Idioma dalmata

luenga romance amortata
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Dalmata
Atras denominacions:
Parlau en: Costa d'a Mar Hadriana (Croacia, Montenegro)
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: Dalmatas
Parladors: Amortata
Posición: [1] (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Indoeuropea

  Luenga italica
   Luenga romanica
    Dalmata

Estatus oficial
Oficial en: Republica de Ragusa
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: {{{reconoixiu}}}
Regulau por: Sin de regular
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2 roa
ISO 639-3 roa
SIL dlm
As luengas romances d'a costa hadriana

O dalmata[1] ye una luenga romanz amortata en o sieglo XIX que se charraba a o largo d'as costas de Dalmacia dende Segna (un poco a lo sud de Fiume) dica Antìvaria u Cattaro. Os que charraban dalmata yeran descendients d'a población romanizata d'a provincia romana de Dalmacia y s'asimiloron a los italianos y a los croatas.

Ye una luenga mes pareixita a lo italiano que a lo rumano, y a diferencia d'este no tien substrato daco-tracio. Manimenos en bellas publicacions orichinarias de Rumanía u Croacia lo describen como una branca d'o rumano y dica confunden os dalmatas con os morlacos y istriorrumanos. A razón ye que en Rumanía bellas autoridaz academicas consideran l'arrumano, istrorrumano y meglenorrumano como dialectos d'o rumano, oficial en Rumanía y no tienen buena conoixencia d'a especificidat y de l'orichen d'o dalmata. En o caso de bels academicos croatas relacionar os dalmatas con os morlacos ye situar a suya presencia en Dalmacia posterior a los eslaus y considerar-los plegatos dende l'interior d'os Balcans y no como a población nativa pre-eslava de Dalmacia.

Historia editar

O dalmata ye una luenga muerta dende o sieglo XIX. En Chadra o veneciano substituyó pronto a lo dalmata, que duró mes en a Republica de Ragusa, actual Dubrovnik, plegando dica o sieglo XV, cuan lo substituyó o croata. En Veglia o italiano veneciano y sobre tot o croata sostituyoron a lo dalmata vegliota de tot en 1898 cuan morió o zaguer conoixedor patrimonial.

Tuota nuester editar

Tuota nuester, che te sante intel sil,
sait santificuot el naun to.
Vigna el raigno to.
Sait fuot la voluntuot toa, coisa in sil, coisa in tiara.
Duote costa dai el pun nuester cotidiun.
E remetiaj le nuestre debete,
coisa nojiltri remetiaime a i nuestri debetuar.
E naun ne menur in tentatiaun,
miu deleberiajne dal mal.

Restos d'o dalmata editar

Bi ha toponimos croatas que provienen d'o latín y de seguro que han pasato por a fase d'o latín vulgar que orichinó o dalmata: Lavdara (de LAPIDARIA), Trcela (de TURRICELA), Pag (de PAGUS), Kopar (de CAPRIS).

En croata a parola piljun u pijun ("afillato") provién d'o dalmata. En as parlas locals croatas de Dalmacia tenemos as parolas plakir ("placer") y kimak ("chinche"), que amuestran a fonetica consonantica d'o dalmata medieval, que conservaba a pronunciación velar d'as CI, CE latinas. Os elementos dalmaticos presents en o croata se diferencian bien d'os elementos venetos porque conservan as xordas intervocalicas latinas (que muitas vegatas conserva tamién l'aragonés central). D'esta traza en Ragusa encara dicen kupijerta referita a una ropa d'o leito mientres que a cubierta d'una nau ye a kuverta en Arbe representando una parola veneciana.

Referencias editar

Bibliografía editar


Luengas romances
Aragonés | Arrumano | Astur-leyonés | Castellano | Catalán | Corso incluindo o gallurés | Chudeocastellano | Dalmata | Francés incluindo o diasistema d'as luengas d'oïl con o Borgonyón, Campanyés, Franco-Contés, Galó, Lorenés, Normando (Guernesiés, Jèrriais y Anglo-normando), Petavín-Santonchés, Picardo y Valón | Francoprovenzal | Friulán | Gallego | Istriot | Istrorrumano | Italiano | Ladino | Ligur | Lombardo | Meglenorrumano | Napolitán | Occitán incluindo o gascón y l'aranés | Piemontés | Portugués | Rumanche | Rumano | Sardo incluindo o sasarés | Siciliano | Veneciano