Pero III d'Aragón

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Pero III d'Aragón
Rei d'Aragón, Valencia y Sicilia y conte de Barcelona


27 de chulio de 1276 - 2 de noviembre de 1285
Predecesor Chaime I d'Aragón
Succesor Alifonso III d'Aragón

30 d'agosto de 1282 - 2 de noviembre de 1285
Predecesor Carlos I d'Anchú
Succesor Chaime II d'Aragón

Coronación Zaragoza, noviembre de 1276 (Rey de Aragón)
Palermo, 9 de noviembre de 1282 (Rey de Sicilia)
Naixencia 1239
Valencia
Muerte 2 de noviembre de 1285
Vilafranca del Penedès
Enterreco Monesterio de Santes Creus
Consort Gonstanza II de Sicilia
Casa reyal Casa d'Aragón
Dinastía Barcelona
Pai Chaime I d'Aragón
Mai Violant d'Hongría

Pero III d'Aragón u Pietro III d'Aragón, dito lo Gran (*1239 – † 2 de noviembre de 1285, Vilafranca del Penedès). Fillo de Chaime I lo Conqueridor y a suya segunda muller Violant d'Hongría, succedió a su pai en 1276, en os títols de rei de Aragón, rei de Valencia (como Pero I), y conte de Barcelona (como Pero II).

Vida editar

Casato lo 13 de chunio de 1262 en a Seu de Montpeller con Gonstanza de Hohenstaufen, filla y heredera de Manfredo I de Sicilia, fuoron coronatos en Zaragoza en una cerimonia en a cual Pero canceló lo vasallache que heba achustato con o Papa o suyo lolo Pero II.

Tot o suyo reinau se centró en a esbandidura d'a Corona d'Aragón por o Mediterranio y ta ixo aproveitó o suyo matrimonio con Constanza ta demandar a corona siciliana.

Sicilia se trobaba dende 1266 baixo a sobiranía de Carlos d'Anchú qui, con o emparo d'o papa Climent IV que no deseyaba a dengún Hohenstaufen en o sud d'Italia, heba estato investito rei dezaga de redotar, en Benavent, a Manfredo qui morió en a batalla.

En 1279 una flota d'a corona aragonesa, a lo mando de Conrado Lanza, recorre as costas africanas ta retornar a sobiranía feudal d'Aragón sobre Tunicia que a muerte d'o emir Muhammad I al-Mustansir heba debilitato. Posteriorment, en 1281, Pero III armó una flota para invadir Tunicia y demandó a lo recient esleito papa Martín IV una bula que declarará la operación militar como cruzata; pero lo papa, d'orichen francés y partidario de Carlos d'Anchú, li'n negó.

Cuan a flota iba a salir, escayeixioron en Sicilia as clamatas Vispras sicilianas, cuan os sicilianos consiguioron forachitar a los franceses, dimpués de fer-ne una mortalera grant. Os sicilianos ninvioron allora una embaixada ta Pero III ofreixendo-li a corona siciliana a la que teneba dreito gracias a lo suyo matrimonio. O rei aragonés posó allora la suya flota endrecera ta Sicilia an plegó lo 30 d'agosto de 1282 y lo coronoron rei en a ciudat de Palermo.

A l'inte ninvió una embaixada ta Carlos d'Anchú, que se trobaba en Mecina, demandando-li que lo reconoixese como rei de Sicilia y albandonara a isla. A redota d'a flota anchevina en Nicoreta por l'almirant Rocher de Lauria, obligó a Carlos a deixar Mecina y cubillar-se en o suyo reino de Nápols.

O papa Martín IV respondió a la coronación siciliana de Pero III con a suya excomunión (9 de noviembre de 1282) y a suya deposición como rei de Aragón (21 d'aviento de 1283), ofreixendo a corona a lo segundo fillo d'o rei de Francia, Carlos de Valois, a qui investió lo 27 de febrero de 1284, y declarando una cruzata contra Aragón. A situación en a que se trobó Pero III yera de tot inestable, antimás d'haber de luitar contra a invasión francesa que se yera preparando a lo norte d'os Pireneus, tamién habió d'enfrentar-se a greus problemas en l'interior d'os suyos reinos resultau d'as necesidaz economicas que a conquista de Sicilia prevocó.

A mes d'a invasión francesa y ataques navarros Aragón habió de fer frent a un ataque d'o Sinyor d'Albarracín en 1283, manimenos se solucionoron en 1284 con a victoria de lo Setio d'Albarracín, en a que adhibió esta sinyoría a la Corona d'Aragón.

Pero III soluciona os problemas internos permitindo, en 1283, a formación d'a Unión Aragonesa y churando lo "Privilechio Cheneral" que esfendeba os privilechios d'a nobleza; y atorgando a Catalunya la constitución "Una vegada l'any" en as corz celebratas en Barcelona entre 1283 y 1284.

Solucionatos os problemas interiors pudo meter ficacio en a invasión francesa, que a lo mando d'o propio rei francés Felipe III, prenió en 1285 a ciudat de Chirona, ta haber de retirar-se cuan a flota aragonesa tornó de Sicilia a lo mando de Rocher de Lauria y redotó a l'exercito francés.

Dezaga la suya gran victoria, Pero III s'iba a enfrentar a su chermano Chaime II y a lo suyo sobrín o rei Sancho IV de Castiella que no li heban aduyato mientres o suyo conflicto con os franceses, pero a suya muerte prematura, o 11 de noviembre de 1285, lo impedió.

Descendients editar

De o suyo matrimonio con Gonstanza en naixioron os siguients fillos:

A suya luenga editar

En o Llibre dels Feyts d'o reinau d'o rei Chaime I d'Aragón se gosa emplegar a luenga materna d'os personaches que i amanixen. En ixe contexto, s'emplega l'aragonés en boca d'o rei Pero III, cuan se i diz:

E uench al dia ab tota sa companya, e entra a nos en les nostres cases de Xatiua: e nos leuam nos per ell, e acuylim lo be e alegrament cant uim que ell tan humilment uenia a nos: e dixem li ques nanas posar, e que al mati ell parlaria ab nos. E ell dix nos que no iria a posada ni en loch del mon, mas quens pregaua ens clamaua merce que nos enuiassem per nostres cauallers, e per dels bons homens de la vila: e nos faem ho. E quan tots foren uenguts leuas en peus, e dix: Seyor, lo que yo feyto he me pesa muyto, e muyto gran dolor ne en mon coraçon cant jo feyto he neaguna cosa que a uos pesa: e uiengo aqui a uostra merce, e fets de mi e de les mies coses lo que uos queredes, e de los mios, e dats lo que uos queredes, e prendet lo que uos en queredes. E anas gitar als nostres peus, e besals nos, e pregans per Deu que li perdonassem. E nos fom tot remogut, e pres nos dolor dell, e no poguem estar quells vuyls bons uinguessen en lagremes, e uim la gran deuocio sua, e perdonam li.
Dialogo entre Chaime I d'Aragón en catalán y o suyo fillo Pero III d'Aragón en aragonés en o Llibre dels Feyts; cap. 520[1]

De tot ixo, se puet inferir que Pero III d'Aragón yera fablant d'aragonés, u mesmo que l'aragonés yera a suya luenga materna.

En o Reino d'Aragón Pero III crebó con o monopolio sobre a escritura que teneba a ilesia (en latín), y s'encomenzó a fer servir con regularidat l'aragonés como luenga escrita oficial chunto con o latín. O stándard aragonés medieval fixato en tiempos de Pero III y que duró dica o reinau d'Alifonso V ye conoixito como scripta aragonesa.


Predecesor:
Chaime I
Rei d'Aragón
1276-1285
Succesor:
Alifonso III
Predecesor:
Chaime I
Rei de Valencia
1276-1285
Succesor:
Alifonso III
Predecesor:
Chaime I
Conte de Barcelona
1276-1285
Succesor:
Alifonso III
Predecesor:
Carlos d'Anchú
Rei de Sicilia
1276-1285
Succesor:
Chaime II


Referencias editar