Corea d'o Sud

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Republica de Corea (Daehan Min-guk (대한민국; 大韓民國) en coreano) ye un país y estau situato a l'este d'Asia, que ocupa la metat sud d'a peninsula de Corea.

Republica de Corea 대한민국 / 大韓民國
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: 인간을 널리 이롭게 하라/弘益人間 (Coreano; Trayer esquimens a todas as personas)
Himno nacional: Aegukga
Situación de Corea d'o Sur
Capital  • Población	Seúl 21.350.000 hab.
Mayor ciudat	Seúl
Idiomas oficials	Coreano
Forma de gubierno President Primer ministro	Republica Moon Jae-in Kim Boo-kyum
Independencia  • Declaración  • Gubierno provisional  • Liberación  • Constitución  • Primer Gubierno	de Chapón 1 de marzo de 1919 13 d'abril de 1919 15 d'agosto de 1945 17 de chulio de 1948 17 d'agosto de 1948
Superficie  • Total  • % augua	Posición 107º 99.538 km² 0,3%
Población  • Total  • Densidat	Posición 25º 48.422.644 488 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2005)  • PIB per capita	Posición 12º US$ 1.099.000.0001 US$ 22.5432
Moneda	Won (원, KRW)
Chentilicio	Sudcoreano/a
Zona horaria	UTC+9
Dominio d'Internet	.kr
Codigo telefonico	+82
Prefixo radiofonico	D7A-D9Z, HLA-HLZ, DSA-DTZ, 6KA-6NZ
Codigo ISO	410 KOR KR
Miembro de: ONU, APEC, OCDE
1US$ 720.800.000.000 nominal (13eno) 2US$ 14.784 nominal (36eno)

Muga con a Republica Democratica Popular de Corea por o norte, con la que formó una unica nación dica 1948. A l'este, muga con a mar d'o Chapón, a l'ueste con a mar Amariella y a lo sud con l'estreito de Corea, que comunica istas dos mars y la desepara de Chapón.

A suya población ye de 48.422.644 d'habitants en una superficie de 99.538 km², con una densidat de población de 488 hab/km². A capital d'o país ye a ciudat de Seúl, que amás ye a población con mayor numero d'habitants y o centro politico, cultural y financiero d'o país; antiparte, a suya aria metropolitana ye una d'as mas poblatas d'o mundo.

Administrativament, o país ye dividito en provincias. Politicament, ye una republica, estando actualment o suyo President Lee Myung-bak y o suyo Primer ministro Han Seung-soo.

Mientres a suya historia, Corea estió siempre un país independient, encara que con invasions constants dende China y dende Chapón, dica que en 1910 fue ocupato militarment por o Chapón, que se convertió en a potencia ocupant dica a suya redota en a Segunda Guerra Mundial. Alavez o país recuperó a suya independencia, encara que administrato a o norte por os comunistas d'a Unión Sovietica y a o sud por os capitalistas d'Estaus Unius, estando ixa división la base d'a posterior Guerra de Corea y d'a división d'a peninsula en dos estaus, Corea d'o Sud y Corea d'o Norte.

Dende o punto d'anvista d'a economía, Corea d'o Sud ye una d'as prencipals potencias economicas mundials en l'actualidat, con importants tasas de creixencia dende os anyos 1960 dica hue. De feito, en cuantos sectors as suyas interpresas son competidoras dreitas d'as prencipals empresas chaponeses, en sectors d'a industria d'alta tecnolochía, como a industria automobilistica u a fabricación d'ordinadors y d'os suyos components.

Etimolochía

O nombre que os coreanos li dan a o suyo país ye Hanguk, que segnifica literalment País d'os Hans (en hangul: 한국 ; en hanzi: 韓國), por o nombre de una tribu prehistorica que viviba en o sud d'a peninsula de Corea (y que no cal confundir con a etnia chinesa d'os hans). Tamién recibe a embotada de País d'o fresco maitín (Joseon, 朝鮮), que gosa estar mal traducito entra atras luengas como País d'o maitín calmo.

Tamién se fa servir Daehan Minguk, que segnifica «Republica de Corea» u millor literalement Gran republica Han (대한민국 ; 大韓民國).

Historia

A Historia de Corea se remonta dica o Paleolitico, estando os treballos d'alfarería mas antigos conoixitos de l'anyo 8000 aC.

Cremador d'encens de bronce dorato de Baekje.

Seguntes as cronicas medievals corianas de Samguk Yusa, existió un reino, dito Gojoseon (encara que mas que mas o periodo que o mesmo reino), establito en 2333 aC y que estendilló a suya sobiranía enta l'interior d'Asia, plegando mesmo en l'actual Manchuria, encara que dimpués (en o sieglo III aC) se trastalló en cuantos reinos independients. En as fuents historiograficas chinesas se fa mención de Gojoseon en o sieglo IV aC, coincidindo con a dentrada d'o territorio coreano en a Edat de Fierro.

Posteriorment, amanixioron os ditos Tres reinos de Corea, que dominoron o territorio dica o sieglo VII, continando con una succesión de reinos dica la plegata d'os europeus, con una primera intervención militar francesa en 1866 y dimpués una estausunidense en 1871. Alavez s'establió l'Imperio coreano, con gran influencia chaponesa, que remató a suya existencia en 1910 cuan Corea pasó a estar baixo o control colonial dreito de Chapón.

Corea recuperó a suya independencia con a redota d'o Chapón en a Segunda Guerra Mundial, encara que o país quedó dividito por o paralelo 38 norte entre una zona baixo o control de l'Exercito ruso a o norte y una zona baixo o control de l'Exercito estausunidense a o sud, prencipiando una situación de tensión entre as dos partis de Corea, que creixió en intensidat en deteriorar-se a escape as relacions sovietico-estausunidenses dica desembocar en una situación de guerra ubierta, a dita Guerra de Corea, en 1950-1953. A guerra remató con una situación territorial y politica pareixita a la que i heba antis d'a guerra, consolidandose a o norte una Corea d'o Norte d'influencia comunista y rechimen de dictadura y una Corea d'o Sud a o sud baixo influencia capitalista y tamién con un sistema politico dictatorial. Con posterioridat a situación evolucionó en Corea d'o Sud enta un rechimen democratico

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Corea d'o Sudveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Corea d'o Sud

A montanya de Seoraksan en Gangwondo.

Corea d'o Sud ocupa a porción d'o sud d'a peninsula de Corea, que tien una longaria de 1.110 km. A peninsula muga a l'ueste con a mar Amariella y a l'este con a mar de Chapón. A superficie de Corea d'o Sud ye de 99,617.39 km².

A Republica de Corea se puet dividir en cuatre rechions cheograficas:

• a rechión oriental, con sierras de gran altaria y una costa estreita;
• a rechión occidental de arias costeras amplas, cuencas de drenache y sierras de poca altaria;
• a rechión sudueste de montanyas y valls; y
• a rechión sudeste d'a cuenca d'o río Nakdong.

A mayor parti d'o territorio de Corea d'o Sud ye montanyoso, y a mayoría no ye cultivable. As tierras baixas, localizatas a l'ueste y a o sudeste, constituyen nomás o 30% d'a superficie.

Alto u baixo tres mil islas, a mayoría chicotas y deshabitatas, se troban amán d'as costas orientals y meridionals de Corea d'o Sud. Jeju-do, situata a 100 km a o sud; ye a isla mas gran d'o país, con una superficie de 1.845 km. Se i troba o punto mas alto d'o país, o Hallasan, un volcán extinto de 1.950 m.

A sierra de Taebaek s'estendilla de norte ta sud paralela a la costa oriental, y se'n desprenden atras sierras en dirección a o sudeste, como as sierras de Sobaek. L'altaria maxima d'a sierra de Taebaek ye de 1.708 m (o Mont Seorak). Os ríos son de poca largaria con grans pendients, encara que a l'ueste beluns son navegables. Os ríos mas importants son o Han, o Pukhan y o Naktong.

O clima ye relativament templato con continentalidat, y con precipitacions abundants mientres o verano, y una temporada curta de plevias mientres l'hibierno conoixita como jangma. As temperaturas meyanas anyals varían entre os 14 °C y os 8 °C, pendendo d'a zona. Os hibiernos son muit fredos, acompanyatos de cheladas.

Divisions administrativas

A estrutura de divisions administrativas de Corea d'o Sud ye complexa. Conta con una "ciudat especial" (Seúl, a capital d'o país), seis ciudaz metropolitanas (Busan, Daegu, Incheon, Gwangju, Daejon y Ulsan), una ciudat con rechimen especial d'autogubierno (Sejong), seis provincias (Gyeonggi, Chungcheong d'o Norte, Chungcheong d'o Sud, Jeolla d'o Sud, Gyeongsang d'o Norte y Gyeongsang d'o Sud) y tres provincias especials con autogubierno (Jeju, Gangwon y Jeonbuk). Amás, reclama como propio lo territorio de Corea d'o Norte, que divide en cinco provincias (Hamgyeong d'o Norte, Hamgyeong d'o Sud, Pyeongan d'o Norte, Pyeongan d'o Sud y Hwanghae).

Politica

Ta más detalles, veyer l'articlo Politica de Corea d'o Sudveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Economía

Ta más detalles, veyer l'articlo Economía de Corea d'o Sudveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Cultura

Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura de Corea d'o Sudveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Esporte

• Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte en Corea d'o Sudveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En Corea os esportes mes populars son as arts marcials, prencipalment o taekwondo y o judo. Tamién o béisbol, o fútbol, o badminton y l'atletismo (prencipalment a preba d'o maratón).

En atletismo, dende face muitos anyos tien una larga tradicción en a preba d'a maratón, Sohn Kee-chung ganó a maratón olimpica de Berlín 1936, anque participó con l'equipo de Chapón debiu a la ocupación d'o suyo país por l'Imperio de Chapón, atros atletas que cal destacar en ista mesma preba son Choi Yun-chil qui estió 2 vegatas campión nacional y cuatreno en os Chuegos Olimpicos de 1952, Hwang Young-cho campión olimpico en Barcelona 1992 y Lee Bon-Ju subcampión olimpico en Atlanta 1996.

Competicions esportivas

Dentre as competicions internacional organizadas cal destacar que ha organizau os Chuegos Olimpicos de 1988 celebraus en Seúl, os Chuegos Asiaticos de 1986, tamién en Seúl y os de 2002 en Busán, y o Campionato Mundial de Fútbol conchuntament con Chapón en 2002. En 2011, Daegu estió a ciudat encargada d'organizar o Campionato Mundial d'Atletismo de 2011.

Corea d'o Sud en os Chuegos Olimpicos

• Corea d'o Sud en os Chuegos Olimpicos.

Participó per primera vegada en os Chuegos Olimpicos en Londres 1948 y ha participau en toz dende alavez con a excepción de Moscú 1980 en sumar-se a lo boicot que realizoron cualques países. Dinantes ya heban participau atletas de Corea con l'equipo olimpico de Chapón, debiu a la ocupación d'o país por l'Imperio de Chapón.

Personaches destacatos

• Ban Ki-moon, secretario cheneral d'as Nacions Unidas.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Corea d'o Sud.

Referencias

• Datos: Q884
• Multimedia: South Korea / Q884