Ilesia de Santa María d'Uncastiello

Iste articlo ye sobre a ilesia de Santa María la Mayor d'Uncastiello, en Cinco Villas; ta atros usos, se veiga Ilesia de Santa María y Ilesia de Santa María la Mayor.

A ilesia de Santa María d'Uncastiello u ilesia de Santa María la Mayor d'Uncastiello ye una ilesia, consagrada a Santa María, que se troba situada en o municipio aragonés d'Uncastiello, en a comarca de Cinco Villas y provincia de Zaragoza. Dende lo punto d'anvista d'a suya adscripción administrativa en a Ilesia Catolica, pende de l'arcipestrau d'Erla-Uncastiello en a diocesi de Chaca y de l'archidiocesi de Pamplona y Tudela.

Ilesia de Santa María
Anvista d'a ilesia de Santa María d'Uncastiello dende a ilesia de Sant Chuan
Situación cheografica
Estau	Espanya
País	Aragón
Comarca	Cinco Villas
Situación	Uncastiello (Cinco Villas, Aragón)
Adreza
Coordenatas	42°21′40″N 1°07′50″U
Archidiocesi	Pamplona y Tudela
Diocesi	Chaca
Arcipestrau	Erla-Uncastiello
Información cheneral
Advocación
Culto	Cristianismo
Orden
Rector
Vicario parroquial
2.º Vicario parroquial
Mosen
Propietario
Administrador
Director
Coste	{{{coste}}}
Visitable
Altaria
Pisos
Amplaria
Largaria
Superficie
Diametro
Aforo
Altaria s.l.m.
Atras
Alcance
Iluminación
Potencia
Arquitectura
Tipo	Ilesia Antiga colechiata
Estilo	Romanico
Función
Catalogación	Molimento Nacional Bien d'Intrés Cultural
Materials
Construcción
Construcción	1135
Fundador
Inicio
Fin
Inauguración
Destrucción
Arquitecto
Incheniero estructural
Incheniero de servicios
Incheniero civil
Atros
Premios
Pachina web
Localización
Ilesia de Santa María Ilesia de Santa María en Aragón

A ilesia actual fue construyida en 1135, en tiempos d'o rei Remiro II d'Aragón, encara que se construyó dencima d'una ilesia anterior en estilo mozarabe (ista ilesia anterior ye citada en recibindo donacions de Pero I en 1099), y ye construyida en estilo romanico, encara que o remate d'a suya torre ye posterior, en estilo gotico, d'o sieglo XVI. A ilesia fue declarada Molimento Nacional o 3 de chunio de 1931 por o nuevo Gubierno d'a Segunda Republica Espanyola, y ye protechida legalment en l'actualidat con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural, a fegura legal que substituye a la de Molimento Nacional.^[1] Estió considerada como una colechiata,^[2] estando considerada a ilesia de mayor importancia d'a villa d'Uncastiello.^[3] Ye asinas una d'as muitas ilesias romanicas d'Uncastiello, chunto con as ilesias de Sant Martín, Sant Felices, Sant Chuan, Sant Lorién y Sant Miguel.

A ilesia se troba situada a la dentrada d'a villa d'Uncastiello, a o canto d'o río Cadena, amán d'a suya confluencia con o río Riguel, con a suya frontera prencipal en a Plaza de l'Urmo, con una dentrada segundaria por a paret sud, dende a plaza de Santa María. Ye situada a lo piet d'a carretera enta Sos d'o Rei Catolico, a bels metros d'a carretera Sadaba-Ayerbe por Luesia, clavada asinas en una d'as prencipals vías historicas de comunicación en comarca de Cinco Villas.

A suya frontera prencipal ye d'epoca renaixentista, encara que mantiene bels repuis d'elements en estilo romanico, como una epifanía a o canto d'a puerta. Antiparte, a suya portalada sud ye d'estilo romanico, como tamién os suyos elements decorativos, y ye considerata una d'as prencipals fronteras romanicas d'Espanya.^[2]

A ilesia de Santa María ye l'actual ilesia parroquial d'Uncastiello y pende, eclesiasticament, de l'arcipestrau d'Erla-Uncastiello, que depende d'a diocesi de Chaca,^[4] y ista d'a diocesi de Pamplona, encara que historicament dependió dreitament d'a diocesi de Pamplona, y no pas de Chaca.

Historia

Frontera prencipal d'a ilesia de Santa María d'Uncastiello.

A ilesia ya existiba a finals d'o sieglo XI, cuan recibió bellas donacions d'o rei Pero I, como a mesma ilesia de Sadaba.^[5] Sindembargo, l'edificio actual ye de 1135, encara que ta atros autors ye una obra d'a segunda metat d'o sieglo XII.^[6] As obras prencipioron en 1135 dimpués de recibir fondos d'o rei Remiro II d'Aragón, que trescruzó a villa camín de Pamplona, ta la construcción d'una ilesia adedicada a la Virchen María.^[3]

Seguntes Marisa Melero Moneo,^[7] en Uncastiello bi habió un important taller d'escultura activo a meyaus d'o sieglo XII, formau por escultors que proveniban d'a Gascunya. Ixos mesmos escultors treballoron en as ilesias de Santa María la Reyal de Sangüesa y Sant Martín de Tours de San Martín de Unx, todas d'a diocesi de Pamplona.^[7] Por ixo bels autors dicen que a portalada romanica de Santa María ye obra d'un mayestro anonimo, dito o mayestro d'Aulorón, por o suyo orichen ye fácil que d'Aulorón, en Occitania.^[8] En istas obras treballó tamién, en as suyas primeras anyadas, un choven mayestro d'Agüero (u mayestro de Sant Chuan d'a Penya,^[9] por o suyo treballo en o monesterio de Sant Chuan d'a Penya).^[5]

Istas construccions d'ilesias en Uncastiello estioron vincladas con a posesión en ixas envueltas d'a villa por o vizconte de Biarn Gastón IV y a suya esposa Talesa, tenents d'a villa d'Uncastiello. Antiparte, as ilesias uncastilleras tienen muita relación con ilesias occitanas. Concretament, con a ilesia de Santa Blasa y o hespital de La Comanda; con a ilesia de Santa Fe de Morlans (ista zaguera, fundata por Céntol V); y con a Seu de Santa María d'Aulorón y a Seu de Nuestra Sinyora de Lescar, reconstruiyidas por Gastón IV de Biarn.^[7]

En l'anyo 1155, as obras d'a debantadera d'o nuevo templo ya yeran prou abanzadas como ta fer a suya consagración, que fació o bispe de Pamplona, encara que bi habió una segunda consagración en 1246, ye fácil que luego de rematar de raso as obras de l'edificio.^[3]

En as suyas primeras anyadas, os mosens de Santa María, que yeran d'orichen navarro, tenioron querellas con os sacerdoz d'a ilesia de Sant Felices, que yeran aragoneses, en as luitas que bi habió en a diocesi de Pamplona por o suyo control en 1159-1164. Asinas, os de Santa María no permitioron a construcción d'a ilesia de Sant Felices en l'interior d'o recinto murallau d'Uncastiello, y ista zaguera ilesia se construyó fuera d'Uncastiello, en trescruzando o río Cadena.^[9]

En 1169 se i concedió por o rei Alifonso II o Fuero de Chaca a toz os habitadors de propiedaz d'a ilesia de Santa María.^[5]

Descripción

Detalle d'a frontera meridional d'a ilesia de Santa María d'Uncastiello.

Exterior

A ilesia de Santa María tien una unica nau con vuelta de canyón reforzada por arcos faixons, con abside semicircular,^[5] y con a suya torre adosada, que remata en un esbelto pinaclo (encara que a torre ye ya en estilo gotico).^[5] L'abside tien 5 finestrals (encara que uno ye cegau por o claustro,^[2] que ye muit posterior y en estilo Renaixentista).

O suyo rafe ye rematau con un escacau chaqués,^[2] un elemento arquitectonico decorativo tipico d'o romanico aragonés de Cinco Villas y Chacetania.

A suya frontera principal ye mas moderna, encara que emplegando ta la suya construcción repuis en estilo romanico, ye fácil que de l'antiga frontera romanica hue desapareixida, como o grupo escultorico que ye situau dencima d'a puerta de dentrada a l'edificio.

A suya frontera meridional

Frontera meridional d'a ilesia de Santa María.

Sindembargo, a suya frontera meridional ye en puro estilo romanico. Ni os suyos capitels ni as suyas arquivoltas ni os suyos canecillos no tienen pas un programa iconografico definiu, amostrando nomás que una succesión inconexa d'imáchens.^[2] Sindembargo, cal parar cuenta que en as arquivoltas no se troban imáchens de tipo relichioso so que de tipo social, con presencia de musicos, bailarins y d'atros artistas, y que en o capitels as escenas son alusivas a la Biblia.^[3]

Interior

O suyo interior muestra la nau solenca d'a ilesia, con a suya cobertura con una vuelta de canyon, que ye reforzada por arcos faixons. En l'interior de l'abside, un cilindro absidial con 5 uberturas (encara que una cegada), y con una muit rica decoración interior. O coro bi fue adhibiu en epoca renaixentista, en o sieglo XVI.^[5]

O suyo claustro, rematau en 1556, s'atribuye a l'arquitecto bizcaíno Juan de Landerrayn.^[5]

Protección legal

A ilesia fue declarada Molimento Nacional o 3 de chunio de 1931 por o nuevo Gubierno d'a Segunda Republica Espanyola, y ye protechida legalment en l'actualidat con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural, a fegura legal que substituye a la de Molimento Nacional.^[1]