Turcos anatolicos

(Reendrezau dende Turcos anatolios)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Turcos anatolicos
Türkler
Mesachas turcas
Rechions con comunidaz importants
Turquía 55-60 millons
Norte de Chipre 315.000
Alemanya 3.500.000-4.000.000
Países Baixos 500.000-2.000.000
Francia + 1.000.000
Estaus Unius + 1.000.000
Aragón 106[1]
Idiomas
Turco
Relichión
Musulmans u nominalment musulmans, a mayoría sunnita, seguida d'os alevís. Muitos tamién son ateus u agnosticos.
Mapa

Os turcos anatolicos, turcos anatolicos u simplament turcos[2] (en turco Türkler) habitan a peninsula Anatolia, parlan una luenga turquica conoixida como turco y son mayoritariament musulmans sunnitas. Entre os sieglo XIX y XX han ito asimilando a las minorías minorías musulmanas no kurdas ni arabes que i heba u que se refuchioron en Anatolia (turcos rumelís, turcomans, carapapakhes, tartaros, nogais, cherqueses, pomacos, ecetra...).

Modo de vida editar

Os modos de vida tradicionals cuasi no cambioron dende que en o sieglo XI entroron os turcomans dica o S XIX.

En as tierras costeras d'a Mar Echea y Mediterrania bi ha cautivos mediterranios. Tamién bi ha agricultura tradicional en os oasis como Konya.

En as costas bi ha pescadors y/o pescataires. En Anatolia central o pastoreyo nomada a grans distancias ha disminuito, pero encara ye practicau por millons de personas a lo menos tres meses en verano cerca d'os poblaus, vivindo en tiendas u viviendas estacionals.

En o sieglo XIX en a costa d'a Mar Echea se desembolicó o cautivo d'a vinya (a "uga d'Esmirna"), y tamién de tabaco. En as planas de Cilicia creyoron reganos con cotón. O cautivo de cerials se reintrodució en Anatolia central. En o sieglo XIX y primers d'o sieglo XX o modo de vida agricola decayó en Anatolia oriental por a perda d'a población armenia.

Relichión editar

A grant mayoría d'os turcos anatolicos son sunnitas, en o pasau os turcomans expresaban a oposición a la expansión u dominio otomán prenendo a forma chiita d'a relichión islamica refirmada por l'Imperio Persa Safavida. En a provincia de Tunceli muita chent pobre d'a tierra son d'a branca chiita d'os alawitas.

As tariqat ("confrairías", "chirmandaz"), sufís chugaban antes de Kemal un important papel en a vida turca, combinando o misticismo islamico con as practicas preislamicas. Destacan os mevlevis (derviches que bailan) y os alevi bektasi, muito importants en a conversión d'os cristianos anatolicos a lo islamismo. Tradicionalment en as ciudaz dominaba a ortodoxia sunní y en o medio rural entre os nomadas predominaban as formas populars d'o islam con elementos xamanicos.

As confrairías sufís, encara que oficialment disueltas, han renaixiu en a clandestinidat y son un foco d'identidat antisecular.[3]

Historia editar

A etnochenesi d'os turcos d'Anatolia ha estau un proceso largo y con episodios poco documentaus pero que basicament ha consistiu en succesivas inmigracions turcomanas en Anatolia que han produciu un proceso de turquización lingüistica y islamización inicial d'a población nativa, procesos continaus por os habitants ya turquizaus d'Anatolia d'entre cualques sieglos dica o S XX.

Invasions turcomanas editar

As invasions turcomanas d'a Edat Meya facioron que o modo de vida sedentario d'os agricultors cristianos se fese dificil y fuese abandonau en muitos puestos, feito que tamién fació que muitos cautivadors armenios, arameuparlants (sirians monofisistas y asirianos) y griegos emigrasen t'as rechions costeras. En os altiplanos d'Anatolia central, que en o periodo bizantín no heba estau una zona tan poblada como a costa, remató predominando o modo de vida d'os pastors nomadas turcomans, con pocos terrenos cautivaus. Ya en os primers tiempos bi ha referencias de nobles griegos convertius a lo islam y que prenioron a luenga turquica, y esto mesmo debioron fer muitos cristianos nativos que quedoron en os territorios controlaus por os turcomans. Os turcomans preneban mullers locals y con o tiempo d'alcuerdo con o modelo de dominio d'elites os turcomans se disolvioron cheneticament en a población nativa y os nativos prenioron a cultura d'os dominadors foranos. Només os actuals yorucos encara presentan frecuentment rasgos facials tipicos d'os antipasaus turcomans d'Asia Central. cualques confrairías sufís farán un important papel en a islamización d'os cristianos d'Anatolia, o proceso de turquización continó en o periodo otomán, con as confrairías y con os chenizaros.

En o sieglo XI os bizantins luitaban contra os armenios, que dica l'inte feban d'etnia tampón entre os pueblos musulmans y l'Imperio Bizantín. En l'anyo 1055 os selchuquís fundoron en Irán un soldanato y atacaban a muga oriental. En 1071 os bizantins fuoron derrotaus en Manzikert. Dimpués d'a derrota en Manciquert o soldán Arp Arslan se limitó a imporsar un tributo a l'Imperio Bizantín y a fixar as mugas en a situación de l'anyo 970, o que implicaba que l'Imperio Bizantín perdeba Edesa, Antioquía y o norte de Siria. Manimenos se creyó un vueito de poder que permitió a los turcomans d'ixemenar-sen por tot Anatolia, dica a mar Echea y Nicea. O succesor de Román IV Diochenes, Miguel VII Ducas fació servir mercenarios turcos en as luitas interiors, d'una traza que as incursions temporals fuoron seguidas por o establimiento de pa cutio. Os turcomans podioron ocupar tierras sin dificultaz. Dimpués os turcomans que escaban terrenos de pastura pa lo bestiar u gazis musulmans s'ixemenoron por tota Anatolia, fuera d'un control estatal, ni bizantín ni selchuquí.

En a Edat Meya pronto encomenzó a haber-ie una diferenciación cultural y de concepcions politicas entre as poblacions turcofonas, por un costau os que tendeban a sedentarizar-sen y preferiban un estau civilizau, tendencia representada por os que serán os selchuquís de Rum, y por atro os turcomans y gacis d'Anatolia central y oriental, que se preferiban una sociedat menos controlada y mes guerrera y resistiban a acceptar d'os selchuquís de Rum (y dimpués os otomans). Enta l'anyo 1080 un selchuquí se proposó unificar Anatolia y formó o soldanato selchuquí de Rum. En a practica o soldanato de Rum tendió a dominar o nuclio central d'Anatolia y orientar l'actividat d'os gacis enta as provincias perifericas, udi, en contacto con os cristianos. En 1176 o soldán de Rum derrotó en Miriokefalon a los bizantins, que fuoron forachitaus d'Anatolia central ya de pa cutio. O soldanato tenió l'apocheu a primers d'o sieglo XIII, dica cuan plegoron os mongols. Cuan a primers d'o sieglo XIV os mongols perdioron poder y o soldanato de Rum desapareixió, os gacis tornoron a tener fuerza y aproveitoron a nueva plegada de turcomans. A udi de Caramán, en o Taurus combatiba a los cristianos d'Armenia-Cilicia, o suyo dirichent s'apoderó de Konya (antiga Iconium) y se problamó succesor d'os selchuquís de Rum. Atras udis se formoron en Anatolia occidental: Germiyán, Aydín, Saruhán y Karasi. Os bizantins y os cruzaus teneban mercenarios ditos turcoples que podeban estar fillos de turco y griega y s'heban cristianizau nominalment. A Udi d'Osmán no yera precisament amés important, pero a partir d'ella se formó l'Imperio Otomán. En a versión aragonesa d'o "Libro de Marco Polo" denominan l'actual Turquía u Asia la Chica como Turqueman (Turquemania en traduccions a atros idiomas) y dicen que ye habitada por turcomans, armenios y griegos:

EN turqueman abitan de tres generaciones de gentes es assaber turquema(n)s qui adoran mahomet et aquestos stan volentier por las montannas et en los lugares do ya buenos herbages por que biuen de bestiar et han muchos buenos Rocines et mulas et mulos las otras gentes desta senyoria son 'Erm[i]nyos et griegos qui son dius lur senyoria En aquestas encontradas se fazen delos millores tapites del mundo et assi mismo side faze(n) muchos drapos de oro et de seda.

O Imperio Otomán editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Imperio Otománveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Encara que universalista, l'Imperio Otomán fue muito important en a formación d'o pueblo y a cultura turca, y en a expansión d'os turcos en países ocupaus por ellos. Os turcos emigraus a los Balcans chunto con os eslaus islamizaus y turquizaus se convertioron en os turcos rumelís.

En o sieglo XIX l'Imperio Otomán se iba restrinchindo u centrando politicament cada vegada mes a lo territorio habitau por turcos. Un nacionalisto expansionista calcau de modelos europeus como o paneslavismo u o panchermanismo influyó en cualques turcos anatolicos y tamién en cualques turquicos de l'Imperio Ruso, o panturquismo, pero os pueblos turquicos yeran tan ixemenaus y as diferencias entre ellos tan grans que o panturquismo no podeba lebar-se a la practica. D'esta traza cuan o gubierno d'os chóvens turcos levó a l'Imperio Otomán a la derrota en a I guerra mundial, amanixió en a persona de Mustafa Kemal un nacionalismo mes pragmatico centrau en os turcos que habitaban en Anatolia y los territorios que podesen controlar, (turcos y turquicos d'a Turquía Europea, de Trascaucasia, d'o Kurdistán, etc...). A guerra de 1922-1923 tenió como resultau o establimiento d'una republica laica y a millor definición d'o pueblo turco, encara que o kemalismo occidentalizó as costumbres d'os turcos y atros musulmans de Turquía, en una prebatina de modernización. Abolió o soldanato (desaparición oficial de l'Imperio Otomán) y o califato, secularizó a vida social, atorgó igualdat de dreitos a las mullers, introdució l'alfabeto latín y os apellius, limpió d'arabismos y persismos a luenga stándard (turco otomán), prohibió l'uso d'o velo en as mullers y imposó a vestimenta occidental en os hombres.

En a primera metat d'o sieglo XX a presión demografica fació que muitos asentamientos de pastors d'Anatolia central se convertisen en asentamientos fixos. Feban servir muhachirs y rumelís pa colonizar o medio rural.

A mecanización de l'agricultura provocó una emigración masiva a los barrios baixos d'as grans ciudaz y t'a Europa occidental, en especial Alemanya.

Referencias editar

Bibliografía editar