Chitans

(Reendrezau dende Chitano)
Chitans
Roma
Bandera chitana
Ninas chitanas en Espanya
Población total
12 millons (estim.)
Rechions con comunidaz importants
Europa, Irán, Brasil y Archentina.
Espanya 650.000
Rumanía 535.140
Turquía 500.000
Francia 500.000
Bulgaria 370.908
Hongría 205.720
Grecia 200.000
Rusia 182.766
Italia 130.000
Serbia 108.193
Reino Uniu 90.000
Eslovaquia 89.920
Alemanya 70.000
Macedonya d'o Norte 53.879
Idiomas
Romaní y idioma d'a rechión nativa
Relichión

Cristianismo

Islam
Mapa

Os chitans[1][2], cingaros[2] u romanís[2] son una etnia con orichen en o Panchab, y present en cuasi toz os estatos de l'ueste d'Asia y d'Europa. Tamién bi n'ha comunidaz en o norte d'Africa y en America. Ye a mayor minoría etnica d'a Unión Europea. En Aragón tamién son conoixitos como hongaros[2] os chitans ambulants naturals d'os países d'Europa Oriental y Central.

A suya cultura presenta grans variacions seguntes o país d'acollida, pero a lo prencipio teneban toz un modo de vida nomada.

L'idioma etnico d'os chitans ye o romaní, d'a familia indoaria, pero en muitos países se n'ha perdito muito l'emplego. Por eixemplo en Espanya s'identifica o caló como sinyal d'identidat lingüistica d'os chitans, pero no ye a suya luenga propia, y ye un argot de base castellana que ha substituyiu a lo romaní.

As comunidaz chitanas se pueden clasificar a lo menos en tres brancas:

En o caso d'Espanya, s'emplega o termin calé ta referir-se a los chitans.

Historia editar

 
As migracions d'o pueblo chitán a traviés d'Europa.

Dimpués de salir d'a India pasoron por Afganistán y Persia. Poco dimpués plegaban ta la costa d'a mar Caspia y ta o Golfo Persico. Un grupo emigró ta Armenia y lo Caucaso. Dende Orient Meyo una primera branca emigró ta Palestina y Echipto, y plegó ta Espanya pasando por Berberia. Una segunda branca pasó ta Grecia, trescruzando tota Europa dica plegar a la isla de Gran Bretanya. La suya entrata en Europa estió en o sieglo XV y principios d'o XVI: en 1422 en Bolonya y Roma, en 1427 en París, en 1447 en Barcelona, y en 1500 en Rusia.

Poco dimpués de contactar con a población nativa europea, empecipioron as primeras persecucions. O voivod vlaco Vlad Ţepeş los esclavizó forzando-los a treballar. Se sape que los franceses ya los perseguiban enta 1500 y los alemans en 1504. En Espanya o primer decreto de persecución data de 1499. A mayor persecución la facioron o gubierno alemán de Hitler y lo gubierno rumano d'o mariscal Antonescu en la Segunda Guerra Mundial, chitando-ne muitos ta a Mar Negra.

A fins d'o sieglo XX y principios d'o sieglo XXI presentan un creiximiento demografico muito superior a las atras nacionalidaz etnicas d'os países europeus y en bellas localidaz d'Europa oriental (por eixemplo d'o sud de Rumanía) empecipian a estar mayoritarios.

Chitans en Aragón editar

A primera referencia historica en Aragón ye d'o 12 de chinero de 1425, cuan o rei Alifonso V d'Aragón[3][4] atorgó un salvoconducto a "don Johan de Egipte Menor" (d'asti o nombre d'"echipcianos" u "echiptianos", y dimpués "chitanos"/"chitans") y os que con el iban y l'acompanyaban, ta dentrar por os Pireneus y trescruzar os suyos reinos y tierras por tres meses, que fueron dimpués esviellatos.

En a Baixa Edat Meya i habió un tiempo que os aragoneses (y os europeus en cheneral) no consideraban a los chitans como vagabundos y los consideraban pelegrins respectables, que teneban cartas de credencia y salvoconductos. Recorreban os camins en colla, mandatos por un duc que leva prestichiosas recomendacions firmatas por o Papa u bel monarca, cartas que lis obriban las puertas d'as ciudaz, on podeban dar-se vida demandando almosna, como amuestra este fragmento d'as actas municipals de Daroca de 1469:

Providieron et mandaron que el procurador de la dita ciudat de por servicio de Dios a Don Pavlo Duch de Egipto qui viene con otros egipcianos fata en numero de quaranta con bullas del Padre santo e van en penitencia e peregrinage e a los que les fara elemosina es atorgada indulgencia de la meytat de tus pecados. Mandáronle dar cinquanta reales. E atorgáronle letra certificatoria para otras ciudades

En Aragón s'esferencia entre os chitans espanyols y os chitans d'orichen centroeuropeu (ditos hongaros en aragonés), que se veyeban mes a sobén mientres a Segunda Guerra Mundial y postguerra como refuchiatos que fuyiban d'a guerra y un chenodicio no reconoixito.

Actualment, a población chitana en Aragón s'estima entre 13.900 y 25.000 personas, lo que suposa entre un 1,3% y un 3,3% d'a población total aragonesa[5]. A mas gran parte i son en Zaragoza, an que viven bels 7.000. Bellas localidaz con población chitana important son Uesca (1.800)[6][7], Alcanyiz (800), Epila (650), Teruel (600), Exeya (400) u Casp (400). A población aragonesa con más porcentache de población chitana ye Chaca, con bels 650 chitans[8]. En atros lugars como Quinto u Albalat de l'Arcebispe a población chitana ha creixito muito zaguerament. En as cifras oficials no s'incluyen os chitans de Rumanía que han encomenzato a venir dende a primera decada d'o sieglo XXI.

Se veiga tamién editar

Referencias editar