijōEditar
Vocabulario internacionalEditar
Bell termin chaponés fue incorporau a o vocabulario d'atras luengas. En bell caso, o suyo significau no siempre corresponde a l'orichinal chaponés.
Termin | Parola chaponesa | Significau |
---|---|---|
anime | アニメ | debuixos chaponeses |
manga | 漫画 | cómics chaponeses |
tsunami | 津波 | maremoto |
origami | 折り紙 | papiroflexia |
haiku | 俳句 | poemas chaponeses |
ikebana | 生け花 | arranchamento floral |
karaoke | カラオケ | cantar con a pista de a canta y a letra impresa |
bonsai | 盆栽 | plantas de mida reducida |
harakiri | 腹切り | suicidio estripando-se |
futon | 布団 | leito chaponés |
tatami | 畳 | suelo de as casas chaponesas |
judo | 柔道 (jūdō) | arte marcial chaponesa |
karate | 空手 | arte marcial okinawana |
aikido | 合気道 (aikidō) | arte marcial tradicional chaponesa |
kendo | 剣道 (kendō) | arte marcial chaponesa con espatas de bambú |
jujutsu/jiujitsu | 柔術 (jūjutsu) | arte marcial chaponesa |
sumo | 相撲 (sumō) | esporte chaponés |
dan | 段 | usau en as luengas occidentals t'endicar o nivel d'una arte marcial en que belún se troba (ex.: 1r. dan) |
samurai | 侍 | guerrers de l'antigo Chapón |
ninja | 忍者 | militars mercenarios de l'antigo Chapón |
kamikaze | 神風 | ataques suicidas |
geisha | 芸者 | mesacha chaponesa que canta y baila |
katana | 刀 | sable chaponés |
nunchaku | ヌンチャク | arma d'artes marcials asiatica |
sake | 酒 (en chaponés significa "bebida alcoholica"); a bebida chaponesa se diz 日本酒 nihonshu |
bebida chaponesa feita de roz |
sushi | 寿司 | minchar con arroz en o vinagre |
sashimi | 刺身 | peix crudo |
tenpura | 天ぷら (palabra orichinaria de o portugués tempero, "condimento") | fritada chaponesa |
misoshiru | 味噌汁 | sopa chaponesa |
wasabi | わさび | condimento chaponés |
kimono | 着物 | vestiu tradicional chaponés |
ReferenciasEditar
- ↑ "Japanese Language". MIT. http://web.mit.edu/jpnet/articles/JapaneseLanguage.html. Retrieved 2009-05-13.
- ↑ Shibatani, Masayoshi. (1990). The languages of Japan. Cambridge: Cambridge University Press. p 94.
- ↑ Robbeets, Martine Irma (2005). "Is Japanese Related to Korean, Tungusic, Mongolic and Turkic?". Otto Harrassowitz Verlag. p. 25. http://web.mit.edu/jpnet/articles/JapaneseLanguage.html.
- ↑ Robbeets, Martine Irma (2005). "Is Japanese Related to Korean, Tungusic, Mongolic and Turkic?". Otto Harrassowitz Verlag. p. 25.
- ↑ Vovin, Alexander (2010). "Korea-Japonica: A Re-Evaluation of a Common Genetic Origin". University of Hawaii Press. p. 3.
- ↑ Vovin, Alexander (2010). "Korea-Japonica: A Re-Evaluation of a Common Genetic Origin". University of Hawaii Press. p. 3.
- ↑ Vovin, Alexander (2010). "Korea-Japonica: A Re-Evaluation of a Common Genetic Origin". University of Hawaii Press. p. 6.
- ↑ Robbeets, Martine Irma (2005). "Is Japanese Related to Korean, Tungusic, Mongolic and Turkic?". Otto Harrassowitz Verlag. p. 18. http://web.mit.edu/jpnet/articles/JapaneseLanguage.html.
- ↑ Robbeets, Martine Irma (2005). "Is Japanese Related to Korean, Tungusic, Mongolic and Turkic?". Otto Harrassowitz Verlag. p. 20. http://web.mit.edu/jpnet/articles/JapaneseLanguage.html.
- ↑ 伊沢 修二 (1909)『視話応用 東北発音矯正法』(楽石社)。
- ↑ 仲宗根 政善 (1995)『琉球語の美しさ』(ロマン書房)の序では、1907年生まれの著者が、沖縄の小学校時代に経験した方言札について「あの不快を、私は忘れることができない」と記している。