Mar Hadriana
A mar Hadriana u Adriana[1] (d'o latín Mare Hadriaticum u Mare Adriaticum; mare Adriatico en italiano, Jadransko morje en esloveno, Jadransko more en serbocroata, Јадранско море en alfabeto cirilico y Deti Adriatik en albanés) ye una mar d'a Mar Mediterrania, que desepara la peninsula italica d'a peninsula balcanica, con una superficie de 160.000 km² alto u baixo y con una fondura meya de 444 metros,[2] con una fondura maxima de 1.460 metros. Poseye una largaria d'alto u baixo 800 km, con una amplaria de 200 km. Se comunica con a mar Mediterrania (en ye manimenos un golfo d'ixa mar) a traviés d'a canal d'Otranto, entre Pulla y Albania. Actualment, mugan con a mar Hadriana Italia, Eslovenia, Croacia, Bosnia y Herzegovina, Montenegro y Albania.
En a mar bi ha cuantas islas; encara que a lo sud a isla de Corfú, en Grecia, no en fa parte, historicament estió a talaya d'a Republica de Venecia dica la suya desaparición en 1797 con o Tractau de Campo Formio. Ye asinas considerada como la clau estratechica d'a mar Hadriana. Poseye bella importancia economicament l'actividat pesquera y se i pueden trobar mas de 7.000 especies en as suyas auguas (incluyindo-ie bels endemismos), poseyendo asinas una gran diversidat biolochica.
Ye una mar a on bi ha a-saber-los puertos, destacando-ne-ie Venecia u Trieste a lo norte, Ancona, Bari, Dubrovnik, Rijeka, Split u atros. Os prencipals ríos que desauguan en a mar Hadriana son o Po, l'Adigio, o Piave, o Reno, o Brenta, o Tagliamento y l'Ofanto dende territorio italiano en a suya marguin occidental, y lo río Neretva en a suya marguin oriental.
Etimolochía
editar
O suyo nombre tien orichen en o nombre d'a ciudat etrusca d'Hadria (hue Adria en italiano), encara que d'antes mas o termin Hadriana s'emplegaba nomás que ta nombrar un golfo (hue desapareixiu por a suya colmatación por o río Po) que bi n'heba.
En o libro d'as Marabillas d'o Mundo muestran con una mala traducción dende o francés a confusión entre ixe golfo, l'actual golfo de Venecia y a mar Hadriana:
Papel historico
editar
A mar Hadriatica, ubicada entre la peninsula italica a l'este y la peninsula balcanica a l'ueste y situada en bel meyo d'a ruta de l'ambre que intercomunicaba la mar Baltica con a mar Mediterrania, se troba en bel meyo de belunas d'as principals civilizacions europeas y en consecuencia poseye una rica y muit variada historia, dende l'Antigüidat dica l'actualidat, estando lo centro de muitos importants excaicimientos, como parte d'a expansión d'a civilización griega con a suya expansión colonial, la expansión d'a civilización romana, las invasions d'os pueblos chermanicos, la preba de recuperación d'os territorios imperials por o IMperio bizantín, la suya conversión en una mar interior veneciana con a Republica de Venecia, la expansión de l'Imperio Otomán y posteriorment de l'Imperio Austrohongaro, a Primera Guerra Mundial, a Segunda Guerra Mundial, a Guerra Fría u la Guerra de Bosnia y Herzegovina.
Antigüidat
editarA mar Hadriana estió uno d'os puestos d'expansión d'o comercio mientres l'Antiga Grecia, en confluyir en ixa mar as rutas de transporte maritimo enta lo sud (Grecia u Echipto) y as rutas de transporte terrestre dende lo norte (mar Baltica y norte d'Europa). Yera por o suyo traviés como plegaba enta lo sud d'Europa y Echipto l'ambre d'a mar d'o Norte y d'a mar Baltica, en a clamada ruta de l'ambre, una d'as mas antogas rutas comercials conoixidas. Bellas ciudaz a lo canto d'a mar Hadriana estioron fundadas por os colons griegos, como la mesma Hadria u las ciudaz d'Epidamne (actual Durrazo) y Apollonia (actual Vlorë, todas dos en Albania.
Roma
editar.svg)
A primera guerra conoixida por o control d'a mar Hadriana enfrentó a la Republica Romana con Teuta, vídua d'Agrón d'Iliria, en o sieglo III aC, en a clamada primera Guerra Iliria. Teuta yera una princesa d'Iliria, d'a tribu d'os ardieus, que s'heba convertiu en dominant en Iliria y la heba convertiu en una potencia maritima adedicada a la piratería, d'a cual yeran victima as costas d'a peninsula italica. Dimpués d'a redota de Teuta en 228 aC, estioron os autariates os succesors d'os ardieus como dominadors d'Iliria. Teuta se veyó obligada, chunto con tres ciudaz griegas en Iliria, a acceptar unas cerenyas condicions de paz, que incluyiban a clientela d'o suyo territorio y d'as tribus ilirias a respective de Roma.
Baixo lo control de Roma y con a transformación d'a Republica en l'Imperio Romano, la mar Hadriana se convertió en una mar zarrada a on se i trobaba la important base naval de Ravena, que en os zaguers moentos de l'Imperio (dimpués d'a suya división entre l'Imperio Romano d'Occident y l'Imperio Romano d'Orient) se convertió en lugar de residencia y capital real d'os zaguers emperadors d'Occident dica la suya deposición por Odoacro, rei d'os ostrogodos, la conquiesta d'Italia y la formación d'o Reino Ostrogodo d'Italia.
Bizancio
editar
Sindembargo, en o sieglo VI en o marco d'a Guerra Gotica as tropas de l'Imperio Bizantino de Chustinián I mandadas por Belisario, redotoron a los ostrogodos encomenzando una larga guerra que remató con a batalla d'o Vesubio de 552 y la reconquiesta d'a peninsula italica, encara que lo territorio heba quedau ixarrallau dimpués d'una larga succesión de guerras. Mientres o suyo efimero gubierno, os bizantis establioron l'exarcau de Ravena, con capital en a ciudat homonima. Como consecuencia d'a situación de crisi en Italia y as necesidaz militars de l'imperio, los bizantins no fuoron capables d'evitar poco dimpués a conquiesta d'a mayor parte d'a peninsula italica por os longobardos, quedando baixo lo control bizantino nomás que bellas ciudat costeras y territorios en o sud peninsular.
D'atra man, Venecia en ixas envueltas yera nomás que una chicota guarnición militar abanzada bizantina que resistiba la presión d'os ostrogodos a l'ueste y a l'este primero d'os avaros y dimpués d'os primers pueblos eslaus plegaus en os Balcans, que prencipioron a controlar la marguin oriental d'a mar Hadriana. Antiparte, en a marguin occidental Carlos Magno prencipió la invasión d'o Reino Franco contra lo Reino Longobardo ta adhibir-lo a lo suyo imperio.
Un elemento con muita influyencia posterior estió la conversión a lo Cristianismo d'os pueblos eslaus d'a peninsula balcanica. D'una man, monches d'orichen franco expandioron a presencia d'a Ilesia Catolica en parte d'a pensinsula, en conventindo a eslovens y croatas; d'atra man, os santos Cirilo y Metodio, provenients de l'imperio bizantino, expandioron a presencia d'a Ilesia Ortodoxa en convertindo a los serbios. Asinas, quedó configurada una muga historica entre istas dos brancas d'o Cristianismo.
Republica de Venecia
editar
Mientres a Edat Meya y a Edat Contemporania, a mar Hadriana estió un territorio controlau por a Republica de Venecia (que se convertió en una autentica talasocracia), encara que en a suya marguin oriental bi hese l'Imperio Otomán dende o sieglo XV.
Edat Moderna
editarDende o sieglo XIX, l'Imperio Austrohongaro, en competencia con o reino d'Italia, se convertioron en as potencias prencipals d'a mar Hadriana.
Referencias
editar- ↑ Nombre en aragonés seguntes o Libro d'el Trasoro (Libro d'o Trasoro).
- ↑ (en) Adriatic Sea en a Encyclopedia Britannica. 2008.
Vinclos externos
editar
Se veigan as imáchens de Commons sobre a mar Hadriana.
Datos: Q13924- Multimedia: Adriatic Sea / Q13924
