Suecia

Estau d'Europa
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O Reino de Suecia, u Suecia ye un país d'Europa que fa parti d'a Unión Europea (UE). Muga con Noruega en o norte, Dinamarca en o sudueste y Finlandia en l'este.

Reino de Suecia
Konungariket Sverige
Bandera de Suecia Escudo de Suecia
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: För sverige i tiden
Himno nacional: Du gamla, Du fria
Situación de Suecia
Situación de Suecia
Capital
 • Población
Estocolmo
974.073 (2020)
Mayor ciudat Estocolmo
Idiomas oficials No'n tien¹
Forma de gubierno Monarquía parlamentaria
Carlos XVI Gustavo
Magdalena Andersson
Unión Sieglos X - XIII
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 54º
449.964 km²
8,67%
2.233 km
Población
 • Total (2020)
 • Densidat
Posición 86º
10.336.399
22,97 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2007)
 • PIB per capita
Posición 30º
US$ 274.449
30.300
Moneda Corona (kr, SEK) = 100 öre
Chentilicio Sueco/a[1]
Zona horaria
 • en Verano
UTC+1
UTC+2
Dominio d'Internet .se
Codigo telefonico +46
Prefixo radiofonico 7SA-7SZ, 8SA-8SZ, SAA-SMZ
Codigo ISO 752 / SWE / SE
Miembro de: UE, ONU
1 O sueco ye l'idioma nacional de facto. Se reconoixen oficialment cinco idiomas como luengas minoritarias.

Toponimia editar

Ye un toponimo derivau d'o etnonimo d'o pueblo chermanico que i predominó cuan forachitoron a los godos, los suecos. O toponimo ye documentau en aragonés por primera vegada en a "Grant Cronica d'Espanya", compilación historica empentada por Chuan Ferrández d'Heredia:

Estas fueron companyas de las yslas frias. es a saber de scançia & de gotica. & delas otras yslas q(ue) son apres de siçia. & de soeçia & de alamanya.

Cheografía editar

Situau en o norte d'Europa, Suecia limita a o este con a mar Baltica y o golfo de Botnia, dando-le a o país una larga linia costera, que forma a parti iste d'a peninsula Escandinava. A o ueste se troban os Alpes escandinavos (Skaderna), os cuals forman una buega natural con Noruega. A o nord-este limita con Finlandia, a o sudueste con os estreitos de Skagerrak, Kattegat y Öresund, que lo deseparan de Dinamarca, Alemanya, Polonia, Rusia, Lituania, Letonia y Estonia. Amás, ye connectau con Dinamarca por o puent d'Öresund.

Con una superficie de 450 295 km²,​ Suecia ye o 57° país mas gran d'o mundo. Ye o cinqueno mas gran d'o continent y o mas gran d'Europa d'o Norte. A suya grandaria ye un poquet mas gran que o estato de California y semellant a o d'Uzbekistán, con una población de mas de 10 millons d'habitants.

L'altitut minima de Suecia se troba en a badía d'o laco Hammarsjön, amán de Kristianstad con 2,41 metros baixo o livel d'o mar. L'altitut maxima d'o país ye en o mont Kebnekaise con 2.111 m.O territorio sueco tamién comprende unas 221 800 islas, d'as cuals 1085 contan con una población permanent.​ Gotland, Öland, Orust, Hisingen y Värmdö son as islas mas grans d'o país.

En a suya mayoría, o territorio sueco ye plano, con excepción d'a zona ueste an surten os Alpes escandinavos.

Clima editar

A mayor parti de Suecia tiene un clima templau, manimenos a suya latitut norte, con cuatro estacions distintas y temperaturas suaus entre tot l'anyo. L'hibierno en l'extremo sud gosa estar feble y se manifiesta solament a traviés de cualques periodos mas curtos con nieu y temperaturas baixo cero, l'agüerro bien puede convertir-se en primavera allí, sin un periodo definiu d'hibierno. O país se puede dividir en tres tipos de clima: a parti mas a o sud tiene un clima oceanico, a parte central tiene un clima continental humido y a parte mas a o norte tiene un clima subarctico. Manimenos, Suecia ye muito mas calida y ixuga que atros puestos en una latitut semellant, y mesmo bella cosa mas a o sud, prencipalment a causa d'a combinación d'a Corrient d'o Golfo.

A temperatura mas alta nunca rechistrada en Suecia estió de 38 °C en Målilla en 1947, mientres que a temperatura mas freda nunca rechistrada estió de -52,6 °C en Vuoggatjålme o 2 de febrero de 1966.

A causa d'a gran latitut de Suecia, a duración d'a luz d'o día vareya muito. A o norte d'o Cerclo Polar Arctico, o sol nunca se mete en verano y nunca sale en hibierno. Manimenos, en a capital Estocolmo,que se troba mas a o sud, a luz d'o diya dura mas de 18 horas a fins de chunio, pero solament arredol de 6 horas a fins d'aviento.

Historia editar

Suecia naixió como país independient y unificau entre a Edat Meya. Desembolicó una administración moderna centralizada dende o reinau d'o rei Gustavo I en o sieglo XVI. En o sieglo XVII o país extendió os suyos territorios y formó l'Imperio Sueco. A mayoría d'os territorios conquerius difuera d'a peninsula escandinava los perdió entre os sieglos XVIII y XIX. A rechión oriental de Suecia, l'actual Finlandia, estió conquerida por Rusia en 1809. A zaguera guerra en que Suecia s'embrecó ocurrió en 1814, cuan Suecia obligó Noruega a formar a unión personal con Suecia, que disolvió en 1905. Dende 1814, Suecia ha estau en paz y ha adoptau una politica exterior de neutralidat en tiempo de guerra.

Organización politico-administrativa editar

Condaus editar

Suecia se trestalla en 21 condaus clamaus län.

 
Condaus (län) de Suecia.
Escudo Condau (Län) Capital Aria (km2) Habitants (2019)[2]
  Estocolmo Estocolmo 6,519.3 2,377,081
  Västerbotten Umeå 55,186.2 271,736
  Norrbotten Luleå 98,244.8 250,093
  Uppsala Uppsala 8,207.2 383,713
  Södermanland Nyköping 6,102.3 297,540
  Östergötland Linköping 10,602.0 465,495
  Jönköping Jönköping 10,495.1 363,599
  Kronoberg Växjö 8,466.0 201,469
  Kalmar Kalmar 11,217.8 245,446
  Gotland Visby 3,151.4 59,686
  Blekinge Karlskrona 2,946.4 159,606
  Skåne Malmö, Kristianstad 11,034.5 1,377,827
  Halland Halmstad 5,460.7 333,848
  Västra Götaland Gothenburg, Vänersborg 23,948.8 1,725,881
  Värmland Karlstad 17,591.0 282,414
  Örebro Örebro 8,545.6 304,805
  Västmanland Västerås 5,145.8 275,845
  Dalarna Falun 28,188.8 287,966
  Gävleborg Gävle 18,198.9 287,382
  Västernorrland Härnösand 21,683.8 245,347
  Jämtland Östersund 49,341.2 130,810

Diez ciudaz mas importants editar

As diez ciudaz mas importants son:

Puesto Nombre Población en 2015
1 Estocolmo 1,515,017
2 Gothenburg 599,011
3 Malmö 316,588
4 Uppsala 220 000
5 Upplands Väsby 122,953
6 Västerås 122,953
7 Örebro 120,650
8 Linköping 111,267
9 Helsingborg 109,869
10 Jönköping 96,996

Cheografía humana y sociedat editar

Gastronomía editar

A gastronomía sueca siempre ha estau baixo a influencia d'o clima y os recursos disponibles en as diferents rechions d'o país. Como que a d'atros países escandinavos (Dinamarca, Finlandia y Noruega), ye tradicionalment sencilla. O pescau, a carne y as trunfas son os ingredients basicos pa elaborar a mayoría d'as tipicas recetas suecas.

Entre os platos mas famosos d'o país destacan as mondonguillas suecas (Köttbullar), tradicionalment servidas con salsa, trunfas bullidas y con mermelada d'anayons royos. Tamién o lutfisk y o smörgåsbord. O knäckebröd ye o pan tradicional sueco y s'ha desembolicau en muitas variants contemporanias.

Referencias editar


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito