Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Dalmatas  (†)
Rechions actuals
Dalmacia
Croacia
Montenegro
Idiomas
Dalmata
Relichión
Catolica
Mapa

Dalmacia

Os dalmatas[1] habitaban a costa d'a mar Hadriana dende Segna (un poco a lo sud de Fiume) dica Antìvaria u Cattaro y fuoron asimilatos por os croatas y os italianos de Dalmacia. Parlaban una luenga romanica pareixita a lo italiano. Yeran cristianos catolicos.

Luenga editar

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma dalmataveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O dalmata ye una luenga muerta dende o sieglo XIX. En Chadra o veneciano sustituyó pronto a lo dalmata, que duró mes en a Republica de Ragusa, actual Dubrovnik, plegando dica o sieglo XV, cuan lo sustituyó o croata. En Veglia o italiano veneciano y sobretot o croata sostituyoron a lo dalmata de tot en 1898 cuan morió o zaguer parlant.

Ye una luenga mes pareixita a lo italiano que a lo rumano, y a diferencia d'este no tien substrato daco-tracio. Sindembargo en bellas publicacions orichinarias de Rumanía u Croacia lo describen como una branca d'o rumano y dica confunden os dalmatas con os morlacos y istriorrumanos. A razón ye que en Rumanía bellas autoridaz academicas consideran l'arrumano, istrorrumano y meglenorrumano como dialectos d'o rumano, oficial en Rumanía y no tienen buena conoixencia d'a especificidat y orichen d'o dalmata. En o caso de bels academicos croatas relacionar os dalmatas con os morlacos ye situar a suya presencia en Dalmacia posterior a los eslaus y considerar-los plegatos dende l'interior d'os Balcans y no como a población nativa preeslava de Dalmacia.

Historia editar

Cuan cayó l'Imperio Romano d'Occident a población romanizada de Dalmacia creyó un estau romano efimero, que remató ser administrau dende Costantinoble. A provincia romana de Dalmatia s'estendillaba dende a mar Hadriana dica os ríos Drava y Danubio. En 567 os avaros heban conquiesto o reino d'os Chepidos y s'heban moviu, chunto con os eslaus sozmesos a ellos, ta Panonia. Os conflictos entre avaros y l'Imperio Romano d'Orient amaneixioron immediatament. Entre 605 y 615 os avaros y os suyos vasallos eslaus atacoron a peninsula d'os Balcans, os establimientos romanos de l'interior de Dalmacia cayoron debant d'os invasors y fuoron eliminaus. Dimpués d'as incursions d'avaros y eslaus a sociedat romana de Dalmatia y o Illiricum quedó desconchuntada en tierras de l'interior, quedando restinchida a islas y ciudaz costeras.

En 614 os invasors adrezoron a suya atención enta as ciudaz costeras de Dalmacia, en especial Salona, tan furament que a población costera evacuó a mayor parte d'as ciudaz d'o continent, fueras de Chadra y se trasladó t'a seguridat d'as islas costeras. Poco dimpués que las suyas ciudaz natals d'o continent hesen estau cremadas, os dalmatas tornoron a lo continent pa repoblar-lo. Os salonans s'establioron en Spalato (Split) dentro d'as parez d'o Palacio de Dioclecián. Os Epidaurans fundoron Ragusa. En as enrunas d'Acruvium fundoron Cattaro. Este escayeiximiento marcó o principio d'una nueva Dalmacia, mes chicota, agora confinada a la costa adriana. Se caracterizó por un herencio romano y ya a principios d'o sieglo VII por o cristianismo. As tierras de l'interior fuoron ocupadas y pobladas por eslaus pagans pa cutio. En o futuro os restos de poblacions romanizadas de l'interior serán asimiladas por os croatas, y en menor mida por os serbios que dimpués serán montenegrins y por os albaneses.

Dalmacia debió a suya exitencia continada a la suya propia resistencia. Bizancio yera incapaz de ninviar aduya a Dalmacia en os anyos crucials de 614-615. Dalmacia tenió conexions con Ravena. A seu bispal de Salona, en estau d'enruna fue trasladau ta Spalato, una diocesi baixo o Exarcato de Ravena. O poder d'os avaros desapareixió dimpués d'o falliu setio de l'anyo 627 y l'autoridat de Bizancio s'estendilló a los dalmatas y vecins eslaus mugants. En l'anyo 641 encomenzó a conversión d'os croatas costeros. En a decada de 720 Dalmacia yera en ubierta rebelión contra Bizancio dimpués d'un decreto que suprimiba a veneración d'iconos. En 751 os bizantins fuoron forachitaus de Ravena, Roma asumiba o control a a función de centro eclesiastico enta on Dalmacia s'adrezaba. Bizancio veyeba Dalmacia como provincia en a suya propia dreita, Thema Dalmacia en cuenta d'un anexo a Ravena.

En a costa serán os venecianos qui asimilarán a os dalmatas, d'una traza especialment primerenca en Chadra.

Referencias editar

Bibliografía editar

  • Carlo Tagliavini: Origenes de las lenguas neolatinas. Fondo de Cultura Economica.