Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Persas
فارس
Familia persa
Población total
76 a 80 millons (estim.)
Rechions con comunidaz importants
Irán 37.800.000-48.200.000
Afganistán 17.000.000
Tachiquistán 5.849.331
Uzbekistán 1.400.000
Pakistán 1.377.000
Aragón 44[1]
Idiomas
Persa
Relichión
Musulmana
Mapa

Distribución d'os persas

Os persas[2] (en persa فارس) estioron orichinalment un pueblo iranico establiu en a rechión de Fars, pero dimpués d'o periodo aquemenida asimiloron a atros pueblos de luenga iranica y actualment son os habitants d'o centro y este d'Irán, país a on representarían entre un 40 y un 70 % d'a población. Dende un punto de vista mas amplo bel grupo etnico d'Afganistán u d'Asia Central como os tachicos tamién serían persas u n'estioron historicament. Os persas parlan l'idioma persa y en Irán son mayoritariament chiitas. O modo de vida tradicional ye tanto agricola sedentario como o pastoreyo nomada.

Luenga editar

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma persaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A luenga persa, en as diferents fases historicas ha estau un vehiclo de transmisión de muitas brancas d'a cultura, tenendo una important literatura.

Relichión editar

Os primers persas teneban una relichión politeísta indoeuropea pareixida a lo vedismo. Zoroastres reformó a relichión tradicional creyando o zoroastrismo.

A invasión d'os musulmans arabes en a Edat Meya suposó a imposición d'a relichión musulmana, quedando minorías muito redueitas de zoroastristas, beluns d'os cuals emigroron a la India (os parsis). Dende o periodo safavida s'imposó a forma chiita d'a relichión musulmana.

En os zaguers sieglos amaneixió una relichión sincretica dita Fe Bahaí, perseguida por o rechimen integrista que encomenzó con l'ayatolá Khomeini.

Historia editar

Os primers persas yeran un pueblo indoeuropeu establiu en Fars, a on habrían arribau en una fase de migracions indoeuropeas que habrían traito tamién a los medos mas a lo nord-este. Os persas conoixioron un periodo de dominación meda en tiempos de Ciaxares. Este periodo remató con Ciro o Gran, que dende Fars conquirió Media creyando l'Imperio Aquemenida.

O Imperio Aquemenida estió un d'os gran imperios de l'Antiguedat, y fue desfeito por o rei de Macedonya Aleixandre lo Gran. A la muerte d'Aleixandre lo Gran os persas yeran sozmesos a diferents estaus helenisticos.

Entre a población d'orichen en part escita de Parthia amaneixió a dinastía d'os arsacidas, que creyoron l'Imperio Parto, rival de l'Imperio Romano en o dominio d'Orient Meyo.

O Imperio Parto fue succediu por l'Imperio Sasanida. A fin de l'Imperio Sasanida estió a invasión d'os arabes musulmans, que aproveitoron una situación d'agotamiento militar dimpués que os sasanidas fuesen derrotaus por l'Imperio Bizantín en tiempos d'Heraclio.

En a Edat Meya musulmana os persas canalizoron os suyos deseyos d'independencia refirmando a los abasís, que creyoron o Califato Abasí con unos modelos organizativos basaus en os modelos sasanidas.

Los abasís fuoron perdendo o control de muitos territorios habitaus por persas, a lo tiempo que os pueblos turquicos iban prenendo o control d'a situación. Os turcomans creyoron o Soldanato Selchuquí.

En a Edat Meya o principal cambio se produció con a invasión mongola, con grans destruccions y mortaleras. O modo de vida agricola sedentario de muitos persas cuasi desapareixió, no fendo-lo o modo de vida d'os pastors transhumants u nomadas. Muitas ciudaz quedoron despobladas. A la invasión mongola siguió a creyación d'o Ilkhanato, con una clase dirichent mongola, y con poca duración.

Dimpués d'a Edat Meya en a historia d'os persas tenió gran influencia a dinastía Safavida, que imposó a forma chiita de l'Islam.

Referencias editar

Veyer tamién editar