Aragonés de Sobrepuerto

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Aragonés de Sobrepuerto
Variedat de l'aragonés
Mapa de situación d'o sobrepuertano
Localización cheografica
Territorios	Sobrepuerto
Lugar(s) principal(s)	Ainielle, Basarán, Otal, Escartín
Sociolochía
Vitalidat	Muit baixa
Literatura
Escritors principals	Chusé María Satué

L'aragonés de Sobrepuerto u sobrepuertano ye a parla local aragonesa que se charra en o Sobrepuerto, parzana de l'actual Sarrablo que buega con o Sobrarbe. Ye muito pareixito a l'aragonés d'a Tierra de Biescas, pero tiene bels rasgos comuns con o polo oriental de l'aragonés, (aragonés oriental y aragonés centro-oriental). Se conoixe gracias a os triballos lexicografitos y literarios de Jose Mª Satué.

Fonetica

Eixemplos de xordas intervocálicas conservatas:

capeza, crapacín, amullatar, fusata, caxico, sarrato

Casos de perduga de –o final:

plan, tabán, fraxín

En a toponimia bi ha casos d'evolución d'a -LL- cheminata latina enta sonitos cacuminals analogos a la che vaqueira de l'asturiano occidental: -ch- en Ainielle, Basarán y Otal, -t- en Escartín:

Batiecho, Cundiacha
Batella, Batellón, Castetillo, Ostatiás

Casos d'evolución de –ND- enta –ny-

Baranya, fonyada, canyabla

Esto ye un feito curioso que mos aduya a interpretar a evolución fonetica de l'aragonés pirenaico preliterario:

A ny en aragonés y lenguas d'arredol ye una evolución d'a –NN- cheminata latina y de –NY-. (PENNA > penya, Hispania > Espanya).
Existen referencias medievals de toponimos con –NN- cheminata, (Lanna, Panno), que provienen d'o grupo –ND- y que huei se troban con –n- simpla, (Lana, Pano).
Baranya, fonyada, etc… tienen –n- en atrás parlas aragonesas, (y mesmo –nn- en belsetán).
A deducción lochica ye que en o Sobrepuerto a evolución d'a –ND- latina enta –nn- se dio cuan encara no heba rematato de tot a evolución d'a –NN- latina enta ny, y que a –nn- que veniba de –ND- continó evolucionando, como venise de –nn- latina, enta ny, (en atrás zonas, mas orientals, a –nn- no evolucionó enta ñ, y remató en –n-, (plegando os casos de ny dende fuera en tiempos mas recients).

Morfolochía

Complento bi/i perdito, solo lo veyemos fosilizato en i hai.
Articlo ro, ros, ra, ras perdito en a parla viva, pero con repuis en a toponimia.
Se rechistra prou, tipico d'o polo oriental de l'aragonés (aragonés oriental, aragonés centro-oriental y aragonés d'o Semontano de Balbastro), estando muga ueste d'esta forma.

Lexico

Como representazión de lexico occidental tenemos:
- catirón, a ormino y xorruntar
Como representación de lexico oriental tenemos:
- guambra y rebasto.
Coexisten formas orientals y occidentals:
- ovella con uella
- lurte con esliz
- calderizo con cremallo
Existen palabras comuns con Vallivió, Broto y Tena:
- sisatera, trusa, maruenyo, fenal
Y palabras tipicas d'o Sobrepuerto como:
- musal, xolorar, xurrumido u esperringlero

Vinclos externos

Variedatz centrals de l'aragonés

Aragonés centro-occidental	Aragonés tensino (incluyindo o panticuto) \| Aragonés d'a Tierra de Biescas \| Aragonés d'a val d'Acumuer \| Aragonés sarrablés \| Aragonés de Vallibasa \| Aragonés de Sobrepuerto
Aragonés centro-oriental	Aragonés d'a Ribera de Fiscal \| Aragonés d'a valle de Broto y d'a valle de Vio \| Aragonés d'a valle de Puértolas \| Aragonés d'a valle de Tella \| Belsetán \| Aragonés de Sierra Ferrera

Datos: Q20618505