Reyal Monesterio de Sant Veturián

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo tracta sobre o Monesterio de Sant Veturián en a valle d'a Fueva; ta altros emplegos se veiga Sant Veturián (desambigación).

O monesterio de Sant Veturián^[1] (oficialment y en castellano "Real Monasterio de San Victorián"^[2]) estió o mas importante monesterio d'a metat oriental d'o Pireneu aragonés, que chuntaba baixo a suya churisdicción, en a suya epoca mas dorata, mas de 50 lugars y lugarons d'as comarcas de Sobrarbe y Ribagorza, que el convertiban en una d'as referencias mas importants de toda Espanya en ixas envueltas. Estió, tamién, d'alcuerdo con a tradición, o primer monesterio que se devantó a iste canto d'as montanyas (con o nombre de Monesterio d'Asán), anque tota una man de reformas posteriors con os sieglos n'han borrau os rasgos d'ixa epoca mas antiga.

Reyal Monesterio de Sant Veturián
A frontera prencipal d'o monesterio, d'o sieglo XVI
Situación cheografica
Estau
País	Aragón
'
Situación	A Fueva, Sobrarbe, Uesca
Adreza
Coordenatas
Archidiocesi
Diocesi	Balbastro-Monzón
Arcipestrau	Sobrarbe-Ribagorza
Información cheneral
Advocación	Sant Veturián
Culto
Orden
Rector
Vicario parroquial
2.º Vicario parroquial
Mosen
Propietario
Administrador
Director
Coste	{{{coste}}}
Visitable
Altaria
Pisos
Amplaria
Largaria
Superficie
Diametro
Aforo
Altaria s.l.m.
Atras
Alcance
Iluminación
Potencia
Arquitectura
Tipo
Estilo	Romanico
Función
Catalogación
Materials
Construcción
Construcción	Sieglo XI
Fundador
Inicio
Fin
Inauguración
Destrucción
Arquitecto
Incheniero estructural
Incheniero de servicios
Incheniero civil
Atros
Premios
Pachina web
Localización
Reyal Monesterio de Sant Veturián Reyal Monesterio de Sant Veturián en Aragón

O conchunto d'edificios que uei forman o monesterio se troban en o cabo mas nord-oriental de l'actual termino municipal d'O Pueyo d'Araguás (Sobrarbe), en a redolada natural de Baixo Penyas (a vesant de mas ta'l sud d'a Sierra Ferrera), en a parte mas alta d'a valle d'A Fueva, a on que lo monesterio se devantó orichinalmente en o sieglo XI, diz que dencima d'unaltro que ya i heba en o puesto.

O monesterio d'Asán

As partes mas antigas d'o monesterio son muito malmesas. En a imachen, o deambulatorio d'o claustro apuntalato ta que no caiga.

L'articlo prencipal d'iste alpartato ye Monesterio d'Asán.

O monesterio de Sant Veturián el constituyen un conchunto d'edificacions que s'alzan en o puesto a on que antes se i devantó un altro orichinalment dito Monesterio d'Asán (dende lo sieglo VI u talment VII). D'aquel monesterio mos n'han quedato nomás que bellas cuantas trazas, mesas en o monesterio actual, que se costruyó astí en diferents tongadas entre os sieglos XI y XVIII.

O monesterio d'Asán diz que talment el fundoron en os tiempos d'o rei visigodo Gesaleico, entre os anyos 507 y 511. Si fuese asinas, sería o mas antigo d'Espanya, sin que d'ista información s'en tienga garra certeza. Se'n sabe que, ta part d'alavez, o santo Veturián, que meditaba en a tranquila espluga d'A Espelunga (hue feta ermita) el mantenioron os monches d'o monesterio dica que el fayoron abat d'él, arredol de l'anyo 511 (cuan apareixe un documento suyo con a norma que habió de rechir a vida monastica d'o lugar).

As barzas y a broza s'han feto duenyas d'o claustro romanico.

Altros historiadors, no obstant, dicen que o monesterio d'Asán se podeba trobar en a redolada de Mont Aragón (Foya de Uesca), cuestión que malmetería os argumentos que tradicionalment s'han dato d'as radices orichinals de Sant Veturián en Sobrarbe. Os partidarios d'ista teoría sostienen que os monches asanenses marchoron d'o monesterio orichinal ta resguardar-sen d'o reinato d'os musulmans en a Fueva alta, porque o puesto yera guardato por os vecins contes de Ribagorza, de tot en o sieglo X, y que alavez se'n levoron os despullos d'o santo Veturián ta enterrar-los en o lugar, a on que i devantoron una ilesia que fayó d'embrión ta l'actual monesterio.

O monesterio d'Asán, tamién, lo emplegoron de largo de tota la epoca visigotica como seminario ta os bispes d'a rechión oriental d'o Pireneu. Se crei, por ixo, que heban estato monches d'Asán os bispes Gaudioso de Tarazona, Aquilino de Narbona, Tranquilino de Tarragona, Audeberto y Vicient de Uesca.

Refundación y poderío medieval

O monesterio de Sant Veturián, refundau por Sancho "Lo Mayor", se devanta dende o sieglo XI por alto d'A Fueba y Sobrarbe.

O monesterio el refundoron por orden d'o rei Sancho III de Navarra (1000 - 1035) ta dar-le vida a lo suyo prochecto d'organización d'os territorios de reconquiesta por medio de l'establimiento de comunidaz monacals que els chestionasen, ta fer o cual se trayoron una comunidat de monches franceses d'a Orden de Clunyego. Mientres o reinato d'o fillo borde de Sancho, Remiro I d'Aragón (1044 - 1063), y d'o fillo d'éste, Sancho Remíriz (1063 - 1094), o monesterio se devenió un d'os mas importants d'o reino, concentrando-ie tota la febrera politica y militar d'a suya epoca en os condatos de Sobrarbe y Ribagorza, bella traza como en yera Sant Chuan de la Penya ta lo viello Aragón.^[3]

Ramiro I d'Aragón fació importants donacions a lo monesterio, incluyindo entre atros, dos familias d'esclaus —la de Oriolus y la suya muller Elo, de Villa Alascore, y la d'unatro hombre, muller y fillos, de Villa Luzares— y las suyas propiedaz y los suyos descendents, en perpetuidad:

...concedo supradicto monasterio unum hominem, in villa Alascore nomine Oriolus, cum uxore sua Elo, et alium hominem in villa Luzares cum filiis et filiabus suis... hos homines dono jam dicto monasterio cum domibus et uxoribus suis, et cum universis posteritatibus suis, et com omnibus que possident, vel in antea augmentare, comparare, vel escalidare potuerint, ipsi et omnes generationes eorum per secula seculorum.^[4]

As posesions que ya teneba a sinyoría de Sant Veturián, con l'adición d'os territorios que le'n dió Remiro I (entre éls, as fincas d'altros monesterios d'a redolada) el convertioron en una gran sinyoría d'estilo feudal, que achuntaba baixo a suya churisdicción a-saber-los lugars y tierras, fendo que lo suyo rolde d'influencia (no nomás relichiosa, tamién politica y militar) adquirise especial trascendencia por trobar-se tan amanato d'a muga inferior con l'Al-Andalus, t'a on que s'habrían de dirichir os esfuerzos de reconquiesta d'os siguients anyos (reconquiestas enta la valle d'a Isabana, as ciudaz de Graus y Balbastro, etc.).

En as siguients decadas, cuan la reconquiesta s'adebantó enta la tierra plana y la depresión d'Ebro, o interés d'os monarcas se desvinculó muito d'as sinyorías d'a montaña, que no teneban ya ixe intrés estratechico que heban puesto tener en epocas anteriors. A partir d'ixe momento, Sant Veturián caye, no pas en l'oblido, pos tenió una gran importancia como centro relichioso por diferents sieglos, pero perdió muita importancia en retirar-se la muga mas ta lo sud, dixando-ie una distancia considerable por meyo. Asinas, o puesto deixó d'estar lo cenobio a on que se feban enterrar os nobles de Sobrarbe y Ribagorza (asegura a tradición que ye astí a on que se fayó lo enterramiento de Enego Ariesta,^[5] anque ixo ye poco probable), y se convirtió en una sinyoría que se susteneba nomás que d'as rentas agricolas.

O sarcofago a on que, presuntamente, reposaban os despullos d'Enego Arista u lo conte Gonzalo. Se i leye poca cosa en as inscripcions, pero se distingue bien a palabra "Rex" (rei).

A incorporación de nuevas órdens monasticas a lo reino d'Aragón, en o sieglo XII, fayó mas limitato lo poder que teneban os benedictinos en a politica, rematando de perfilar el que ya s'heba feto previsible en os anyos anteriors, que a sinyoría de Sant Veturián habría de valer-se por ella mesma en os tiemos veniders. A sbusistencia autarquica d'o gran siñorato pirenenco se fayó en os siguients 100 anyos, dica que l'escaiximiento d'as pestes y d'a despoblación d'o sieglo XIV en as arias rurals que lo susteneban complicoron a suya situación. A reacción d'os abaz, puyando os impuestos, fayó mermar-se os animos d'os campesins, y s'alimentó asinas o proliferar de bandolers (fenomeno que tendría una gran transcendencia en tot Aragón en os siguients sieglos) y lo malestar cheneral d'a población.

O sieglo XVI estió un sieglo de luces y foscor ta'l monesterio; d'una parte, bels enfrentamientos y asuntos de sangre en a redolada mos parlan d'una epoca en a que, talment por estar atabalatos economicament, os abaz de Sant Veturián s'aduyaban de bandolers y altros criminals ta posar miedo en a chent d'os suyos dominios ta que pagasen os impuestos que les demandaban, de l'altra, as construccions d'o recinto monastico diz que charran por ellas soletas, un enample d'as fortificacions d'o monesterio (ta part d'alavez, o monesterio teneba murallas) y la construción d'un Casal Abatial (una gran abadía), datato de l'anyada de 1575, que se i conserva encara, ilustran que os diners ya correban bien alavez.

Escultura d'a reina Elisabel de Farnesio, muller de Felipe V, en a ilesia d'o monesterio.

Manimenos, en l'anyo 1571 una bula papal, que promulgó lo Papa Pío V, desproveyó lo monesterio de Sant Veturián de muitas d'as suyas fincas en o interés pontificio de fer dotación ta la nueva diocesi que heban creyato en Balbastro. A perduga d'ixas fincas fincó la territorialidat de Sant Veturián en malas condicions ta concarar os anyos veniders, y se desmembró buena parte d'o suyo sinyorato, deixando ta os anyos posteriors una uembra firme de pobreza que se podeba poner en cualsiquier momento a l'alto de l'antigo monesterio. A decadencia d'o cenobio sobrarbenco se tornó mas fura a partir d'o cayent d'o sieglo XVI enta lo XVII, cuan lo monesterio amenistó que l'aduyase la casa reyal ta mantener-se. Os esfuerzos que heban feito gran a suya figura, por mans d'os antigos reis d'Aragón, se fayoron asumitos alavez por os reis Felipe III (en o XVII), Felipe V y Carlos III (en o XVIII) en diferents intervalos de tiempo inconnexos, que en cuenta d'empentar-ne la economía y restituir-le a viabilidat, nomás contribuyoron a meter-le obras y reformas (como la construción d'a nueva ilesia prencipal) que el cobrioron de galanura pero que no feban pas que os monches d'o lugar vevisen guaire millor.

A ilesia

A nau prencipal d'a ilesia se construyó en a primera metat d'o XVIII, sobre l'antiga ilesia romanica, con patrocinio reyal.

Se fayó important, en rematar a Guerra de Succesión espanyola, o patronato y relación d'o rei Felipe de Borbón con o monesterio, d'o cual en asumió los gastos de reforma y enamplación d'a ilesia prencipal (d'entre os anyos 1734 y 1736). En a ilesia, se metioron dos esculturas de cheso por alto d'as dos puertas laterals de l'altar. La una con a imachen d'o mesmo rei (actualment, perdita en cayer lo tellato) y l'atra d'a reina (actualment mutilata, pero encara distinguible).

A ilesia anterior, que yera fundamentalment romanica, teneba unas galerías laterals goticas, formando un conchunto dificil de datar, anque en devantar-se la nueva forma barroca, con o tellato muito mas alto, se conservoron as galerías laterals. As parez d'o templo son fetas de piedras picatas polidas en a frontera meridional, a on que s'ubre una roseta discreta y ne fa meyo tapata la paret d'o fosato que la redola, que estió un pensamiento prou agudo d'o mayestro constructor ta isolar-la d'a humedat d'o terreno, pos finca o conchunto en un puesto desnivelato que habría forzato que la ilesia tenese uno d'os suyos laterals parcialmente enronato en a montanya.

A nau tiene arcatas en l'alto que son fetas de ladriellos, que en o cimborio central d'alto d'o crucero son o material que i predomina. O crucero sustién lo cimborio con cuatro arcadas que deixan puesto en os cuatro cantos suyos ta que i haiga pichinas, a on que son marcatos en altorrelieu os cuatro bispes, pais d'a ilesia.

A portalada d'a ilesia, d'o sieglo XVIII. En 2006, dimpués de restaurar-se.

As arcadas formeras, que s'alzan d'entre os pilars prencipals d'a nau central d'o templo, tienen importants motivos en altorrelieu d'estilo barroco, a l'uso d'a epoca en que fayoron a obra, compuestos fundamentalment d'escudos chicolons (os suyos debuixos interiors s'han perdito) arredolatos de grans sargas y tiras vechetals que representan cardelinas y altras fuellas caracteristicas de hierbas comuns.

A sacristía tiene dos puertas, la una a cada costato de l'altar d'a ilesia, y a l'alto d'ellas se troban as esculturas d'o rei y d'a reina que costeyoron a reforma d'a ilesia. Por debaixo d'a sacristía ibi ha una cripta a on que se feban enterramientos en nichos.

Detalle d'o escudo d'o timpano d'a portalada

A portalada d'a ilesia, en o tercer segmento d'a suya frontera sud-ueste, ye a-saber-lo de falastrosa, feta de piedras picatass polidas, tiene l'escudo emblematico d'o monesterio gravau en a piedra d'o suyo timpano.

A torre d'o campanar se devantó mayoritariament en a segunda metat d'o sieglo XVIII, mientres o reinato de Carlos III, anque conserva en o cuairón d'a puerta d'acceso una figura santa gravata en a piedra, d'un santo de mal identificar que ye sentato en una cadiera con un libro en as mans. A mas gran parte d'os expertos consideran que ixa piedra ye una d'as pocas restas d'a epoca mas antiga d'o monesterio que se van conservar en as reformas posteriors, estando talment d'epoca romanica.

Campanar de Sant Veturián, debaixo d'a cara oriental.

A resta d'a torre tiene 5 pisos d'alto, y ye una d'as mas altas de tot o Sobrarbe. A estructura ye alacetata entre l'abadía y la ilesia d'o conchunto, per alto d'a sacristía meridional, y se construyó con piedras picatas bien parellatas, polidas, y con firmes escuadras bien definitas. A cambra d'as campanas tiene cuatro uellos; uno ta levant, l'atro ta ponient, y dos ta'l sud, enta A Fueba, mientres que no'n tiene garra en o canto norte por a on que se troba a Sierra Ferrera y asinas no fería negocio de tener-ne. En toda a escalera ta puyar-ie se troban cuantasd aspilleras por a on que en epocas de conflicto se podeba disparar.

Patrimonio rescatau

Dimpués d'a Desamortización de Mendizábal, en l'anyo 1836, la ya chicota comunidat de monches que el habitaban marchoron, y o monesterio quedó definitivament deshabitato. Ixe estato d'abandonamiento propició que en os siguients 100 anyos, aproximadament, s'ise malmetendo progresivament o conchunto monastico, dica que en empecipiar-se la decada de 1950, a imminent ruina d'o conchunto obligase que a diocesi de Balbastro en hese a rescatar toz os biens historicos y mobiliario, especialment los d'o templo, ta restaurar-los y repartir-los por altras ilesias d'a provincia.

Asinas, o retablo mayor d'o templo se levó enta Balbastro, a on que encara se i puede veyer en a seu. Ixe retablo, pintato en o sieglo XVI sobre 5 tablas de madiera, se purgó y encara se puede veyer en exposición.

O deambulatorio d'o claustro muestra perfetament l'estato d'abandonamiento y lenta restauración que se son fendo en o monesterio. En a imachen, en 2006 dimpués de reponer-se as cubiertas.

Cosa similar pasó con a sillería d'a ilesia, d'o sieglo XVIII, que se conserva en a ilesia de Boltanya. Antes yera en o coro baixo d'a ilesia, d'entre os segundo y terceno cuerpos d'o templo, y teneba las cadieras gravaturatas con motivos vechetals y cheometricos, en as cuals se representaban escenas d'a vida d'o santo-abat en os respaldos.

Atros obchectos s'han repartitos por as ilesias d'a diocesi, como candeleros, fronteras d'altars, sacras, ecetra. Estando talment lo un mas destacable una mitra de l'abat, d'a segunda metat d'o sieglo XI, feta de lino con crucetas royas y galons cusitos con filos d'oro, unica en Espanya, que se troba atualment en o Museu Diocesano de Balbastro.^[6]

Falordias y mitos locals

De Sant Veturián en Sobrarbe se'n dice que ye o puesto a on que s'enterró o rei Enego Arista y tamién o rei Gonzalo d'o reino de Sobrarbe. Ista información ye de mal fiar, anque as inscripcions en o sarcofago y capelleta que se trobaban en a ilesia pareix que ye ixo el que dicen.
Que ye en o monesterio a on que se redactoron os Fueros d'Aragón.
Tamién s'ha dito que se fayó en o monesterio a primera trobada d'entre las representacions de Remiro II y o conte Remón Berenguer IV de Barcelona ta apalabrar o matrimonio d'os suyos fillos que abría de dar a Corona d'Aragón. Ixas informacions nunca no s'han puesto contrastar.

Restauración

l'Estato d'a ilesia de Sant Veturián en l'anyo 2000, antes que no se posasen as cubiertas, que i yera tot a la intemperie. Por alto d'as arcadas se veye a Sierra Ferrera.

En l'anyo 1992, o Ministerio de Cultura d'Espanya concedió la cantidat de 50 millons de pecetas (bels 300.000 €) ta la suya restauración, pos ya se trobaba por ixa epoca en estato de ruina. Anyos dimpués, d'entre 2000 y 2002 se destinoron 780.000 € ta ficar-le unas cubiertas provisionals que frenasen a degradación de l'interior d'a ilesia, a on que ya s'eba perdito gran parte d'a valor artistica d'os altorrelieus barrocos y d'as esculturas en cayer o tellau.

A l'anyo siguiente, (2003), o Gubierno d'Aragón destinó 120.000 € ta la restauración d'a torre suya, a portalada, y la consolidación d'a nau central d'a ilesia, anque s'habió de meter una altra remesa de diners en 2004 ta recuperar os desperfectos que i heba feito una turbera en as cubiertas que teneba l'edificio. No obstante, as intervencions fetas han estato de tot masiato pocas y simpleras t'acompletar-ne l'aspecto, y se conoixe que de 2005 existe un compromiso d'o Gubierno d'Espanya (anque sin cifras ni calendatas concretas d'actuación) ta meter os diners que cal y refer-lo entero.^[7] Altras aportacions de fuera d'organismos oficials s'han feto, sobre todo por man de medios de comunicación y entidaz interesadas en a historia aragonesa.^[8]

Galería

Arcadas ochivals, d'estilo gotico, en a ilesia.
Capelleta romanica dintro d'a ilesia.
Motivos barrocos d'as arcadas formeras d'a ilesia, restauratos.
Frontera meridional d'o monesterio.
Una finestra d'a ilesia, a on que i dice l'anyada d'a suya construcción (1734).
A portalada a l'anyo 2000, d'antes que no se restaurase.
A cripta de baixo d'a sacristía, en l'anyo 2000 antes que no se cegasen os ninchos.
O Toledo d'a Nata visto dende l'alto d'o campanar.
Una ruixiada en as valles d'a Cinca y de l'Ara.