Translate icon.svg Iste articlo ye escrito con as normas graficas EFA. Si quiers, puez aduyar cambiando a la grafía oficial de Biquipedia y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

A Republica Islamica d'Irán ye un país d'Orient Meyo, que dica 1935 yera conoixiu como Persia. O país muga con Pakistán y Afganistán por l'este; Turkmenistán por o noreste, a Mar Caspia por o norte y Azerbayán y Armenia por o norueste; Turquía y Iraq por l'ueste y con a costa d'o Golfo Persico y o Golfo d'Omán por o sud.

Republica Islamica d'Irán
جمهوری اسلامی ایران
Chomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān
Bandera d'Irán Escudo d'Irán
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: استقلال آزادی جمهوری اسلامی
Esteqlāl, āzādī, chomhūrī-ye eslāmī
(en persa: Independencia, Libertat, Republica Islamica)
Himno nacional: Sorood-e Melli-e Jomhoori-e Eslami
Situación d'Irán
Capital
 • Población
Teherán
7.705.036
Mayor ciudat Teherán
Idiomas oficials Persa
Forma de gubierno Republica islamica
Alí Jamenei (سید علی خامنه‌ای)
Ebrahim Raisi (سیدابراهیم رئیسی)
Revolución islamica 1 d'abril de 1979
Superficie
 • Total
 • % augua
Posición 17º
1.648.195 km²
0,7%
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 18º
75.149.669 (2011)
46 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2007)
 • PIB per capita
Posición 29º
US$ 294.089 millons
US$ 4.149
Moneda Rial (IRR)
Chentilicio Iraní
Zona horaria UTC+3.30
Dominio d'Internet .ir
Codigo telefonico +98
Prefixo radiofonico 9BA-9DZ, EPA-EQZ
Codigo ISO 364 / IRN / IR
Miembro de: OPEP, ONU

A suya población ye de 75.149.669 habitants en una superficie d'1.648.195 km², con una densidat de población de 46 hab/km² (2011). A suya capital se troba en a ciudat de Teherán, que ye amás a ciudat con un numero d'habitants mes gran d'o país. Ye o 18eno país d'o mundo por a suya superficie.

Politicament, dende a dita revolución iraní de 1979 que derrocó a monarquía, Irán ye una republica, estando mas especificament definita como una republica islamica, rechita por un Líder Supremo d'Irán (actualment Alí Jamenei) y un President (actualment Mahmud Ahmadineyad). A suya luenga oficial ye l'idioma persa (encara que se i charran quantas atras luengas), estando o Rial a moneda oficial d'Irán.

A suya economía s'alaceta en o petrolio, estando Irán o tercer productor mundial d'ixe producto y o suyo segundo exportador d'entre os miembros d'a Organización de Países Exportadors de Petrolio (OPEP). Tien tamién grans reservas de gas natural.

Irán ye uno d'os puestos d'orichen de l'actual cevilización, y estió un puesto de transmisión de conoixencias dende India enta Occident y a l'inrevés, amás d'estar puesto de paso de conoixencias dende China. Mesmo a escritura amaneixió en o III milenio aC en Sumer. Sobre o suyo territorio se succedioron quantos pueblos y cevilizacions,como sumerios, acadios, babilonians, medians u persas, dica a conquiesta d'o territorio por Aleixandre Magno, y una atra vegata quantos pueblos y estatos como l'Imperio Sasanida dica a suya conquiesta en o sieglo VII por os musulmans. Estió mientres a Edat Meya un puesto important en a Rota d'a Seda enta China. De totz istos periodos, o país conserva importants obras d'arte.

Cheografía d'IránEditar

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía d'Iránveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Historia d'IránEditar

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'Iránveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
 
Tumba de Ciro II lo Gran.

PrehistoriaEditar

Irán presienta repuis d'ocupación humana y restas culturals perteneixients a quasi tota la edat de piedra. Mientres lo neolítico se desenvolvió un proceso de sedentarización, producción de alimentos, establimiento de rotas comercials y d'intercambio de curta distancia. Lo Calcolitico ye caracterizau per l'aparición d'elementos d'arambre y ceramica pintada en Susiana (sudueste d'Irán) y en Sialk (centro-ueste) y s'extiende por Irán a lo largo d'o IV milenio aC, quan tamién prencipian a surtir asentamientos urbans que se desenvuelte entre Anatolia, Mesopotamia, lo Complexo Arqueolochico de Bactria-Margiana y la Cultura d'a Val de l'Indo.

AntiguidatEditar

A escritura amaneixió en o III milenio aC en Sumer y en o suyo territorio se succedioron quantos pueblos y cevilizacions, como sumerios, acadios, babilonians, medians u persas, dica a conquiesta d'o territorio por Aleixandre Magno, y una atra vegata quantos pueblos y estatos como l'Imperio Sasanida dica a suya conquiesta en o sieglo VII por os musulmans.

De totas istas civilizacions o país conserva importants repuis, obras d'arte y chacimientos arqueolochicos.

Edat MeyaEditar

Mientres a Edat Meya estió un puesto important en a Rota d'a Seda enta China.

Edat contemporaniaEditar

En a actualidat dende a dita revolución iraní de 1979 que derrocó la monarquía Pahlaví, Irán ye una republica, estando mas especificament definida como una republica islamica, rechida per un Lider Supremo d'Irán (actualment Alí Jamenei) y un President (actualment Mahmud Ahmadineyad).

La sospeita que Irán tiene un programa nuclear secreto pa fins militars y aconseguir la bomba atomica ha levau a un enfrontinamiento entre Irán, los países occidentals y Israel.

Politica d'IránEditar

Ta más detalles, veyer l'articlo Politica d'Iránveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Organizazión territorialEditar

Irán se divide en 30 provincias (ostān):

  1. Teherán.
  2. Qom.
  3. Markazi.
  4. Qazvin.
  5. Gilan.
  6. Ardabil.
  7. Zanyán.
  8. Azerbaichán Oriental.
  9. Azerbaichán Occidental.
  10. Kurdistán.
  11. Hamadán.
  12. Kermanshah.
  13. Ilam.
  14. Lorestán.
  15. Khuzestán.
  1. Chahar y Bakhtiarí.
  2. Kohkiluyeh y Buyer Ahmad.
  3. Bushehr.
  4. Fars.
  5. Hormozgan.
  6. Sistán y Baluchistán.
  7. Kermán.
  8. Yazd.
  9. Ispahán.
  10. Semnán.
  11. Mazandarán.
  12. Golestán.
  13. Corastén Norte.
  14. Corastén Rasaví.
  15. Corastén Sur.

EsporteEditar

 
O estadio Azadi en un partiu de fútbol.

Irán ye un país con una gran variedat de lugars ta practicar esporte, tién lugars ideyals ta practicar senderismo, escalada y alpinismo, tamién conta, en a montanya de Tochal y a nomás de 15 menutos de Teheran, con un dos complexos mas grans d'o mundo ta la practica de l'esqui y atros esportes d'hibierno.

Antiparti en Irán se practican gran cantidat de esportes tradicionals y populars, y se creye que ye un d'os puestos orichinarios d'o polo, derivau de l'antigo Chovgan. Os esportes de luita tamién son populars destacando practica d'a luita libre olimpica, pero per alto de totz os esportes sobresale o fútbol como o esporte mas practicau y de millor nivel internacional, a prencipal ligal d'o país ye a Iran Pro League.

Competicions esportivasEditar

 
Poliesportivo d'o Complexo Esportivo Azadi.

Irán y a suya capital Teherán han estau seu d'os Chuegos Asiaticos en a suya edición de 1974.

Instalacions esportivasEditar

As mas grans y millors intalacions esportivas están en Teherán, a capital d'o país, dentre as que cal destacar o Complexo Esportivo d'Azadi, incluyindo o Estadio Azadi pa 80.000 espectadors, o Estadio Cubierto Azadi ta esportes d'interior con capacidat pa 12.000 espectadors y atras instalacions ta tenis, béisbol, equitación y natación entre d'atros esportes amas de pistas d'entrenamiento auxiliars y instalacions de restauración y hospedache.

Atros estadios prencipalment utilizaus pa fútbol, atletismo y esportes de campo y que tienen una gran capacidat d'espectadors son: o Estadio Naghsh-e-Jahan en Isfahán, o Estadio Yadegar-e-Emam en Tabriz y o Estadio Ghadir en Ahvaz totz con una capacidat de mas de 50.000 espectadors.

Tamién cal destacar circa de Teherán, en Velenjak, o Complexo Esportivo de Tochal, un equipamiento esportivo d'os mas grans y millors d'o mundo pa la practica d'esportes d'hibierno y con instalacions ta atros esportes como o tenis. Ye situau en o monte Tochal a mas de 3.500 metros sobre o livel d'a mar.

Vinclos externosEditar


Estaus d'Asia

Afganistán | Arabia Saudita | Armenia1 | Azerbaichán1 | Bahrein | Bangladesh | Birmania | Bután | Brunei | Cambocha | Cazaquistán1 | Cischordania2 | Corea d'o Norte | Corea d'o Sud | Chapón | Cheorchia1 | Republica Popular de China | Republica de China (Taiwan) | Chipre1 | Chordania | Echipto | Emiratos Arabes Unius | Faixa de Gaza2 | Filipinas | India | Indonesia | Irán | Iraq | Israel | Kirguizistán | Kuwait | Laos | Liban | Malaisia | Maldivas | Mongolia | Nepal | Omán | Pakistán | Qatar | Rusia1 | Singapur | Sri Lanka | Siria | Tachiquistán | Tailandia | Timor Oriental | Turquía1 | Turkmenistán | Uzbekistán | Yemen | Vietnam

Dependencias: Akrotiri y Dhekelia | Hong Kong | Islas Cocos | Isla de Nadal | Macau | Territorio Britanico de l'Ocián Indico
1 Perteneix a Europa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye en Asia. 2 Territorios controlaus por Israel y gubernaus por l'Autoridat Palestina.