Idioma dalmata
![]() |
Iste articlo ye escrito con as normas graficas EFA. Si quiers, puez aduyar cambiando a la grafía oficial de Biquipedia y sacando dimpués ista plantilla. |
Dalmata | ||
---|---|---|
Atras denominacions: | ||
Parlau en: | Costa d'a Mar Hadriana (Croacia, Montenegro) | |
Rechión: | {{{territorios}}} | |
Etnia: | Dalmatas | |
Parladors: | Amortata | |
Posición: | [1] (Ethnologue 1996) | |
Filiación chenetica: | Indoeuropea Luenga italica |
|
Estatus oficial
| ||
Oficial en: | ![]() | |
Luenga propia de: | {{{propia}}} | |
Reconoixiu en: | {{{reconoixiu}}} | |
Regulau por: | Sin de regular | |
Codigos
| ||
ISO 639-1 | ||
ISO 639-2 | roa | |
ISO 639-3 | roa | |
SIL | dlm | |
![]() As luengas romances d'a costa hadriana
|
O dalmata[1] ye una luenga romanz amortata en o sieglo XIX que se charraba a o largo d'as costas de Dalmacia dende Segna (un poco a lo sud de Fiume) dica Antìvaria u Cattaro. Os que charraban dalmata yeran descendients d'a población romanizata d'a provincia romana de Dalmacia y s'asimiloron a los italianos y a los croatas.
Ye una luenga més pareixita a lo italiano que a lo rumano, y a diferencia d'este no tien substrato daco-tracio. Manimenos en bellas publicacions orichinarias de Rumanía u Croacia lo describen como una branca d'o rumano y dica confunden os dalmatas con os morlacos y istriorrumanos. A razón ye que en Rumanía bellas autoridatz academicas consideran l'arrumano, istrorrumano y meglenorrumano como dialectos d'o rumano, oficial en Rumanía y no tienen buena conoixencia d'a especificidat y de l'orichen d'o dalmata. En o caso de bells academicos croatas relacionar os dalmatas con os morlacos ye situar a suya presencia en Dalmacia posterior a los eslaus y considerar-los plegatos dende l'interior d'os Balcans y no como a población nativa pre-eslava de Dalmacia.
HistoriaEditar
O dalmata ye una luenga muerta dende o sieglo XIX. En Chadra o veneciano sustituyó pronto a lo dalmata, que duró més en a Republica de Ragusa, actual Dubrovnik, plegando dica o sieglo XV, quan lo sustituyó o croata. En Veglia o italiano veneciano y sobre tot o croata sostituyoron a lo dalmata vegliota de tot en 1898 quan morió o zaguer conoixedor patrimonial.
Tuota nuesterEditar
Tuota nuester, che te sante intel sil,
sait santificuot el naun to.
Vigna el raigno to.
Sait fuot la voluntuot toa, coisa in sil, coisa in tiara.
Duote costa dai el pun nuester cotidiun.
E remetiaj le nuestre debete,
coisa nojiltri remetiaime a i nuestri debetuar.
E naun ne menur in tentatiaun,
miu deleberiajne dal mal.
Restos d'o dalmataEditar
Bi ha toponimos croatas que provienen d'o latín y de seguro que han pasato por a fase d'o latín vulgar que orichinó o dalmata: Lavdara (de LAPIDARIA), Trcela (de TURRICELA), Pag (de PAGUS), Kopar (de CAPRIS).
En croata a parola piljun u pijun ("afillato") provién d'o dalmata. En as parlas locals croatas de Dalmacia tenemos as parolas plakir ("placer") y kimak ("chinche"), que amuestran a fonetica consonantica d'o dalmata medieval, que conservaba a pronunciación velar d'as CI, CE latinas. Os elementos dalmaticos presents en o croata se diferencian bien d'os elementos venetos porque conservan as xordas intervocalicas latinas (que muitas vegatas conserva tamién l'aragonés central). D'esta traza en Ragusa encara dicen kupijerta referita a una ropa d'o leito mientres que a cubierta d'una nau ye a kuverta en Arbe representando una parola veneciana.
ReferenciasEditar
- ↑ (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
BibliografíaEditar
- Carlo Tagliavini Origenes de las lenguas neolatinas Fondo de Cultura Economica.
Luengas romances | ||
---|---|---|
Aragonés | Arrumano | Astur-leyonés | Castellano | Catalán | Corso incluindo o gallurés | Chudeocastellano | Dalmata | Francés incluindo o diasistema d'as luengas d'oïl con o Borgonyón, Campanyés, Franco-Contés, Galó, Lorenés, Normando (Guernesiés, Jèrriais y Anglo-normando), Petavín-Santonchés, Picardo y Valón | Francoprovenzal | Friulán | Gallego | Istriot | Istrorrumano | Italiano | Ladino | Ligur | Lombardo | Meglenorrumano | Napolitán | Occitán incluindo o gascón y l'aranés | Piemontés | Portugués | Rumanche | Rumano | Sardo incluindo o sasarés | Siciliano | Veneciano |