Populus nigra

(Reendrezau dende Chopo)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Populus nigra
Dos eixemplars de Populus nigra
Denominacions populars
Chopo, choplo, coplo, cople, coble, xopo
Estau de conservación

Seguro (IUCN)
Clasificación cientifica
Eukaryota
Plantae
Magnoliphyta
Magnolipsida
Malpighiales
Salicaceae
Populus
P. nigra
Descripción
Populus nigra
Linnaeus, 1753

O chopo[1][2] (Populus nigra (L., 1753)) ye un árbol caducifolio d'a familia d'as salicacias y d'o chenero Populus (concretament un alamo u albar) muit frecuent en Eurasia, propio de sotos y formacions de vechetación de ribera.

Descripción editar

Ye un árbol de madera tova y creiximiento moderadament rapedo, que gosa creixer dica bels 20 u 30 metros d'altaria[3][4]. Cuan ye choven tiene un creiximiento muit vertical, con a corona preta y fina, pero cuan se va envellindo creixe mas lateralment y irregular, de forma que a corona d'os eixemplars viellos tiene una forma muito mas irregular que a d'os chóvens[3].

O tronco ye amplo y fuerte, con firmes fendiduras por toda a crosta (que ye muit escura en comparación con as atras especies de Populus). En os árbols viellos o tronco puede ser retuerto y tener foraus y partes mortas, pero a presencia de grans ramas y pocas brancas a poca altaria fa que a corona adopte un aspecto unflau y espacioso, que no ye o que tienen os chóvens.

As brancas son tovas y flexibles, de color parda u royisca[3], muit pretas en toda a corona d'os árbols chóvens, pero muit perifericas en os viellos, o que le da ixe aspecto de cupula. As chemas se disposan muit densament[3] antes de comenzar a epoca de creiximiento primeral.

As fuellas, de color verde intensa, se sustentan sobre un peciolo largo, que fa cuasi igual que a propia fuella (5-9 cm). Tienen o limbo triangular u romboidal, con a ladera leverament aserrada. Cara ta l'agüerro, a fuella se torna amariella y cai.

A flor se presenta en amentos, que son de color roya en os amentos masculins (por a color d'os estambres) y verdisca en os femenins. A florada se produce antes que as fuellas primerals comincen a brostar-le a l'árbol.

A simient ye muit chicorrona, y s'esparde con o viento porque viacha embolicada en una cubierta filamentosa u plumosa, de color blanca, que, como en toz os alamos pasa, se produce en grans cantidaz en o tiempo de maduración (finals de primavera u prencipios d'o verano).

Fitonimia editar

O chopo recibe nombres diferents en Aragón, anque en a gran mayoría d'o territorio se le conoix como «chopo», palabra derivada d'o latín PŌPŬLUS talment a traviés d'a forma vulgar PLŌPPUS[5]. Encara que a mes gran parte d'os estudiosos han considerau a presencia d'esta palabra en castellano como un portuguesismo[5] que dimpués s'ha transmeso a l'aragonés como castellanismo[6], a documentación d'esta palabra como elemento romanz en o latín medieval escrito en Aragón se remonta a lo sieglo XII en un d'os "Documentos d'o Pilar" referius a un toponimo d'Utevo que encara existe, lo que descarta l'orichen castellano d'a palabra[5]:

tale parte quomodo mihi tangit in illo campo del iopo (1170).[5]

Os cheosinonimos son siempre locals, y se dan preferentment en o sector nort-oriental (Ribagorza fundamentalment) y en os municipios catalanoparlants de a francha oriental. Por tanto, solo os nombres que se le da en aragonés ribagorzano suposan variacions adintro d'o dominio lingüistico d'a luenga aragonesa.

 
A selva de chopos se diz «chopera».

As dos solas formas diferents de chopo que no se siente en Ribagorza se dan en a Fueva, a rechión u subcomarca natural de Sobrarbe que muga con Ribagorza. Anque en a mayor parte d'a comarca de Sobrarbe en l'actualidat se conoix a o chopo como «chopo», en os nuclios d'o Toledo d'a Nata como Sant Chuan y a Cabezonada (norte de a Fueva) bellas personas tienen l'alcordanza que enantes le diciban «coplo» (/'koplo/). En a vecina localidat de Fuent de Campo s'asegura que a forma patrimonial yera «choplo» (/'tʃoplo/). A forma «choplo» a documentan Fernando Romanos y Fernando Blas en as aldeyas inmediatas que forman o Baixo Penyas[7]. En a resta de a Fueva (y nian sisquiera en a resta de Sobrarbe, nian en zonas tan conservaderas como Chistau[2] u a val de Vio) s'ha puesto documentar garra forma derivada de <PŌPŬLUS que no estás «chopo».

En Ribagorza, en cambeo, i ha dos formas que se pronuncia diferent seguntes en cual puesto. «Cople» se documenta pronunciau /'kopʎe/ ("coplle") en Torres[1][8], en Sopeira[1] y en las Pauls[1], pero tamién en Ramastué, en Llire, en Arasán y en Sos[9] (en a val de Benás), como /'kopje/ ("copie") en Estadiella[1], /'kopʎje/ ("copllie") de nuevo en Torres, y /'koʎe/ ("colle") unatra vegada en Sopeira[1]. En Sopeira amaneix tamién a forma «coble», que se pronuncia /'kobʎe/ ("coblle")[1].

A forma «xopo» (/'ʃopo/) s'ha documentau exclusivament en Fonz[1], y «xop» (/'ʃop/) en a comarca de a Matarranya[1], encara que de feito en esta comarca ye mes común a pronunciación «chop» /'tʃop/ tipica d'o catalán occidental, que Vidaller documenta en Aiguaviva de Bergantes[1].

Etimolochía editar

Se suposa que tanto «chopo» como a resta de variants dimanan de o latín <PŌPŬLUS, anque por variación popular en Aragón y en Castiella s'ha cambeau a consonant inicial P- por una C-. Isto ye un fenomeno caracteristico en as luengas iberorromanicas. As variants orientals debantditas pareixen relacionar-se con una forma latina vulgar tipo *CLŌPPUS y no PLŌPPUS, estando os grupos consonanticos latinos CL- y GL- en latín vulgar mas tendents a la inestabilidat y a la palatalización que os grupos PL- y FL- por estar oclusivos y linguodorsals[10], d'astí palabras como loir < GLIS en francés, y as palabras lera < GLAREA, leba > GLEBA y land < GLANDE en l'aragonés tellano, belsetán, chistabín y benasqués[11], a palabra lueca < CLOCCA en muitas parlas alto-aragonesas, y destacando a palabra chubiello[12] < GLOBELLU[11] con una evolución pareixida enta una ch inicial.

Curiosament, as derivadas de <PŌPŬLU han estau historicament muit productivas en toponimos, tanto en Aragón como en Castiella, Leyón y Galicia, y cuasi nunca con C- inicial. A forma clasica con a que fosiliza en toponimia o derivau de <POPULU en as luengas iberorromanicas ye «pobo», perdendo a terminación que deriva d'o sufixo latín -ULUM. Iste toponimo se vei en lo Pobo en Teruel, El Pobo de Dueñas en Guadalachara, etc. Tamién derivan de POPULU os toponimos Plou (Teruel) y Polop (Alicant), que son mas cerca d'a radiz orichinal.

Vocabulario relacionau editar

Una selva de chopos se diz una «chopera», u «choplera»[1] en os puestos a on que se diz «choplo». En a Ribagorza probablement ye una «coplera» (pronunciau "copllera"). Un arbolet de chopo chicorrón ye un «chopizo» u «chopiza», anque M. Coronas le da o significau de chupón de chopo[13].

Imáchens editar

Referencias editar

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. 2,0 2,1 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 (es) KREMER, Bruno; Árboles. Editorial Blume. Barcelona, 1986.ISBN 84-87535-12-7
  4. (es) FELIX, Jîrî y TOMAN, Jan; Guía de Campo (3ª Ed.); Ediciones Susaeta. Madrid, 1999. ISBN 84-305-7413-1
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 (es) Juan Antonio Frago Gracia: Toponimia del Campo de Borja. Estudio lexicológico. Institución Fernando el Católico, pp 90-91.
  6. (es) Anchel Conte, Chorche Cortés, Antonio Martínez, Francho Nagore, Chesús Vázquez. El aragonés: identidad y problemática de una lengua. Librería General, 1982, pachina 76.
  7. (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, El Aragonés de Baixo Peñas; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2005. ISBN 84-8094-054-9
  8. (es) SALAMERO REYMUNDO, Francisco, Léxico peculiar de Torres del Obispo (Ribagorza); Semejanzas y diferencias con el castellano y el catalán; Institución Fernando el Católico. Zaragoza, 1991.
  9. (es) Varios, Dicsionari de Patués de l'Asosiasión Cultural Guayente; Espublicato por o Servicio de Patrimonio Etnológico, Lingüístico y Musical d'a Diputación General de Aragón (2003). Consultau o 5 d'abril de 2012.
  10. (es) Heinrich Lausberg: Lingüistica romanica. Tomo I fonetica. Editorial Gredos, 1993. pp 334-335.
  11. 11,0 11,1 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010, pp 44-45.
  12. (es) QUINTANA i FONT, Artur: El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio); Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-060-3, p 56.
  13. (es) CORONAS CABRERO, Mariano, Vocabulario aragonés de Labuerda-A Buerda (Sobrarbe); Xordica Editorial. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-96457-23-2

Se veiga tamién editar

Vinclos externos editar