Seu d'o Salvador de Zaragoza

A Seu d'o Salvador en a suya Epifania de Zaragoza u mas conoixida simplament con o nombre de Seo ye una d'as dos seus metropolitanas de Zaragoza, chunto con a Basilica y Seu d'o Pilar.[1]

Seu d'o Salvador

A seu de nueiz
Situación cheografica
Estau
País
'
Situación Zaragoza, Aragón
Adreza Plaza d'a Seu, 4
Coordenatas
Archidiocesi Zaragoza
Diocesi
Arcipestrau Centro
Información cheneral
Advocación Sant Salvador
Culto Cristianismo
Orden
Rector
Vicario parroquial
2.º Vicario parroquial
Mosen
Propietario
Administrador
Director
Coste {{{coste}}}
Vesitable
Altaria
Pisos
Amplaria
Largaria
Superficie
Diametro
Aforo
Altaria s.r.m.
Atras
Alcance
Iluminación
Potencia
Arquitectura
Tipo Seu
Estilo Romanico, gotico, mudéchar, barroco
Función
Catalogación Patrimonio d'a Humanidat
Bien d'Intrés Cultural
Materials
Construcción
Construcción 1119-1704
Fundador
Inicio
Fin
Inauguración
Destrucción
Arquitecto
Incheniero estructural
Incheniero de servicios
Incheniero civil
Atros
Premios
Pachina web
Localización
Seu d'o Salvador ubicada en Aragón
Seu d'o Salvador
Seu d'o Salvador
Seu d'o Salvador en Aragón

Construiyida en o mesmo puesto a on que d'antis mas se trobaba o foro romano de Caesaraugusta y mas tardi a mezquita mayor de Saraqusta, d'a que encara se'n conserva o minaret. L'edificio prencipió a construyir-se en o sieglo XII en estilo romanico integrau en a mezquita y ha teniu a-saber-las reformas y ampliacions dica l'anyo 1704 cuan se remata la suya torre con un chapitel barroco.

Actualment a Seu ye una ilesia de cinco naus y seis trampos acubillaus por una vuelta de crucería que tien a mesma altaria, lo que fa que a forma d'a ilesia pareixca cuadrada. En a cabecera se situan dos absides (d'os cinco que i heba orichinalment) y, en o canto d'a epistola, sobre dos d'os desapareixitos, se construyó a sacristia. En o extremo d'o costau de l'evanchelio se fació a «Parroquieta» con a sepoltura de Lope de Luna.

A estructura d'as naus se refirma con os contrafuertes caracteristicos d'o gotico tardano (y no con arbotants que ye mas habitual en o estilo gotico clasico) que son tancaus con muros formando capiellas interiors.

O material emplegau en a suya construcción ye sobretot o ladriello, habitual en l'arquitectura aragonesa.

Historia editar

Orichens editar

A localización actual d'a Seo tien as suyas radices en l'antigo foro romano. A o contrario que en atras ciudaz romanas, o foro de Caesaraugusta no se trobaba en a confluyencia d'o Cardo y o Decumano, sino que yera amán d'o río Ebro, chunto a o puerto fluvial. O foro, amás d'estar o centro civico y comercial d'a ciudat, incluyiba tamién o templo prencipal. O Museu d'o Foro se troba baixo a plaza d'a Seo, devant d'a suya frontera. No se i han trobau restas d'una antiga ilesia visigoda u mozarabe.

 
Abside romanico con elementos mudéchars y goticos
 
Vista frontal d'os dos absides

A mezquita editar

D'alcuerdo con o teologo Al-Ḥumaydī (1029–1095), Hanas ben Abdallah as San'ani (? – 718), disciplo de belún amanau a Mahoma, estió qui construyió a mezquita mayor d'a ciudat de Saraqusta al Baida. A mezquita mayor de Saraqusta yera una d'as mas antigas d'Al-Andalus. L'edificio tenió dos ampliacions, una feita en o sieglo IX y un atra en o sieglo XI, baixo mandato d'o rei Mundir I d'a Taifa de Saraqusta. Mientres o esvielle feito en 1999, apareixioron un camatón de restas, como a impresión d'o minaret en as parez externas, y o sulero de l'antiga estructura. Amás, a dentrada prencipal fue localizada en o mesmo puesto a on se troba la de l'actual seu.

Con l'arribada d'Alifonso I lo Batallero ta Zaragoza en l'anyo 1118 a mezquita no s'espaldó ascape. O rei deixó a os musulmans un anyo pa tresladar-se difuera d'a ciudat y o 4 d'octubre de 1121, l'edificio fue consagrau baixo o nombre de Sant Salvador, fendo-ne as renovacions necesarias pa adaptar-lo a o culto cristiano.

A seu romanica editar

A destrucción d'a mezquita y posterior construcción d'a seu romanica tardana prencipió en 1140. A nueva ilesia, con planta basilical formada por transepto y tres naus rematadas en absides, fue construyida en piedra y se miró estilisticament en a Seu de Sant Per de Chaca, d'a que prenió cuantos elementos. Amás d'o propio edificio d'a ilesia, i heba un archivo, un refitorio, una enfermería, y dos claustros. D'ista epoca encara se conserva o cuerpo inferior de dos d'os absides, con chicotas finestras flanquiadas por dos columnas con capitels historiaus y arquivoltas adornadas con o dito "escaquiau chaqués" en l'exterior. En l'interior se conserva un conchunto d'esculturas que actualment son amagadas dezaga d'o retablo mayor. A construcción d'a seu orichinal continó mientres tot o sieglo XIII.

Dende Pero III en 1276 y dica Ferrando I en 1412, toz os reis d'Aragón fuoron coronaus en ista ilesia, a traviés d'un privilechio especial atorgau por o papa Inocencio III. O rei, qui a nueit anterior heba de veilar as suyas armas en l'Alchafaría, veniba dende astí en procesión. A ceremonia se dividiba en cuatre partis: investidura d'armas, unción con o santo olio, imposición d'a corona y as insignias reyals y churamento d'os fueros y libertaz d'o Reino d'Aragón devant d'una cruz gotica d'oro y piedras preciosas que ista seu alzó siempre celosament como una choya muit preciada. O zaguer rei que fue coronau en a Seo estió Carlos I en 1518. Os venients reis nomás heban de churar os fueros. S'han celebrau tamién baltizos, vodas y funerals reyals en ista seu.

A seu gotico-mudéchar editar

 
A Seo de nueiz.

En 1318 o papa Chuan XXII creyó l'arcebispau de Zaragoza, fendo-lo independient de l'archidiocesi de Tarragona y alavez l'edificio se convirtió en seu metropolitana. Dende alavez as ampliación prenciporon a fer-se usando materials que se trobaban mas accesibles en ista zona cheografica y tradicionalment emplegaus por os artífex mudéchars: o ladriello y o cheso. Baixo a supervisión de l'arcebispe Pero López de Luna (1317–1345) a se construye una ilesia gotica de tres naus que mantiene os absides romanicos. A nau central se fació mas altera que as laterals, fendo posible creyar finestras que dende 1447 se cubrirían con vidreras. En 1346 se prencipió a construcción d'una cupula mudéchar pa dar luz a l'altar, con a participación d'os mayestros Chuan de Balbastro y Domingo Serrano. A obra remataría en 1376, ya con Don Lope Ferrández de Luna como arcebispe, creyando una seu gotica espaciosa y bien iluminada.

En 1360, mientres l'arcebispau de Don Lope Ferrández de Luna, s'esviella a frontera prencipal y se construye a dita "Parroquieta", tot en estilo mudéchar. Se tracta d'un espacio rectangular y estreito que se fica como una capiella zarrada y independient adintro de l'edificio y que Don Lope prochectó como a suya capilla funeraria. A construcción, prencipiada ya en 1374 por Miguel del Cellero, ye un eixemplo unico d'o treballo de mayestros aragoneses y alarifes sevillanos, que entapizoron o muro exterior con dibuixos cheometricos de ladriellos lisos y vidriaus.

En 1403 l'antiguo cimborio menazaba con espaldar-se. O papa Benedet XIII, o Papa Luna, aragonés de naiximiento, empentará una nueva reforma de l'edificio. Se devantoron os absides romanicos y se reyalizó un nuevo cimborio en forma de tiara papal. Decorau en 1409 por o mayestro Mahoma Rami, pudo estar visto por Benedicto XIII en a suya vesita a la ciudat en 1410.

O retablo mayor se reyalizó mientres l'arcebispau de Don Dalmau de Mur y Cervellón (1431-1456), y ye un d'os millors eixemplos d'a escultura gotica en Europa. Iste arcebispe se centró en repolir l'interior de l'edificio, encargando, amás d'o retablo mayor, a sillería d'o coro, vidreras pa la iluminación d'a nau central, a desaparecida portalada de la Pabostría y atras actuacions menors.

 
Transepto dreito, con a capiella d'o sieglo XVI de Gabriel Zaporta

O turbulento Renaiximiento editar

O 14 de setiembre de 1485 fue asasinau en a seu o primer Inquisidor d'Aragón Pero Arbués (puyau a os altars por o Papa Pío IX en 1867) mientres rezaba protechiu con casco y malla. O feito fue consecuencia d'a mala recibida que tenió a Inquisición en Aragón, que se veyeba como un ataque d'a corona enta os fueros. En particular, pareixe que beluna d'as mas poderosas familias de chodigos conversos como os Sánchez, os Montesa, os Paternoy u os Santángel, sabendo-se victimas predilectas d'a Inquisición, estioron embrecaus en l'asasinato.[2] Como consecuencia se produció un devantamiento popular contra os chodigos y finalment «nueu executaus, en persona, amás de dos suicidios, trece cremaus en estatua y cuatre castigaus por complicidat» seguntes conta Cheronimo Zurita. O sepulcro d'o santo, reyalizau por Chil Morlanes pai, se troba en l'edificio, en a capiella de Sant Pero Arbués.

Mientres os sieglos XV y XVI muitos d'os arcebispes de Zaragoza fuoron miembros d'a Casa d'Aragón:

  • Chuan d'Aragón (h. 14401475) fillo bastardo de Chuan II d'Aragón. Mientres o suyo mandato se construyió un nuevo organo y se mandó substituir en o retablo mayor as tres escenas prencipals de fusta por atras d'alabastro policromau.
  • Alonso II d'Aragón (1470 u 14781520) fillo bastardo de Ferrando II d'Aragón. Adhibió una nau en cada costau, pasando a seu de tener tres a tener cinco naus y puyó todas a l'altaria d'a nau central. L'antiguo cimborio, que ya menazaba con espaldar-se dende 1417 fue grieument danyau por a cayida d'uno d'os pilars que lo emparaba en 1498. S'encargó a Juan Botero a construcción d'un nuevo cimborio, tamién mudéchar, en forma d'estrela de ueito puntas, que encara se puet admirar entre as vovedas d'a ilesia. Entre 1505 y 1520 se reyalizó a obra, que fue rematada por o suyo fillo y succesor, Don Chuan d'Aragón, bispe de 1520 a 1531.
  • Ferrando d'Aragón (14981575), fillo bastardo de l'anterior y Donya Ana de Gurrea. Arcebispe dende 1539, estió una d'as personas mas influyents d'o reino d'Aragón. Gran mecenas y promotor d'as artes, dirichió a zaguera ampliación d'a seu entre 1547 y 1550, adhibindo dos tramos completos a os piez. L'ampliación fue encargada en primeras a Juan de Segura, pero la executó finalment Charles de Mendive, que adhibió os dos trampos d'os piez a las cinco naus con as suyas correspondients nuevas capiellas laterals, dos a cada costau, y cuatre mas a o fundo. Entre 1549 y 1555 l'arcebispe mandó reyalizar en alabastro o suyo sepulcre a Juan Vizcaíno y o d'a suya mai, Ana de Gurrea, a Juan de Liceire, en a nueva capiella de Sant Bernat. O retablo d'a capiella de Sant Bruno, lo encargó a o escultor Pedro de Moreto.

Os zaguers sieglos editar

L'antigo enfrentamiento entre os canonches d'o Pilar y d'a Seu fue notorioso en o sieglo XVII. Tanto ye asinas, que o capítol d'o Pilar inició un pleito pa obtener a seu episcopal, pleito que fue solucionau por Felipe III en favor d'a Seo. As disputas no se solucionarían dica que en 1676 o papa Climent X decidió de manera salomonica y por a Bula d'Unión fundir os dos capítols. En a Seo residirían 6 dignidaz y 15 canonches, igual que en o Pilar, y o deán viviría seis meses en cadaguna.

Tamién en o sieglo XVII s'espaldó l'antiga torre mudéchar, muit estrafallada, y se prencipió a construcción d'una nueva. O nuevo campanario barroco, disenyau por Giovanni Battista Contini en Roma en 1683, prencipió a construyir-se en 1686, rematando-se en 1704 con a colocación d'o chapitel, que remata os suyos novanta metros d'altaria.

A nueva frontera d'estilo barroco clasicista fue reyalizada por l'arquitecto Julián Yarza entre 1763 y 1767 a instancias de l'arcebispe Francisco Ignacio Añoa y Busto. Sobre a puerta prencipal se troba o escudo de l'arcebispe Añoa y a lateral ezquierda da acceso a la capiella de Sant Miguel, denominada popularment a "Parroquieta".

Entre os anyos 1960 y 1965 se chuzgoron una serie de robos producius en la biblioteca d'a Seo, una d'as más importants d'Europa.[3] Se descubrió que heban desapareixiu bels 583 libros, codices, incunables y manuscritos, con un valor de 13.295.500 pecetas d'a epoca. A causa prencipal fue a desiria con a que heba estau tractada a biblioteca dende metat d'o sieglo XIX por o capítol, lo que facilitó o treballo considerablement a ladrons como Enzo Ferrajoli de Ry, un italiano naixiu de Nápols en 1913, con unas credencials impecables y a-saber-las conexions adintro d'o rechimen franquista, que s'aparoquió de bels 110 libros. A tamás pudo recuperar-se un tomo d'a Biblia poliglota complutense y o Manipulos curatorum, mientres muito tiempo considerau o primer libro editau en Espanya. A resta, entre as que se trobaba por eixemplo un libro adedicado a Aragón y sinyau por Juan de Coloma, secretaire de Ferrando o Catolico, o 2 de chinero de 1492, día d'a presa de Granada, rematoron en cuantos puestos, como o British Museum y a universidat de Yale u subastaus por Sotheby's, que se negoron a tornar-los, argumentando que los heban mercau "de buena fe, por procedimientos habituals y a personas de confianza".

En a segunda metat d'o sieglo XX se reyalizó un esviellamiento en profundidat de l'edificio que duró bels 23 anyos. O prochecto se puet dividir en cuatre etapas:

  • de 1975 a 1987: substitución d'os seis pilars d'a nau prencipal, tellaus, aleros, vidreras, cimentación, demolición d'edificios mugants y excavación arqueolochica.
  • de 1987 a 1992: paret d'a Parroquieta, cimborio, capiellas d'a cabecera y frontera neoclasica.
  • de 1992 a 1994: finalización d'actuacions anteriors y excavación de restas musulmanas y romanas.
  • de 1995 a 1998: esvielle d'a torre, o chapitel y o reloch, l'organo, o retablo mayor, en cheneral todas as cheserías y capiellas fuoron limpiadas y esvielladas; tamién s'adecuó o museu de tapices.

En total se gastoron mas de dos mil millons de pecetas, pagaus por a Deputación Cheneral d'Aragón, l'Arcebispau de Zaragoza y o Capítol Metropolitano, o Ministerio d'Educación y Cultura, Ibercaja y a Caja de Ahorros de la Inmaculada. En 2005, a sacristía encara yera en proceso de restauración.

L'exterior editar

Absides editar

 
Vista exterior d'os absides y muro d'a Parroquieta

A zona inferior d'os absides ye a unica conservada d'a seu romanica d'o sieglo XII y remiten a la Seu de Sant Per de Chaca. D'a ornamentación interior queda encara una arquería distribuyida en tres sectors por cuatre columnas adosadas. Ista solución decorativa interna, como si se tractase d'o frontal d'un altar, ye habitual en o romanico aragonés, encara que prou inusual en l'europeu. O suyo programa iconografico tracta d'a cayida d'Adam y Eva en pecau y a redempción de Cristo a traviés d'a suya muerte y resurrección. As esculturas ocupan capitels, arquivoltas y os espacios entre as columnas, con figuras de vulto mas redondo en os suyos frents de mayor grandaria y dos frisos: uno a l'altaria d'os capitels, dando continidat a la banda escultorica y atro como cornisa a on s'asientan as figuras mayors. Manimenos, toz istas restas permaneixen amagadas a o espectador dezaga d'o retablo mayor.

Abside central editar

Dende l'exterior s'aprecia a planta poligonal con costaus en os que s'ubren tres finestras en os dos primers cuerpos. O primero, de factura romanica, ye construyiu con sillería de piedra y s'inspira en o modelo d'a Seu de Chaca, apreciable en as molduras d'escaquiau chaqués d'as arquivoltas. O segundo, gotico y mudéchar y construyiu en ladriello, data d'o sieglo XIV y en os sus lienzos s'ubren grans finestrals apuntaus (posteriormente cegaus) de tracería d'arquillos sustenius en finas columnas que rematan en filigrana de rosetons, formando una celosía en l'interior de l'arco. Dencima d'iste segundo cuerpo apareixe una cornisa de merlons adornaus con ceramica vidriada (de color azul, verde y blanca) y remataus con piramides.

En l'interior se divide en tres panyos deseparaus por semicolumnas. A suya cubierta orichinal yera de voveda de cuarto d'esfera; en o sieglo XV s'elaboró un atra de vovedas nervadas rematadas con claus decoradas en fusta tallada.

Destaca a profusa decoración escultorica d'a cara interna de l'abside —en contraste con l'austeridat externa— tanto en capitels como en arquivoltas y intercolumnios. O suyo programa iconografico consta de temas d'o Chenesi y d'a nineza de Cristo. Os relieus fuoron esculpius entre 1175 y 1189 seguindo modelos provenzals, debiu seguntes pareixe a la influyencia que exerció o marquesau d'o que yera titular Alifonso II d'Aragón, impulsor d'ista obra.

 
Frontera neoclasica

Frontispicio y puertas editar

L'acceso se fa a traviés de tres puertas: la d'a portalada occidental en a frontera neoclasica, la de Sant Bertolomeu y la d'a carrera Pabostría. Existe un atro chicot acceso a o fundo d'a Sala Capitular y antis d'a Sacristía que da a la plaza de Sant Bruno. Ista puerta, simpla y flanqueada por columnas chonicas con guirnaldas y un frontón triangular, fue rematada en 1806 por José Yarza y Lafuente.

A puerta principal, situada en o muro oeste y emplegada pa o culto, ye la d'a frontera neoclasica que da a la plaza d'a Seo, a on estió tamién l'acceso d'a mezquita. Fue encargada por l'arcebispe Añoa a Julián Yarza, un discíplo de Ventura Rodríguez. Presentó o suyo prochecto en 1763, basando-se en a proyectada pa a puerta de Sant Bertolomeu por Ventura Rodríguez, que no plegó a iniciar-se. As obras se prolargoron dica 1767 y fue construyida en piedra, ladriello y cheso. O revoque de pintura blanca actual l'ha despullau d'os contrastes materials d'a original. A la ezquierda y en o mismo canto una dentrada mas chicota da acceso dreito a la Parroquieta.

A l'este se troba a puerta de Sant Bertolomeu, por la que acceden os vesitants, restrinchiu a las horas en as que no se celebra o culto. No fue repolida, encara que existió o prochecto pa fer-lo encargau a Ventura Rodríguez devantdito.

A tercera, dentrada d'a iglesia cristiana medieval y situada a os piez d'o templo en o canto sud, ye a puerta d'a Pabostría, que sale a la estreita carrera homonima. A suya construcción se debe a la iniciativa de Ferrando d'Aragón dimpués d'a zaguera reforma d'o recinto y data de 1558. Dende o sieglo XVIII permaneixió oculta dezaga d'una cancela barroca de fusta de 1783, pero a restauración rematada en 1998 la tornó a o suyo estau orichinal, tresladando a sobrepuerta barroca a modo de cortavientos a la puerta de Sant Bertolomeu.

 
Galería d'a Casa d'o Deán

Arco y casa d'o deán editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Casa d'o Deánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Amán d'a puerta de Sant Bertolomeu, puerta d'o costau oriental d'a seu, se troba un arco ochival sobre o que se construyió a casa dita «d'o Deán». En 1293 s'autorizó a construcción d'un corredor sobre a carrera con a fin de comunicar a casa d'o prior (que yera adosada a la ilesia) con a nueva casa d'o deán situada a l'atro canto d'a carrera.

De 1587 data una reforma que proporcionó a la galería un mirador con tres airosos finestrals de tradición plateresca y mudéchar que dan a la plaza de Sant Bruno. O fino treballo de chesería remera o d'as puertas y finestrals d'o palacio d'os Reis Catolicos de l'Alchafaría, de zaguerías d'o sieglo XV.

O campanal editar

 
Torre barroca de Contini

A torre-campanal fue prochectada en estilo barroco romano en 1683 por l'arquitecto Giovanni Battista Contini pa substituir a l'antiga torre mudéchar. Dirichindo as obras, que rematoron en 1704, estioron os mayestros d'obras zaragozanos Pedro Cuyeo, Gaspar Serrano y Jaime Busiñac.

Contini estió disciplo de Carlo Fontana y a torre sigue o suyo estilo. O campanal ye una esvelta torre de 90 metros d'altaria, y en ella se reforza o chuego borrominesco de linias unduladas que s'incrementa dende un solido paramento inferior cuadrau dica gracils remates curvilinios y sinuosos.

Consta de cuatre cuerpos: l'inferior, a modo de basamento, construyiu en piedra y a resta de ladriello. Pa os detalles ornamentals (cornisas, balaustrada, esculturas) s'emplegó a piedra caliza. L'amplaria d'os cuerpos aminuye en altaria, y a suya descripción ye a que sigue:

  • A base, de escasa altaria, ye de sillería con una puerta d'arco de meyo punto.
  • O cuerpo inferior, de planta cuadrada, plega dica l'altaria d'o teito d'as naus. Ye resaltau con placas rectangulars y una cartela rematada en frontón partiu por un oculo.
  • O segundo cuerpo, ya en ladriello, ye de sección cuadrada con ariestas redondiadas que conforman pseudopilastras toscanas de capitel en goleta. En 1787 s'incorpora un reloch en o suyo frent rodiau por dos figuras d'o escultor Joaquín Arali Solanas que representan o Tiempo y a Vichilancia.
  • O tercer cuerpo ye de planta octogonal, con estreitos vanos de meyo punto pa as campanas y semicolumnas corintias adosadas. En os anglos apareixen esculturas d'as Virtuz cardinals, que fuoron adhibidas un sieglo dimpués, en 1786, por Joaquín Arali Solanas.
  • O cuatreno y zaguer cuerpo, con flamers en a base conchugaus con as finestras d'o paramento y una cornisa de dentrants concavos. Remata con un airoso chapistel bulboso de dentrant a la suya metat coronau por una fina agulla.

Contini nunca no veyió a obra rematada, ya que nunca no estió en Zaragoza.

 
Cimborio

O cimborio editar

En 1498 l'arcebispe Alonso d'Aragón prencipió un prochecto pa adhibir dos naus a las tres ya existents en a Seo. Manimenos, o decadent estau d'o cimborio fació que hesen d'espaldar-lo. Una comisión d'expertos en a materia, dirichius por Enrique Egas, suchirió a o capítol o suyo esvoldregamiento ascape.

Entre 1505 y 1520 se devantó l'actual cimborio. En él se mezclan os estilos d'o mudéchar y o gotico chunto a l'ornato renaixentista. Facioron parti os millors arquitectos d'a epoca en a suya construcción.

O cimborio tien dos plantas, una rectangular y un atra con forma d'octogono. As parez tienen una estructura y decorau renaixentista, y as capilletas poseyen estatuas de santos aragoneses. As nervaduras d'o cimborio parten de cada anglo d'a planta octagonal y forman una estrela de ueito picos. Sobre o ueco que ella deixa se devanta una sobrebuena lanterna.

Se tracta, finalment, d'un elemento d'estilo mudéchar, ya que o sistema d'arcos entrecruzaus en voveda estrelada tiene o suyo paralelo en atros cimborios y vovedas de niervos hispanicas que remiten, en zagueras, a la Mezquita de Cordoba.

L'interior editar

Capiella Mayor u Presbiterio editar

Retablo mayor editar

 
Adoración d'os Reis Magos. Escena central d'o retablo mayor

Dedicau a o Salvador, como correspondía a l'advocación d'a Seu zaragozana, fue entretallau en alabastro y policromau dende 1434 dica 1480 por cuantos artistas, entre os que destacan Pere Johan, Francisco Gomar y Hans de Suabia (u Hans Piet d'Anso). Se puet considerar una d'as obras cumbre d'a escultura gotica europea y a choya mayor d'ista seu. Mide 16 metros d'altaria por 10 metros d'amplaria.

 
Retablo mayor

Promoviu por l'arcebispe Dalmau de Mur, a suya construcción atrayió escultors de reconoixida fama, como Pere Johan que treballaba en aquel momento en Tarragona. Él s'encargó d'esculpir en alabastro d'Exelsa o sotabanco entre 1434 y 1440, que fue prolicromau. Sobre iste basamento se creye que o mesmo autor fació un cuerpo tallau en fusta que se zarraba con puertas. En o zoclo alternan o escudo de l'arcebispe Dalmau con o d'o capítol d'a seu. O banco amostra cuatre casetons con escenas de vidas de santos aragoneses deseparadas por decoración vechetal a on se i fican, en celebracions importants, os bustos-relicario de Sant Valero, Sant Vicent mártir y Sant Lorient donaus por Benedet XIII.

O cuerpo prencipal, feito entre 1441 y 1445 consta de tres carreras con grans escenas alochadas en decoración escultorica gotico-flamichera. A traza original fue modificada en 1473 por l'imachinero alemán Hans de Suabia que esculpió as actuals tallas d'alabastro. O cuerpo central representa l'Adoración d'os Reis y as laterals a Transfiguración de Cristo y l'Ascensión de Cristo. Hans de Suabia tardó seis anyos en esculpir todas as historias y cobró 150 florins d'oro en rematar cadaguna d'ellas. En 1473 sinyó de nuevo contrato pa treballar a parti superior ocupada en mas d'a metat por grans doselez goticos.

Morió iste escultor sin deixar feito o tabernaclo que habió de rematar o suyo discíplo o escultor de Daroca Chil Morlans o Viello, que entretalló y doró as figuras d'o guardapolvo y reyalizó una chicota cambra dezaga d'o retablo a on s'alza o sagrario.

A Parroquieta editar

 
Muro d'a Parroquieta

Lope Ferrández de Luna prencipia a construcción d'a suya propia capiella funeraria en estilo mudéchar en 1360 baixo l'advocación de Sant Miguel Arcánchel, conoixida vulgarment como «a Parroquieta». Se tracta d'un espacio rectangular y estreito que ocupó o puesto d'o costau de l'evanchelio d'a cabecera d'a Seo y s'edificó sobre l'abside mas occidental y una anterior capiella colateral que s'ubriba a o transepto. A nueva estancia se conformó asinas como una chicota ilesia destinada a albergar a sepoltura de Lope de Luna.

A construcción fue dirichida por o mayestro d'obras Miguel del Cellero, y en ella treballoron artífex mudéchars d'Aragón y Sevilla, como Garci Sánchez y un tal «Lop». O suyo treballo con a ceramica vidriada y o ladriello en reticulas cheometrizants producioron una d'as obras mayestras d'o mudéchar aragonés, o muro exterior d'a Parroquieta, un d'os eixemplos mas sinyaleros d'iste estilo. En l'interior, tasament iluminau por estreitas finestras apuntadas, a cabecera se cubre con un teito d'artesa octogonal tamién mudéchar reyalizau en fusta dorada con lacerías y mocarabes.

En o costau ezquierdo un arcosolio enmarca o sepulcre de don Lope de Luna, labrau en alabastro chironés por Pere Moragues. A urna ye cubierta con a estatua chacent de l'arcebispe. Os costaus d'o sarcofago son esculpius tamién, con un seguicio de personaches presidius por o papa Climent VI y o rei d'Aragón Pero IV. En o frent d'o nicho de l'arcosolio y os costaus se desenrolla a ceremonia funebre de l'enterrecamiento con estatuas plorando orichinalment doradas y policromadas con fundo de pasta vitria azul, a la manera d'as tomba reyals d'o mausoleu de Santa María de Poblet.

Toda a Parroquieta fue restaurada en 1936 por Francisco Íñiguez Almech, qui la tornó a o suyo estau orichinal anterior a o que le'n dioron as reformas d'o sieglo XVIII.

 
Capiella d'a Virchen Blanca

Capiellas d'a cabecera editar

Situadas en o espacio amugau por os absides laterals, nomás o situau d'o costau d'a epistola se conserva integrament, y alocha a polida imachen gotica d'a Virchen Blanca. O d'o costau de l'evanchelio fue espaldau en parto pa construyir a sacristía y apareixe como un portal no masiau fundo.

Capiella d'a Virchen Blanca editar

En l'abside ezquierdo se troba a capiella d'a Virchen Blanca. Tien una portalada plateresca de Francisco de Casas y Juan de Monferriz de 1574 y se cubre con voveda de tercelez decorada con pinturas y claus en fusta estofada. En l'interior se troba un retablo barroco de 1647 entretallau en fusta con pinturas d'o zaragozano Jusepe Martínez y que presenta escenas d'a vida d'a Virchen. Preside a capiella una Virchen con nino d'alabastro d'o sieglo XV reyalizada por o escultor Fortaner de Usesques, natural de Morlans, capital d'o vizcondau de Biarn. En o sulero se troban cuantas lapidas d'arcebispes de Zaragoza d'os sieglos XVI a o XVII.

Capiella de Sant Pero y Sant Pavlo editar

Situada en l'acceso a o desapareixiu abside romanico, a capiella de Sant Pero y Sant Pavlo ye documentada ya en 1403. Se i dentra a traviés d'una portada plateresca de chesería en forma d'arco triunfal de meyo punto. O remate d'o trasdós amostra a escena de l'Asumpción de María. En l'interior, (reduciu en o sieglo XVIII pa construyir a sacristía) se troba un retablo de fusta dorada y policromada con escenas en relieu d'as vidas de Sant Pedro y Sant Pavlo d'a segunda metat d'o sieglo XVIII atribuyiu a o escultor navarro Domingo Tris Saz.

Se veiga tamién editar

Referencias editar

  1. (es) Guillermo Fatás (coord.) Guía histórico-artística de Zaragoza, Concello de Zaragoza, 1991, ISBN 84-86807-76-X, p.117
  2. Existen bels documentos que dicen clarament que os asasinos dreitos estioron os chodigos Vidal Durán y Chuan d'Esperán (seguntes notas de Pedro Navascués Palacio).
  3. (es) Fernández Clemente, Eloy en «La desaparición de los incunables de La Seo», en a revista Andalán (Zaragoza, 1985).

Bibliografía editar

Vinclos externos editar


 
Seus d'Aragón
 

Basilica d'o Pilar | Nuestra Sinyora d'a Huerta de Tarazona | O Salvador d'Albarracín | O Salvador de Zaragoza | Sant Vicent de Roda d'Isabana | Sant Per de Chaca | Santa María de Teruel | Santa María de Uesca | Santa María de l'Asumpción de Balbastro | Santa María d'o Romeral de Monzón