Aragonés d'a val d'Acumuer
| Aragonés d'a val d'Acumuer | |
|---|---|
 Situación de l'aragonés d'a val d'Acumuer | |
| Localización cheografica | |
| Territorios | Val d'Acumuer |
| Lugar(s) principal(s) | Acumuer |
| Sociolochía | |
| Vitalidat | Baixa |
| Literatura | |
| Rasgos dialectals | Central |
L'aragonés d'a val d'Acumuer ye a variedat de l'idioma aragonés que se charra en a val d'Acumuer, estando poco conoixito y més pareixito a l'aragonés d'a Tierra de Biescas que no pas a l'aragonés d'o Campo de Chaca. Fa parte de l'aragonés central.
FoneticaEditar
Casos de perduga de –o final:
- Viturián, camins, foratín, pin.
Ye documentata a epentesi antihiatica en o hiato ía:
- diya.
Casos de ch en vez de Z:
- chiriguellera.
Como se desvién en semontanés, chaqués u aragonés d'a val de Chasa, o fonema d'a –x- a vegatas puet castellanizar-se en –ch- por cheada (se documenta abacho pero tamién baixa e cobaixo, ixos), bi ha posibles rearagonesizacions incorrectas con xeada: xiracans, xiramoscas
Xordas intervocalicas conservatas en:
En o grupo -it- derivato d'o latín -CT- s'ha de destacar que l'aragonés d'a val d'Acumuer ye chunto con l'aragonés cheso, ye un d'os pocos puestos de l'Alto Aragón occidental on s'ha documentato a forma nueit no castellanizata como noche, (en l'aragonés belsetán, centro-oriental, mantién a pronuncia d'a -t final en nuet).
MorfolochíaEditar
Os articlos son o, os, a, as con variant postvocalica ro, ros, ra, ras.
Participios en -au, –iu: cogiu, follau, ("con fuellas"), salvau.
Diminutivo -et prenunciato –é.
LexicoEditar
Lexico occidental: calderizo, paxaro, ezetra...
Parabras curiosas: amortación (despoblación), rodel (corro de gente).
BibliografíaEditar
- Pilar Gracia Oliván: Tradición oral en el Valle de Acumuer. Col. Yalliq 1, Comarca Alto Galligo (2002).