Biescas

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo ye sobre a villa tensina de Biescas. Ta o lugar ribagorzano se veiga Biescras de Bardaixí.

Biescas ye una villa d'a provincia de Uesca situata a 875m dencima d'o ran d'o mar en a Tierra de Biescas en o Pireneu aragonés. A villa ye dividita por o río Galligo en dos barrios: Sant Per y O Salvador que a la suya vegata se divide en A Penya y lo Barrio Baixo. En cada un d'os dos barrios b'ha una ilesia que leva o nombre d'o barrio conservando a d'O Salvador un abside romanico. A población ye de bels 1.535 habitants (2014).

Biescas
Municipio d'Aragón
Vista de Biescas.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Alto Galligo
Partiu chudicial	Chaca
Superficie	189,1 km²
Población  • Total  • Densidat	1584 hab. (2013) 8,38 hab/km²
Altaria  • Meyana	875 m.
Distancia  • 72 km  • 16 km	enta Uesca enta Samianigo
Alcalde	Luis Sebastian Estaun Garcia
Codigo postal	22630
Chentilicio	biesquense / pelaire
Fiestas	14-18 d'agosto
Patrons	Sant Roque y Santa Helena
Parroquial  • Diocesi	Chaca
Ríos	Galligo
Coordenadas	42°37’41’’N 0°19’16’’U
Biescas Biescas en Aragón
Web oficial

Historicament as prencipals actividaz d'a villa yeran l'agricultura y a ganadería, anque hue s'ha convertito en un important centro turistico como a gran parti d'as localidaz d'a val de Tena.

Localidaz d'o municipio

Hue fan parte d'o municipio de Biescas muitas localidaz que d'antes mas tenioron o suyo propio concello. O municipio de Biescas ye dividito en cuatre partes a on se troban os lugars y lugarons que lo forman:

• A Tierra de Biescas, s'estendilla a o sud d'a villa y fan parte d'esta os lugars d'Orós Alto, Orós Baixo, Oliván, Escuer Alto, Escuer Baixo y Biescas.
• O Sobremont se troba sobre la Tierra de Biescas, en a compleganza d'o barranco d'Arás, formato por Aso de Sobremont, Betés de Sobremont y Yosa de Sobremont.
• A Val de Tena, a lo norte d'a villa de Biescas y dimpués de pasar o congosto de Santa Helena, a on se troban Búbal, Piedrafita de Tena, Polituara y Saqués.
• A Val de Gavín, en a parte oriental d'o municipio, mugando con o vecín municipio de Yesero por o puerto de Cotefablo, a on se troba Gavín.

Tamién fan parte d'o municipio as localidaz d'Ainielle (en o Sobrepuerto), Barbenuta, Bergusa, Casbas, Espierre, Susín y Xabierre-Cuarnas este zaguer en Sarrablo.

D'antes mas o termin municipal yera dividito en dica seis concellos diferents:

• Gavín.
• Piedrafita (Búbal y Saqués).
• Oliván (Susín, Orós Baixo, Orós Alto y Casbas).
• Escuer.
• Aso de Sobremont (Yosa y Betés de Sobremont).
• Barbenuta (Espierre, Ainielle y Bergusa).

Historia

B'ha restas d'a ocupación humana en os territorios de l'actual municipio de Biescas dende os tiempos prehistoricos como puet veyer-se en o dolmen de Santa Helena con materials d'a Edat d'o Bronze u a posible actividat humana arredol de l'ibón de Piedrafita.

En os tiempos d'os romanos ya se sabe que i pasaba a calzata romana que'n puyaba dende Sabiniacum dica o balniario de Pandicosa. Mas tarde mientres o periodo musulmán Biescas pendeba d'a ciudat de Wasqa.

Con a reconquiesta cristiana, entre os anyos 918 y 920, o territorio estió repoblato y lo conte Sancho Galíndez II establió lo monesterio de Sant Andreu d'o Cercito en l'anyo 950, construito por grupos de mozarabes que i plegoron dende Uesca.

Bi habioron numerosas envasions mientres o sieglo XVI en a val por parti de biarneses luteranos, dirichitos por Antonio Pérez, secretario d'o rei Felipe I que heba fuyito ta Biarn, y refirmatos por Henrique IV de Francia. O 9 de febrero de 1592, dimpués d'o incendio d'a villa por os exercitos franceses, escayeció una batalla en Senegüé, en a Tierra de Biescas, en a cuala os invasors estioron redotatos por tropas i plegatas dende Chaca. Dende allora o puesto d'a batalla se diz barranco d'os Luteranos.

En a Guerra Civil a villa practicament fue destruita igual que atros lugars d'a comarca como Orós u Gavín.

Nombre

O toponimo Biescas significa probablement dos lugars, formato por o prefixo latín "bi-" y o sustantivo d'orichen prerromano "eska-oska" que significa lugar. Historicament os dos barrios d'a villa, A Penya y O Salvador, han estato deseparatos uno de l'atro por o río y os habitants d'un canto y de l'atro heban de pagar un impuesto ta cruzar o Galligo por o solo puent que existiba.

Molimentos

Ilesia d'O Salvador

• Ilesia de Sant Per, se troba en o barrio d'o mesmo nombre y se fació dencima d'una atra ilesia mas antiga d'a que nomás i queda hue o muro septentrional. A suya cripta ye de l'anyo 1570. Ye la ilesia parroquial d'o barrio.
• Ilesia d'o Salvador, orichinalment romanica d'o sieglo XII se destruyó en a Guerra Civil y hue nomás s'alza a suya cabecera. Ye situata en o barrio d'A Penya, estando-ne la suya ilesia parroquial.
• Museu d'A Torraza, construita en 1580 A Torraza yera o palacio-fuerte d'o infanzón Chuan d'Acín, hue amuestra en o museu l'actividat militar d'a epoca.
• Caseta d'os Carboners, ye situata aintro d'a val de l'Asieso en metat d'a selva a bels 1.070 metros d'altaria. D'antis mas la feban servir os carboners que treballaban en a val.
• Ermita y dolmen de Santa Helena, se troban os dos en a dentrata a la val de Lasieso.

Feria d'Agüerro

Churra Tensina. Raza de uella d'a Val de Tena

Totas as anyatas se celebra en Biescas a metat d'octubre a Feria d'Agüerro. Actualment ye un d'os actos que mas turistas trayen ta Biescas chunto con as fiestas. En a edición de l'anyo 2008 a feria tenió un presupuesto de 92.000€, estando o prencipal evento d'a localidat

Tradicionalment yera una feria ganadera, pero actualment se realizan antimás de presents de bistiar, benda de produtos artesanals, esposicions de micolochía y actuacions musicals. Se divide en dos partes prencipalment, o pavellón d'a zona esportiba "Fernando Escartín Coti" a on se troban os puestos de produtos artesanals y os varanatos con o ganau que se troban chunto a o "Parque d'a Conchada". En o tradicional preset de bistiar destacan as razas montanyesas de uellas (como a churra tensina tipica d'a val, a rasa aragonesa, l'ansotana, a xisqueta, a lacha, a navarra, a castillonaise, l'aure-campan, a baregeoise, l'aranesa, a ripollesa u a rouge de Rousillon), caballos y mulas (como a mula u o macho pirenenco), crapas y bacas.

Entre os alimentos artesanals que se venden en a feria destacan cada vegata mas en os zaguers anyos o paté y mas que mas o queso. En a edición de 2008 os vesitants mercoron mas de 5 toneladas de queso. En a feria se dan premios a os millors espositors de quesos, plegatos de totas as vals vecinas, prencipalment de l'Aragón, Roncal y d'as vals occitanas y tamién de Catalunya y País Basco. A feria fa parti d'o Rete de Ferias de Queso d'Espanya chunto con atras ferias aragonesas, catalanas, bascas, navarras y francesas.

Demografía

Evolución demografica

1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - - 1.285 1.362 1.271 1.442 1.426 1.475

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 1.517 1.812 1.370 1.093 1.716 1.079 1.338(1) 1.279(2) 1.171

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 1.222 1.219 1.240 - 1.243 1.269 1.294 1.244 1.305

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1.312 1.362 1.485 1.513 1.549 1.712 1.675 1.634 1.562

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 1.589 1.568 1.535 - - - - 1.463 -

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - - 1.584 - - - - - - -

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

⁽¹⁾ Entre o censo de 1970 y o anterior, crexe o termín d'o municipio porque incorpora a Barbenuta, Escuer, Gavín y Oliván.

⁽²⁾ Entre o censo de 1981 y o anterior, crexe o termín d'o municipio porque incorpora a Aso de Sobremont y Piedrafita de Tena.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019	2023
Partido Aragonés	-	-	-	-	3	3	4	4	3	5	4	3
Partido de los Socialistas de Aragón	5	4	5	4	3	3	2	3	3	3	3	3
Partido Popular	-	5	-	1	2	1	2	0	2	1	1	2
Chunta Aragonesista	-	-	-	-	-	1	0	1	0	-	1	1
Izquierda Unida	-	-	-	1	1	1	1	1	1	-	-	-
Independients	-	-	4	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Unión de Centro Democrático	4	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Total	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979-1983	José Gracia Nerín	Partido de los Socialistas de Aragón
1983-1987	José María Bara Ibort
1987–1991	Agustín Ramón Lacasa	Partido de los Socialistas de Aragón
1991–1995	Angel Allué Maza	Partido de los Socialistas de Aragón
1995–1999	Luís Sebastián Estaún García	Partido Aragonés
1999–2003	Mariano Fañanás Blanc	Partido de los Socialistas de Aragón
2003–2007	Luís Sebastián Estaún García	Partido Aragonés
2007–2011	Luís Sebastián Estaún García	Partido Aragonés
2011–2015	Luís Sebastián Estaún García	Partido Aragonés
2015-2019	Luís Sebastián Estaún García	Partido Aragonés
2019-	Nuria Pargada Zapater	Partido Aragonés

Ditos

Existiban a-saber-los ditos sobre los biesquenses entre los foranos que gosaban clamar-los "pelaires" (por l'antigo oficio de pelaire que yera prou estendillato en a villa) y tamién "perifollers" u "bueis de pata blanca", aquí s'amuestran dos ditos populars:

Si vas ta Biescas,

chugarás y aprenderás

pero nunca ganarás

La pelairina de Biescas

se ha dehau de decir

que con manzanas pudridas

nos harían fuir

Fiestas

• De lo 14 a o 18 d'agosto, fiestas patronals en honor a Sant Roque y Santa Helena
• O 13 de chunio, en honor a Sant Antón de Padua se realiza una romería a l'ermita de Santa Helena.
• O tercer cabo de semana d'octubre, se fa a tradicional feria ganadera hue Feria d'Agüerro.

Esporte

• Unión Deportiva Biescas
• Fernando Escartín

Personalidaz naixitas de Biescas

Categoría principal: Naixitos de Biescas.

Localidaz achirmanatas

• Artés
• El Aargub

Vinclos externos

• Se veigan as imachens de Commons sobre Biescas.
• (an) Biescas
• (es) Pachina oficial
• (es) Biescas en Os Zerrigueltaires

Referencias