Múnich
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Múnich (en alemán , en bavaro Minga), capital d'o estau federau de Bavera y, dimpués de Berlín y Hamburgo, a tercera ciudat mas gran d'Alemanya. Estió d'antis mas a capital d'o ducau de Bavera y d'o suyo succesor o reino de Bavera. Ye situata sobre o río Isar. Ye a seu d'a Universidat de Múnich.
| Múnich München Minga | |||
| Ciudat independient d'Alemanya | |||
| |||
 Seu d'a Virchen. | |||
| País • Estau • Rechión • Districto |
 AlemanyaBavera Alta Bavera Ciudat independient | ||
| Superficie | 310,71 km² | ||
| Población • Total • Densidat |
1185421 hab. (1987) 4.531 hab/km² | ||
| Altaria • Meyana |
519 m. | ||
| Codigo postal | 80331–81929 | ||
| Chentilicio | Muniqués/a[1] | ||
| Ríos | Isar | ||
| Coordenadas | | ||
| Web oficial | |||
.svg)
Historia
editarPrehistoria y Edat Antiga
editarEdat Meya
editarEdat Moderna
editarEn 1506 Múnich se convirtió en capital d'o ducau de Bavera. En 1632 a ciudat estió ocupada per tropas suecas durant a Guerra d'as Trenta Anyatas.
Edat Contemporania
editarEn 1806, la ciudat se convirtió en a capital d'o nuevo reino de Bavera. Durant a Primera Guerra Mundial, Múnich estió breument bombardiada per a aviación francesa en 1916. Dimpués que Primera Guerra Mundial, la ciudat yera en o centro d'estricia politica. En noviembre 1918, en vispras de revolución alemana, Ludwig III y la suya familia fuyió d'a ciudat. Dimpués d'o asasinato d'o primer republicano premier de Bavaria Kurt Eisner en febrero 1919 per Anton Graf von Arco, a Republica sovietica bavara estió proclamada. Cuán os comunistas prenioron poder, Lenin, quí heba viviu en Múnich cualques anyos dinantes, ninvió un telegrama de felicitación, pero sindembargo la Republica sovietica estió acabada lo 3 de mayo de 1919 per os clamaus Freikorps.
En 1923, Adolf Hitler y los suyos seguidors d'o partiu nazi facioron un intento de derrocar a Republica de Weimar y pillar o poder en o clamau Putsch.
Toponimia
editarO nombre de Múnich (en alemán München) cheneralment s'interpreta como "con os monches" (en alemán bei den Mönchen a causa que a ciudat se fundó amán d'un monesterio ya existent.[2]
Demografía
editarA causa d'o suyo alto livel de vida y d'a prospera economía d'a ciudat y d'a suya rechión, bi ha una gran afluencia de población, y asinas en chunio de 2015 Múnich superó os 1.5 millons de habitants, un augmento de mas de un 20% en nomás que 10 anyadas.
De nomás que 24,000 habitants en 1700, a población de ciudat ha d'estar plegada alto u baixo cada 30 anyadas. Asinas yeran 100,000 en 1852, 250,000 en 1883 y 500,000 en 1901. Dende allora, Múnich ha acayeixiu tercera ciudat mas gran d'Alemanya. En 1933, 840,901 habitants estioron contaus, y en 1957 ya yeran dencima d'un millon.
En chulio 2017, Múnich teneba 1.42 millons d'habitants; d'éls 421,832 foranos. Os grupos mas grans d'extranchers yeran turcos (39,204), crovatas (33,177), italianos (27,340), griegos (27,117), polacos (27,945), austriacos (21,944), y rumanos (18,085).
Cheografía
editarMorfolochía y estructura urbana
editarHidrografía
editarOs ríos locals son o Isar y o Würm.
Districtos
editarMúnich ye dividiu en 25 districtos (u Stadtbezirke)[3]:
Allach-Untermenzing (23), Altstadt-Lehel (1), Aubing-Lochhausen-Langwied (22), Au-Haidhausen (5), Berg am Laim (14), Bogenhausen (13), Feldmoching-Hasenbergl (24), Hadern (20), Laim (25), Ludwigsvorstadt-Isarvorstadt (2), Maxvorstadt (3), Milbertshofen-Am Hart (11), Moosach (10), Neuhausen-Nymphenburg (9), Obergiesing (17), Pasing-Obermenzing (21), Ramersdorf-Perlach (16), Schwabing-Freimann (12), Schwabing-West (4), Schwanthalerhöhe (8), Sendling (6), Sendling-Westpark (7), Thalkirchen-Obersendling-Forstenried-Fürstenried-Solln (19), Trudering-Riem (15) y Untergiesing-Harlaching (18).
Clima
editarL'altaria y la proximitat a los Alpes causan en a ciudat pa tener mas plevida y nieu que en atras muitas partis d'Alemanya. Al estar en o centro d'Europa, Múnich tien muitas influencias climaticas, de traza que afeccions de tiempo astí son mas variables que en atras ciudaz europeas. As temperaturas mas altas y mas baixas mai medidas estioron 37.5 C, lo 27 de chulio de 1983, y -31.6 C, lo 12 de febrero de 1929.
Alcaldes
editarLista d'alcaldes democraticos dende 1945:
| Lechislatura | Nombre | Partiu politico |
|---|---|---|
| 1945 - 1948 | Karl Scharnagl | CSU |
| 1948 - 1960 | Thomas Wimmer | SPD |
| 1960 - 1972 | Hans-Jochen Vogel | SPD |
| 1972 - 1978 | Georg Kronawitter | SPD |
| 1978 - 1984 | Erich Kiesl | CSU |
| 1984 - 1993 | Georg Kronawitter | SPD |
| 1993 – 2014 | Christian Ude | SPD |
| 2014-hue | Dieter Reiter | SPD |
Arte y cultura
editarMolimentos
editar- En o centro d'a ciudat ye la Marienplatz – una gran plaza ubierta nombrada dimpués d'a "Mariensäule" que ye en o suyo centro chunto con o Altes Rathaus (Casa d'a ciudat viella) y o Neues Rathaus (Casa d'a ciudat nueva).
- Tres puertas d'a fortificación medieval perviven: a Isartor en l'est, a Sendlinger Tor en o sud y la Karlstor.
Ilesias
editar- Peterskirche (u ilesia de Sant Pero), amán de Marienplatz ye la ilesia mas viella d'a ciudat.
- Frauenkirche ye un edificio en o centro de ciudat y sirve como la seu pa lo Archidiocesi catolica de Múnich y Freising.
- Asamkirche estió dotau y construyiu per os chirmans Asam, encetando artistas d'o periodo de rococó.
- Ilesia d'os Teatinos.
- Ilesia de Sant Ruperto.
- Ilesia de Sant Pavlo.
- Ilesia de Sant Miguel.
- Ilesia de Sant Lucas.
- Salvatorkirche.
Palacios
editarParques
editar- L'Englischer Garten ("Chardín anglés"), tien una aria de 3.7 km² y ye uno d'os parques publicos urbans mas grans d'o mundo.
- Hirschgarten.
- Olympiapark.
- Luitpoldpark.
- Westpark.
Museus
editarMuseus d'art
editarMuseus de Tecnolochía
editarMuseus d'Historia
editar- Münchner Stadtmuseum.
Museus de ciencias naturals
editar- Museum Mensch und Natur.
- Geologische Museum.
- Paläontologische Museum.
- Museum Reich der Kristalle.
- Deutsche Jagd- und Fischereimuseum.
Fiestas
editar- Fasching.
- Starkbierfest.
- Auer Dult.
- Tollwood.
- Oktoberfest.
- Christkindlmarkt.
Personalidaz naixitas de Múnich
editar- Michael Herbig, actor.
- Werner Herzog, director de cine.
- Christine Neubauer, actor.
- Uschi Obermaier, modelo.
- Wolfgang Reitherman, director de cine.
- Karl Valentin,comeyant.
- Lou Bega, musicaire.
- Carl Orff, compositor.
- Franz Josef Strauss, politico.
- Franz Beckenbauer, futbolista.
Premios Nobel
editarCiudaz achirmanadas
editarReferencias
editar- ↑ (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
- ↑ (de) Wolf-Armin Freiherr von Reitzenstein: Lexikon bayerischer Ortsnamen. Herkunft und Bedeutung. Oberbayern, Niederbayern, Oberpfalz. C. H. Beck, München 2006, ISBN 978-3-406-55206-9, München, p. 171
- ↑ (de) Statistisches Taschenbuch 2020 (PDF). Statistisches Amt der Landeshauptstadt München ("Oficina d'Estadistica d'o Concello de Múnich").
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
