Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Samianigo (Sabiñánigo en castellano) ye un municipio aragonés d'a provincia de Uesca, situato a 780 metros d'altaria en Sarrablo, en a comarca de l'Alto Galligo, a 52 km de distancia de Uesca y tien una población de 9423 habitants.

Samianigo
Municipio d'Aragón
Bandera Escudo d'armas
Plaza d'Espanya, Ayuntamiento y Ilesia de Cristo Rei
Plaza d'Espanya, Ayuntamiento y Ilesia de Cristo Rei.
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
Municipio
 Aragón
 Uesca
Alto Galligo
Partiu chudicial Chaca
Superficie 586,8 km²
Población
 • Total
 • Densidat

9423 hab. (2013)
49,09 hab/km²
Altaria
 • Meyana

780 m.
Distancia
 • 52 km
 • 18 km

enta Uesca
enta Chaca
Alcalde Jesús Timoteo Lasierra Asín
Codigo postal 22600
Chentilicio samianiguense
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau
 • Parroquia

Chaca
Samianigo
5 parroquias[nota 1]
Ríos Galligo, Tulivana, Guarga, Aurín, Alcanadre y Guatizalema
Coordenadas
Samianigo ubicada en Aragón
Samianigo
Samianigo
Samianigo en Aragón
Web oficial

A suya economía se basa en as industrias quimicas y en o turismo.

En o suyo termin municipal se troban buena parti d'as ilesias de Sarrablo, o Museu Ángel Orensanz y Artes de Sarrablo y o Museu de Debuixo d'o Castiello de Larrés.

Cheografía editar

 
Vista de Samianigo.

Muga a lo norte con os municipios de Biescas y Yebra de Basa; a l'este con Fiscal y Boltanya; a lo sud con o municipio d'As Penyas de Riglos; a lo sudeste con a comarca d'o Semontano de Balbastro y a l'ueste con os municipios de Candarenas, Chaca y Villanuga.

Samianigo ye situato entre a val d'o río Aurín y a cuenca d'o curso meyo d'o río Galligo en a suya zona norte y entre Vallibasa y a Guarguera en a zona sud, es decir, abarca dende las sierras interiors d'o Pireneu dica las exteriors, pasando por a depresión meya, lo que fa que'n tienga una gran variedat d'ecosistemas y paisaches que se combinan con a rica arquitectura popular y relichiosa d'iste termin municipal.

Ye o mayor termin municipal de Uesca con os suyos 586,8 km² y o tercero d'Aragón dezaga d'os de Zaragoza y Exeya.

Historia editar

A localidat de Samianigo fue fundata por os romanos, amán de l'actual ubicación, entre os ríos Galligo (d'as Galias) y Aurín (d'Aurum, por l'oro que se i trobaba) fa ya mas de 2000 anyos, en epoca d'Augusto.

Pareixe que o mas probable ye que o suyo nombre vienga d'o cheneral romano Calvisio Sabino, a qui acomandoron a a pacificación d'a zona dimpués d'a conquiesta romana. En un documento d'o sieglo II apareixe como Sabiniacum.

Mas tardi en 1035 Samianigo s'encorpora a lo reino d'Aragón y ye allora cuan apareixe documentato como Savignaneco. Mientres a Edat Meya estió patrimonio d'a Corona y no pas d'un sinyor feudal como atros lugars d'a redolada.

A la fin d'o sieglo XIX, Samianigo encara yera un chicot lugar con bellas 24 casas, cuals habitants viviban d'as suyas tierras y o suyo ganato. Cuan a carretera que puyaba ta o balneario de Pandicosa y ta Biescas s'amilloró en 1881 y prencipioron a construir casas arredol d'ista a lo suyo paso por o lugar de Samianigo. Asinas con a plegata d'a carretera y o ferrocarril en 1893, prencipió a creixer o lugar y se convertió en una ciudat adedicata a los servicios.

En 1918 prencipioron a instalar-sen en o lugar industrias quimicas y de l'aluminio aduyatas por a presencia d'o ferrocarril, as centrals electricas y a situación cheografica. Gracias a istas empresas a población d'o lugar puyó dende 100 habitants dica cuasi 10.000 en menos de 100 anyadas.

Demografía editar

A lo prencipio d'o sieglo XX Samianigo yera un chicot lugar que nomás teneba 280 habitants. Con a plegata d'o ferrocarril y d'as industrias instalatas en o lugar a población puyó muito debito a la plegata d'inmigrants venitos d'a resta d'a val y sobretot de difuera d'Aragón.


Evolución demografica
1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900
- - -(1) 242 242 264 231 247 280

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991
347 750 1.323 1.768 2.885 6.184(2) 8.608(3) 9.538(4) 9.056

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
- - 8.759 - 8.637 8.545 8.483 8.578 8.586

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
8.797 8.855 9.023 9.264 9.673 10.112 10.378 10.383 10.345

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
10.241 10.129 9.883 - - - 9.245 9.238 -

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
- 9.371 - - - - - - -

 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.
(1) En iste censo se denominaba Saviñánigo y El Puente.
(2) Entre o censo de 1960 y o anterior, crexe o termin d'o municipio porque incorpora a Sardas y recibe una parti de Cartirana.
(3) Entre o censo de 1970 y o anterior, crexe o termin d'o municipio porque incorpora a Acumuer, Cartirana, Chesera, una parti de Ena, una parti de Guasa, una parte de Oliván, Orna de Galligo, Senegüé y Sorripas y Xabarrella.
(4) Entre o censo de 1981 y o anterior, crexe o termin d'o municipio porque incorpora a una parti de A Guarta.

Economía editar

A economía de Samianigo se basa en os servicios, o turismo, as industrias metalurchica, quimica y farmaceutica y a enerchía.

A industria electroquimica "Aragonesas", establita en 1918 y a fabrica d'aluminio "Alcoa", establita en 1927 son encara hue dos d'os pilars d'a economia d'a capital sarrablesa.

Ya en os años 90 s'establió tamién a empresa farmaceutica "Bieffe Medital" en o municipio chunto a lo lugar de Sorripas, creyando tamién atra fuent de treballo ta la val.

Por atra parti tamién ye important o sector d'a enerchía por meyo d'a producción d'electricidat y gas natural.

Mientres os anyos 1975 y 1989 a interpresa Inquinosa produció lindano contaminando la zona y deixando una balsa de residuos que contaminó o Río Galligo mientres a suya producción, a fabrica yera a nomás 50 metros d'o curso d'o río cuan la lechistación requeriba que estase a una distancia no menor d'1 km. En a fabrica tamién treballoron muitos vecins de Samianigo y a redolada que estioron exposaus a este producto cancericheno y mutachenico. [1]

Cultura y Turismo editar

 
Anvista de Santa Orosia y d'Auturía.

A casa d'o sieglo XIX (1810-1830), conoixita como Casa Batanero, ye a seu d'o Museu d'Artes de Sarrablo. Iste museu fue inagurato en 1979. A planta baixa reproduce as diferents cambras d'una casa pirenenca con toz os suyos trastes. En o segundo piso bi ha salas adedicatas a las fainas artesanals que se feban d'antes mas. En l'antigo granero s'ha instalato un espacio ludico adedicato a Pedrón, o famoso diaplet de Sarrablo.

En Samianigo se troba tamién "Pirenarium, o parque d'os Pireneus". Ye un parque tematico con maquetas d'o Pireneo y d'a resta d'Aragón en miniatura, y ye situato en os viellos cuartels de l'exercito.

Administración editar

Reparto de concellers editar

Eleccions municipals[2]
Partiu 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Partido de los Socialistas de Aragón 4 6 6 7 7 8 7 5 7 6 7
Partido Popular - 2 1 4 4 3 2 2 3 1 2
Partido Aragonés - 5 5 2 1 1 2 3 5 4 2
Cambiar Sabiñánigo - - - - - - - - - 2 1
Ciudadanos - - - - - - - - - 1
Chunta Aragonesista - - - - 1 1 1 1 1 0 0
Izquierda Unida - - 1 - - - 1 2 1 -[3] -[3]
Unión de Centro Democrático 6 - - - - - - - - - -
Total 13 13 13 13 13 13 13 17 13 13

Alcaldes editar

Lista d'alcaldes
Lechislatura Nombre Partiu politico
19791983 Antonio Ferrer Piedrafita Unión de Centro Democrático
19831987 Luis Giménez Buesa Partido Aragonés
19871991 Antonio Calvo Lasierra Partido de los Socialistas de Aragón
19911995 Antonio Calvo Lasierra Partido de los Socialistas de Aragón
19951999 Carlos Iglesias Estaún Partido de los Socialistas de Aragón
19992003 Carlos Iglesias Estaún Partido de los Socialistas de Aragón
20032007 Carlos Iglesias Estaún Partido de los Socialistas de Aragón
20072011 Jesús Lasierra Asín Partido de los Socialistas de Aragón
20112015 Jesús Lasierra Asín Partido de los Socialistas de Aragón
20152018 Jesús Lasierra Asín Partido de los Socialistas de Aragón
20182019 Berta Fernández Pueyo Partido de los Socialistas de Aragón
20192023 Berta Fernández Pueyo Partido de los Socialistas de Aragón
20232027 Berta Fernández Pueyo [4] Partido de los Socialistas de Aragón

Esporte editar

A ciudat ye mui ligata a lo esporte en cheneral y especialment a lo ciclismo, ye famosa por estar o escenario d'una d'as pruebas ciclistas amateurs mas importants d'o mundo, dita Quebrantahuesos, a cual sería una etapa Tour de Categoría Especial, por os puertos de montanya que se i pasan. A sobén etapas d'a Vuelta a Espanya, rematan, prencipian u pasan por a localidat, s'han feito incluso campionatos d'Espanya de "profesionals", pasando los millors ciclistas d'o mundo como Miguel Induráin entre atros.

O fútbol ye representato por o Agrupación Deportiva Sabiñánigo

Personalidaz naixitas de Samianigo editar

Categoría principal: Naixitos de Samianigo.

Ciudaz achirmanatas editar

Comunicacions editar

Se veiga tamién editar

Notas editar

  1. Samianigo-Lugar, Cristo Rei, o Pilar, Sant Chaime y Sant Chuan

Referencias editar

Vinclos externos editar


Lugars d'o municipio de Samianigo
Poblaus: Acumuer | Aineto | Allué | Arguisal | Arraso | Arto | Artosiella | Aurín | Bara | Baranguá | Belarra | Bentué de Nocito | Borrés | Camparés | Cartirana | Castiello de Guarga | Castiello de Lerés | Chesera | Chillué | Grasa | A Guarta | L'Hostal d'Ipiés | Ibor | Ipiés | Isín | Isún de Basa | Larrede | Larrés | Lasaosa | Lasieso | Latas | Latrás | Layés | O Molín de Villobas | A Nau | Ordavés | Orna de Galligo | Osán | Pardiniella | Rapún | Samianigo | Samianigo Alto | Samianigo Baixo | Sant Istevan de Guarga | Sant Román de Basa | Sardás | Sasal | Satué | Senegüé | Solaniella | Sorripas | Usé | Yespola | Zresola
Despoblaus: Abiniella | Abellada | Alavés | Arasiella | Arruaba | Asqués | Asún | Ataguás | Atós Alto | Atós Baixo | Ayés | Azpe | Bail | Baranguá Viello | Bescós de Sarrablo | Binueste | Bolás | Canyardo | Fablo | Fenillosa | Ibirque | O Molín d'Escartín | Pardina de Fanlo | Puent de Fanlo | Sandiás | Secrún | Sierrahún | A Torre | Villacampa | Villobas | Xabarrella