Leyenda d'o Barón d'Espés

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

La leyenda d'o barón d'Espés u d'o sinyor d'Espés ye una versión ribagorzana d'o mito d'o cazataire maldito. O barón d'Espés u sinyor d'Espés yera un mecenas d'o monesterio d'Obarra, apedecato en este monesterio, que dimpués pasó a fer part d'a imachinación popular d'a val d'Isabana.

Santa María d'Obarra

Bernardo, barón d'Espés, yera de camín ta Obarra cuan sintió uns susurros, provinients de bruixas u duendes, que li deciban:

Barón d'Espés, barón d'Espés si a Obarra va,
a Espés no hi tornaràs mes

Bernardo no teneba miedo y contestó:

¿En els tres gossos que porto
i la espingarda?
Tornar o no tornar
a Obarra vull anar

Siguió o suyo camín. Poco enantes d'a suya muerte encara podió sentir:

A Obarra ia hi va anar
pero no en va tornar

En este inte os tres cans se transformoron en animals furos por un encantamiento y lo matoron fendo-lo a piazos.

Seguntes atras versions os mesmos duendes u bruixas de Turbón lo matoron con as suyas mans. Seguntes Serrano Dolader, que cita a Pedro Lafuente, a lo barón lo matoron os cans d'o monesterio d'Obarra dimpués de que la chent lo apresegasen en o congustro de Croqueta como venganza por pactar con as bruixas pa poder aproveitar-se de cualsiquier muller que querese.

Carlos Francos diz que morió una nueit de tronada en Sant Chuan cuan prebaba de robar o trasoro d'o monesterio. Lo se mincharían os suyos cans u lo se levaría a corrient d'o río. Os viellos d'a vall de Lierp dicen que han visto en Obarra estatuas de cans de piedra en o mausoleu d'o barón.

Jesús Castiella da atra versión d'o dialogo entre o barón y as bruixas:

Sinyor d'Espés, Sinyor d'Espés,

Si vas a Obarra
a Espés no tornarás mas
-¿En los tres gossos que porto
i l'aspingarda?
Tornar o no tornar
yo a Obarra vull anar
-A Obarra sí, hi va anar

pero no en va tornar

Tamién Eduardo Vicente de Vera en replega una versión en Calibos de Fogaril:

Sinyó, sinyó d'Espés,

si a Ubarra vas
no i tornarás mes
-Aná u no torná
yo a Ubarra voi a aná
en els gosos que porto
y en l'espingarda

yo a Ubarra voi aná


Mitolochía aragonesa
Dioses Anayet - Arafita - Balaitús - Bébrix - Culibiellas - Gabardiella - Gabardón - Gratal - Hercules - Pyrene
Chigants Aneto - Atland - Ciclope de l'aniello - Cherión - Chenios d'as nieus - Chigant de Muyed - Chuan Ralla - Fotronero - Guara - Home granizo de Turbón - Home granizo d'a Val d'Onsella - Rondán - Silván
Sers Basaharau - Bilbiana - Belaín - Diaple - Diaplerons - Moras - Encantaria - Ensundiero - Fada - Filadera - Follez - Furtaperas - Hebe - Lainas - Mamés - Mariuena - Martinico - Minairons - Home choto - Home granizo - Pastor de lupos - Peinadora - Sacamantecas - Unyazas
Bruixas y bruixons Amaría d'Arbués - Catalina Aznar - Cristineta d'Alcoleya - Devinaire - Guirandana de Lai - Gracia Bielsa - Gracia de Valle - Glaudonetas - Martina Gen - Maut - Narbona d'Arcal - Pedro Arruebo - Pedro de Ysabal - Tía Casca - Tía Galga - Tía Picolla - Urganda
Animals Babieca - Buco - Caballo - Can - Craba - Dragón (Ambel, Bronchales, Dugo) - Gato - Lacuerco - Liebre - Lupo - Marta - Onso - Sirpient
Pantasmas Abad d'Alquezra - Almetas de Roldán - Berenguer de Bellvis - Celina - Cura de Benás - Doncella de Buera - Lumbretas - Guzpatas - Pantasma d'Asba - Pantasma d'a lungara - Pantasma de Sarinyena - Pantasma de Sant Chuan d'a Penya - Pantasmas de Sopeira - Pantasma d'a villa de Sos - Prior d'Urmella
Elementos

Almetas - Aniello machico - Brinzoner - Cardincha - Durendart - Esconchurador - Espantabruixas - O Libret - Religada

Leyendas

Amants de Teruel - Árbol de Sobrarbe - Barón Artal de Mur - Barón d'Escrich - Barón d'Espés - Campana de Uesca - Campana de Viliella - Cuento d'os cheposos - Fustero de Bara - Cazataire maldito - Ferrero de Serradui - Fortún de Vizcarra - Franceset de Castanesa - Fundación de Sant Chuan d'a Penya - Galino Galinás - Marieta - Palafox - Santo Gredal - Tío Apolinar - Trachinero d'Espés - O toro y a estrela - Soterrada viva d'Alfambra - Viellas pervivients

Paraches

Basa de la Mora - Pozo de Sant Lazaro - Turbón