Ilesia d'o Salvador d'Exeya d'os Caballers

A ilesia d'o Salvador d'Exeya d'os Caballers u ilesia de Sant Salvador d'Exeya d'os Caballers ye una ilesia fortaleza d'estilos romanico y gotico aragonesa que se troba en a localidat d'Exeya d'os Caballers, en a comarca de Cinco Villas y provincia de Zaragoza. Dende lo punto d'anvista d'a suya adscripción administrativa en a Ilesia Catolica, pende de l'arcipestrau d'Exeya d'os Caballers en a diocesi de Zaragoza y de l'archidiocesi de Zaragoza.

Ilesia d'o Salvador
Frontera occidental d'a ilesia.
Situación cheografica
Estau	Espanya
País	Aragón
Comarca	Cinco Villas
Situación	Exeya d'os Caballers
Adreza	C/Mediavilla, 41
Coordenatas	42°07′33.9″N 1°08′29.65″U
Archidiocesi	Zaragoza
Diocesi	Zaragoza
Arcipestrau	Exeya d'os Caballers
Información cheneral
Advocación	O Salvador
Culto	Catolico
Orden
Rector
Vicario parroquial
2.º Vicario parroquial
Mosen
Propietario	Ilesia Catolica
Administrador
Director
Coste	{{{coste}}}
Visitable
Altaria
Pisos
Amplaria
Largaria
Superficie
Diametro
Aforo
Altaria s.l.m.
Atras
Alcance
Iluminación
Potencia
Arquitectura
Tipo	Ilesia fortaleza Antiga colechiata
Estilo	Romanico y gotico
Función	Ilesia
Catalogación	Molimento Nacional Bien d'Intrés Cultural
Materials	Piedra picada d'arena
Construcción
Construcción	1230
Fundador	Exemeno de Luna
Inicio
Fin
Inauguración
Destrucción
Arquitecto
Incheniero estructural
Incheniero de servicios
Incheniero civil
Atros
Premios
Pachina web
Localización
Ilesia d'o Salvador Ilesia d'o Salvador en Aragón

Cal destacar que en as esculturas d'a suya frontera occidental i treballó lo mayestro d'Agüero, identificau como autor de cuantos treballos escultoricos en a comarca y en zonas amanadas en a Chacetania y en Navarra.

Se i conserva un retaulo en estilo gotico d'o sieglo XV con pinturas de Blasco de Granyén y d'o suyo sobrino Martín de Soria y con a colaboración d'os chirmans Sarinyena (Domingo y Mateo) que en facioron a mazonería.

A ilesia d'o Salvador fue declarada Molimento Nacional o 3 de chunio de 1931, actualizando-se la suya protección legal con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural o 7 d'abril de 2003.

Historia

A construcción d'a ilesia prencipió en zaguerías d'o sieglo XII estando consagrada en 1222 por Exemeno de Luna, bispe de Zaragoza y perteneixient a lo linache d'os Martínez de Luna d'a familia Luna, encara que la construcción d'a ilesia no remató que dica l'anyo 1230, como consta en una inscripción en o mesmo templo.

Descripción

Se tracta d'una ilesia fortaleza con una una doble función orichinal: la de servir como ilesia ta lo culto relichioso y la de contribuyir con o suyo carácter de fortaleza a la defensa d'os habitants d'o lugar, que se trobaba en a clamada "Extremadura aragonesa" mugando con os musulmans establius en a taifa de Zaragoza. Ixe caracter d'ilesia fortaleza se veye clarament con a suya torre almenada con cuatre talayas, chunto a la cual se troba una segunda torre inacabada, ista ya d'o sieglo XIV.

Frontera occidental

En a frontera occidental de l'edificio se troba actualment a suya dentrada prencipal. Una mica elevada sobre lo livel d'o suelo, se salva lo suyo desivel con tres retrancos. Poseye un arco de meyo punto nomás que un sinyalín apunchaus.^[1] Bi ha tres arquivoltas decoradas con motivos vechetals con tres s a cada canto con representación de monstruos y aus y a on destaca un d'éls que representa a una bailarina cuartiando-se con una luenga tusta que toca lo suelo en una postura bien difícil, acompanyada d'un musico en tanyendo una harpa, un motivo bien representativo d'os treballos d'o mayestro d'Agüero.

Chunto a la puerta, dos canetes con monstruos en devorando a un ternasco l'uno y a una persona l'atro,^[1] en un motivo que se troba tamién en dos ilesias d'Uncastiello, la de Sant Felices y la de Sant Lorient.

Fontera septentrional

A frontera septentrional d'o templo s'emplega actualment como dentrada segundaria a l'edificio, encara que ye la suya frontera mas treballada. Obra tamién d'o clamau "mayestro d'Agüero" (u "mayestro de Sant Chuan d'a Penya") u d'o suyo taller, que ya heba treballau en cuatos edificios destacaus en os reinos de Navarra y Aragón (Santa María d'Uncastiello, claustro de Sant Pero lo Viello de Uesca, Sant Chuan d'a Penya en a Chacetania u Santa María la Reyal de Sangüesa). Se troba protechida por un portico d'o siegloX VII.^[1]

O vano d'a puerta s'ubre en arco de meyo punto abocinau con cinco arquivoltas, cuatre d'as cuals decoradas con motivos vechetals u cheometricos y la cinquena, la mas interior d'o conchunto, con escenas de vida profana con profusión de representacions de bailarinas, musicos y artistas, en representación d'o pecau. En os candals de l'arco s'aproveita lo suyo intradós ta amostrar escenas d'a vida de Chesús.

En o suyo timpano s'amuestra una representación d'a Ultima Cena, a on Cristo se troba arredolau por os suyos apóstols, en destacando la presencia de Chudas Escariot, qui se troba abaixau y sinyalau por toz como traidurero.

Interior

Planta d'o templo.

A planta orichinal de l'edificio yera de nomás que una sola nau con un solo abside,^[1] pero a meyaus d'o sieglo XV se li adhibioron dos capiellas laterals, una a cada canto d'o presbiterio, y dimpués a meyaus d'o sieglo XVI a iniciativa de Ferrando d'Aragón, bispe de Zaragoza se li adhibioron atras seis capiellas adosadas, atorgando-le la suya planta definitiva actual porque amás s'efectuó una remodelación de l'abside.

Dencima d'a suya frontera septentrional, en l'interior d'a ilesia, se troba una balconada hue cegada y a on d'antes mas se trobaba l'organo dica que posteriorment se tresladó enta lo coro.

A nau d'a ilesia se cubre con vuelta de canyón una mica apunchada^[1] y con un abside en a suya cabecera de forma poligonal y con voveda de cuarto d'esfera que se devanta sobre seis niervos con arco apunchau.

As capiellas

Como s'ha dito anteriorment, en o suyo interior se troban un total de ueito capiellas laterals, cadaguna con a suya propia advocación y poseyendo-ne bellas pinturas, estatuas y retaulos.

Capiella d'o Santo Cristo

Ye una d'as capiellas construyidas mientres o sieglo XVI y se troba adedicada a lo Santo Cristo. Se i troba una estatueta en fusta policromada con detalles doraus amostrando una crucifixión, estatueta d'o sieglo XVI.

Capiella d'a Inmaculada Concepción

Tamién d'o sieglo XVI, ista capiella ye consagrada a la Inmaculada Concepción y en ella se i conserva un retaulo d'o sieglo XVII en estilo barroco con una pintura a cadaguno d'os suyos cantos, la primera representando a Nuestra Sinyora d'a Caridat y la segunda a Sant Per d'Arbués, ista zaguera de l'anyo 1660.

Capiella d'o Voto

Ya una capiella d'o sieglo XVIII que destaca sobre as atras capiellas por tener una mayor amplaria y una mayor profundidat, trobando-se dividida en dos trampos. O primer d'istos trampos constitui l'antiga capiella d'o sieglo XVI adedicada a Sant Vicient Mártir y lo segundo se troba adedicau a la Purisma Concepción. Ista capiella doble s'enampló entre finals d'o sieglo XVIII y primerías d'o sieglo XIX por o voto que los habitants d'Exeya li facioron a Nuestra Sinyora lo 14 de chinero de 1773 ta que la Virchen rematase con una epidemia de colera, momento en o cual se nombró a la Purisma Concepción Santa patrona d'a ciudat.

En a capiella se i conservan cuatre cuadros de Luis Muñoz Lafuente en 1804 adedicaus a ixe voto, y tamién un retaulo en estilo neoclasico con imáchens de Santa Tresa de Chesús, Sant Chuan Evanchelista y d'a Purisma Concepción. D'antes mas en a cupula d'a capiella bi heba pinturas a lo fresco de José Fraustaquio representando uns ánchels chunto a un balagostau con l'emblema de Nuestra Sinyora y, en as pichinas, querubins con filacterias con o texto de Templanza, fortaleza, prudencia y justicia.

D'antis mas a capiella yera adedicada a Nuestra Sinyora de l'Aurora y se i trobaba un retaulo d'estilo gotico pero lo racionero Félix Larrangua por a suya devoción a la Purisma Concepción pagó la renovacion d'o retaulo cuan se cambió l'advocación d'a capiella ta pintar un nuevo retaulo adedicau a la Purisma, en estilo rococó.

Capiella de Sant Mateu Apóstol

Se tracta d'una capiella d'o sieglo XVI adedicada a Sant Mateu Apóstol a on se i conserva un retaulo renaixentista de 1549 que conta con siet estatuetas d'o sieglo XV en cheso con cubiletas d'o sieglo XVI.

Capiella d'o Sagrau Corazón de Chesús

Tamién d'o sieglo XVI, ista capiella ye adedicada a lo Sagrado Corazón de Chesús y ye presidida por ixa advocación de Chesús de Nazaret flanquiau a la suya man dreita por Sant Miguel Arcánchel y a la suya man ezquierda por Nuestra Sinyora d'o Carmen; tamién se i conserva un atro retaulo en estilo barroco.

Capiella de Nuestra Sinyora d'o Pilar

Poseye alchecerías renaixentistas y lo suyo estau actual ye d'o sieglo XVIII. Adedicada a Nuestra Sinyora d'o Pilar, se i conservan un retaulo en estilo barroco y una imachen de Nuestra Sinyora d'o Pilar, toz dos d'o sieglo XVIII.

Capiella d'a Sagrada Familia

Capiella adedicada a la Sagrada Familia a on se i conserva un retaulo de finals d'o XVI u prencipios d'o XVII.

Baptisterio y coro

Mesmo lo baptisterio que lo coro son en estilo renaixentista a on derramadament se i troba decoración con motivos vechetals.

O sillerio d'o coro ye obra de Philippe Fillau d'Orléans (qui ya heba treballau a lo menos en a Casa de l'Almoina annexa a la Seu de Santa María de Palma de Mallorca) en l'anyo 1610. Ye astí a on se troba l'organo de 1882 que d'antes mas se trobaba en una balconada hue cegada situada en o suyo muro septentrional.

Finalment, en o baptisterio se i conserva una pila baptismal d'o sieglo XVII.

Elementos muebles

O retaulo mayor

O retaulo mayor que se troba en l'altar mayor d'o templo ye pintau a l'agra. L'escomencipió en 1438 Blasco de Granyén, a qui contractoron por o pre de 10.000 sueldos pero que dixó de treballar-ie en 1454 por no recibir os pagos correspondients. En morir en 1459 sin haber-lo rematau continó lo treballo lo suyo sobrino Martín de Soria dimpués de que se reunisen os diners en solicitando un ampre a un chodigo d'Albalat de Cinca. As labors de fusta y los detalles d'os marcos estioron obra d'os chirmans Sarinyena (Domingo y Mateo). Sindembargo, dimpués iste retaulo quedó cubierto por una pintura barroca, dica que muitos anyos dimpués se recuperó.

Se composa de 24 panels con 1,50 m. d'altaria y 0,90 m. d'amplaria cadaguno d'éls y a on se i representan escenas d'a vida de Chesús de Nazaret, colocadas en cuatre filas con seis panels cadaguna.

En a primera fila dende l'alto se i representan escenas d'a nineza de Chesús, dende la Naixencia y la Epifanía dica la Fuyida enta Echipto.

En a segunda y tercera filas s'amuestran escenas correspondients a la vida adulta de Chesús, dende lo Bautismo de Chesús en o río Chordán por Sant Chuan Baptista dica la Resurrección de Lazaro

En a cuarta y zaguera fila se troban escenas posteriors a la Pasión de Cristo, escomencipiando con a Resurrección de Chesús y rematando con a Parusia o Día d'o Chudicio Final.

Finalment, a zona d'o banco presenta escenas sobre la Pasión de Cristo.