Aragonés central

(Reendrezau dende Aragonés zentral)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Aragonés central

Parlas centrals de l'aragonés
Localización cheografica
Estau {{{estau}}}
País Aragón
Rechión {{{rechión}}}
Parlau en Dende a val de Tena dica Bielsa
Lugars principals Pandicosa, Broto, L'Aínsa, Bielsa
Atras denominacions {{{atras denominacions}}}
Charradors
Oficial en {{{oficial}}}
Reconoixiu en {{{reconoixiu}}}
Regulau por {{{regulau}}}
Vitalidat
Literatura
Escritors principals Leonardo Escalona, Chusé María Satué, Maximo Palacio
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea
ISO 639-1 {{{iso1}}}
ISO 639-2 {{{iso2}}}
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL {{{sil}}}

L'aragonés central ye l'aragonés que se charra entre as vals de Bielsa y Tena, y en o Prepireneu a o norte de Guara. Ye millor definito por caracters foneticos que por caracters morfolochicos u lexicos y dende estos zaguers puntos de vista l'aragonés central d'a cuenca d'o Galligo sería aragonés occidental y l'aragonés central d'a cuenca d'a Cinca sería aragonés oriental en un sentito amplo sin parar cuenta en a propuesta de clasificación d'as parlas altoaragonesas en cuatre brancas.

Bi ha pocos escritors que haigan escrito a suya obra en aragonés central en relación a l'aragonés oriental y occidental, tampoco no se'n ha replegau tanta literatura popular como en as variedaz oriental, occidental y meridional. Manimenos en as pastoradas ribagorzanas fan servir trazas de l'aragonés central como os pasticipio en -ato, -ito pa imitar a parla rustica de ciertos pastors.[1]

Fonetica

editar

Conserva a fonética de l'aragonés pirenaico preliterario:

Morfolochia:

editar

En o sector central trobamos en muitos puestos l'articlo ro, ros, ra, ras como forma post-vocalica de l'articlo aragonés cheneral o, os, a, as. Coincide con as formas gasconas de l'atro costato d'os Pireneus. Se documenta ya en un texto antigo procedent de Sobrarbe que yera en latín pero teneba formas romances:

ero kabalo, era espata

S'emplegan os participios -ato, -ito, consideraus os mas d'alcuerdo con a fonetica aragonesa. Manimenos en bella zona coexiste con -au, -iu que tiende a predominar, y mesmo han feito que se pierdan os primers.

En derivación os sufixos -au, -iu y -ugo tienen as variants -ato, -ito y -uco.

Variedaz:

editar

Aragonés centro-occidental

editar

Aragonés centro-oriental

editar

Referencias

editar
  1. (es) Chabier Tomás Arias: La Pastorada de Benabén (Baixa Ribagorza). Rolde: Revista de cultura aragonesa, ISSN 1133-6676, Nº. 104, 2003 , páchinas. 25-44

Bibliografía

editar


Dialectos de l'aragonés
Aragonés occidental | Aragonés central (centro-occidental y centro-oriental) | Aragonés oriental | Aragonés meridional


Variedatz centrals de l'aragonés
Aragonés centro-occidental Aragonés tensino (incluyindo o panticuto) | Aragonés d'a Tierra de Biescas | Aragonés d'a val d'Acumuer | Aragonés sarrablés | Aragonés de Vallibasa | Aragonés de Sobrepuerto
Aragonés centro-oriental Aragonés d'a Ribera de Fiscal | Aragonés d'a valle de Broto y d'a valle de Vio | Aragonés d'a valle de Puértolas | Aragonés d'a valle de Tella | Belsetán | Aragonés de Sierra Ferrera