Denominación d'Orichen Protechida Calatayú

A Denominación d'Orichen Protechida Calatayú ye una denominación d'orichen protechida aragonesa pa os vins cheneraus en a zona cheografica localizada en a parti mas occidental d'a provincia de Zaragoza; conta con 16 bodegas productoras ensementadas por o conchunto d'o suyo territorio, y o suyo vinyal ye distribuyiu por 46 municipios, en una zona enmarcada por as formacions montanyosas d'o macizo de Moncayo y que s'organiza arredol d'un complexo ret fluvial formau por cuantos afluyents d'o río Ebro: Xalón, Xiloca, Miedes, Manubles, Mesa, Piedra y Ribota. A superficie que ocupa s'estendilla sobre un terreno excepcional pa o cautivo d'a vit. As caracteristicas d'os suyos vins son o resultau d'a interacción d'o microclima, de l'ampla gama de terrenos y d'una uga, como en ye a garnacha, con una perfecta adaptación a la zona, tal que produce uns vins con una personalidat sinyalera.

Vinyals en Belmont de Gracián

A Denominación d'Orichen Calatayú ye a mas choven d'as cuatre vitivinicolas que existen en Aragón, lo que manimenos no prechuzga a luenga tradición en a elaboración de vins y derivaus que i hai en ista comarca. A declaración de creyación d'a DO Calatayú data de 1989, encara que no estió dica l'anyo siguient cuan se publicó formalment, por lo que oficialment data de 1990. Por tanto, a tamás d'a suya choventut, se puet parlar ya d'una DO madura, que ha farchau a suya personalidat y que tien un prometedor esdevenidero por debant.

Ista denominación obtenió o suyo rechistro en a Unión Europea o 20 de chunio de 1992.​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ Tamién conta con rechistro en a Organización Mundial d'a Propiedat Intelectual dende o 22 de chunio de 2021.

Orichens

O cautivo d'a vit en ista zona ya se documenta en o sieglo II aC, habendose trobau un laco pa la obtención de vin en o poblau celtiberico de Segeda. A primera referencia escrita ye de Marzal, historiador latino procedent d'ista comarca, que parla ya en o sieglo I d'a calidat d'os suyos vins.

En epoca musulmana s'albandonó o cautivo d'a vit, que tornó a estar destacau dimpués d'a conquiesta cristiana, empentau especialment por a Orden de Cistels, fundadors d'o monesterio de Piedra y d'as suyas antigas bodegas, que deciba en o suyo regle “os semaners, antis d'a unica birolla, tomarán un vaso de vin con pan, amás d'a ración normal”.

En o sieglo XVIII Jordán de Asso, parla d'a important superficie de regano en o partiu de Calatayú, de bellas 13.239 cafizadas (5.000 ha), que incluyiba as vegas d'o ríos Xalón, Xiloca, Manubles u Ribota. A producción de vin sinyalaba que yera de 10.000 alqueces en Calatayú y 15.000 en Ateca y de 9.000 cantaros en Fariza, un total de 48.960 hectolitros con as midas actuals.

Ista indicación cheografica s'asienta sobre a existencia de cuantas cooperativas adedicadas a la elaboración d'o vin en cuantas localidaz y tamién d'una serie de bodegas privadas, belunas adedicadas a ista actividat dende zaguerías d'o sieglo XIX. En cualsiquier caso, l'actividat vitivinicola que sirve de base a la DO tien que veyer con l'acción de bodegas y cooperativas que en o zaguer cuarto d'o sieglo XX prencipieron primero a embotellar parti d'os suyos vins, dica alavez entonces vendius a granel en a suya gran mayoría y, posteriorment, enantoron con rapideza en o camín d'a calidat, con a vista puesta en incrementar as vendas mas que mas a traviés d'a exportación.

Redolada

Localización d'a D.O.P. Calatayú.

A distribución d'os vinyals en as redoladas d'os ríos fa que se puedan distinguir cuantas arias con peculiaridaz cheograficas propias que se reflectan en os matices d'os vins:

• Ribera d'o río Miedes, en a marguin dreita d'o río Xalón, encaixonau entre a sierra cambrica de Vicor y as calsineras y chesos centrals d'a cubeta. Os vinyals se troban entre os 700 y os 900 metros d'altaria, sobre formacions petrosas d'os mallacans d'o Mioceno, calsineras, pizarras y glacis.
• Entre os ríos Xiloca y Ortiz d'a marguin dreita d'o Xalón, incluyindo-ne as estribacions montanyosas d'a sierra de Pardos, con o penyón de la Cruz de 1.266 metros como cobalto. Os vinyals se sitúan entre 750 y 900 metros d'altaria, sobre formacions de pizarras cambricas de distintas tonalidaz y glacis.
• Ribera norte d'o río Mesa en a marguin dreita d'o Xalón, con vinyals a mas de 750 metros de altaria, sobre formacions de areno-archilosas y mallacans d'o Mioceno.
• Ribera ueste d'o río Manubles en a marguin ezquierda d'o río Xalón, con vinyals que superan os 750 metros d'altaria sobre formacions pizarrosas d'o Cambrico.
• Ribera d'o río Ribota en a marguin ezquierda d'o Xalón, con vinyals entre o piet norte d'a sierra d'Armantes y as estribaciones d'a sierra de la Virchen. Os vinyals se troban entre os 600 y os 900 metros d'altaria, sobre terrenos formaus a partir de mallacans, glacis y cuarcitas.

O 75% d'os vinyals d'a DO Calatayú se troban en unidaz litolochicas compuestas por materials sueltos (glacis, cantos, arenas y archila, y pizarras). Amás, o 80% d'os vinyals se troban entre 650 y 900 metros d'altaria y belún mesmo supera os 1000 metros.

Clima

Como parti d'o territorio de l'interior peninsular, o clima d'a zona ye caracterizau por a suya continentalidat producida por a leixanía a una gran masa d'augua. A temperatura meya anyal ronda os 13 °C con grans esferencias entre a nueit y o día mientres a epoca de maduración, y con un periodo de cheladas variable entre 5 y 7 meses; as cheladas primaverals son muit frecuents en o fundo d'as vals zarradas y os vinyals que son situaus en posicions mas altas eslampan d'iste aire fredo. Temperaturas y precipitacions varían dende as mas cálidas y baixas d'o fundo d'a fuesa dica as mas fredas a mida que se i puya.

Seguntes a clasificación climatica de Martín Vidé y Olcina (2001), Vicente Gómez Miguel describe o clima d'a DO Calatayú como Mediterranio Continental (variedat Val d'Ebro) que en a Espanya peninsular representa a las dos mesetas y a la val d'Ebro. Se caracteriza por tener precipitacions meyas anyals entre 300 y 550 mm, con un rechimen pluviometrico estacional con maximos primaverals y agorrals, cuan as borrascas se forman en a Mediterrania. En istos casos, o viento bufa d'o sudeste y le'n diz «solano», por ixo en ista zona se diz que «Con aire del solano agua en la mano. En invierno pero no en verano».

Efectivament, en verano o viento d'o sud ye sahariano, ixuto y produce mogor. Os periodos en que pasan os frents de l'Atlantico y que deixan precipitacions importantes en o norte peninsular, astí plegan con poca augua y nomás as laderas a barlovento d'as montanyas mas alteras pueden recullir bella cosa d'humedat cuan l'aire puya y se condensa l'augua por as baixas temperaturas de l'altaria. Ye o conoixiu fenomeno Foehn. A iste viento castellano de l'este le'n diz «regañón» y o refranero popular diz que «Con aire regañón ni agua ni sol».

Demarcación cheografica

A Denominación d'Orichen Calatayú ye formada por os siguients municipios d'a provincia de Zaragoza:

Abanto, Aceret, Alfarba, Alfama d'Aragón, Aninyón, Atea, Ateca, Belmont de Gracián, Bubierca, Calatayú, Carenas, Castellón de las Armas, Castellón d'Alfarba, Cervera de la Canyada, Cetina, Charava, Clarés de Ribota, Codos, Fariza, El Fraixno, Fuents de Xiloca, Godollo, Ibdes, Maluenda, Mara, Miedes, Monterd, Montón, Morata de Xiloca, Moros, Munebrega, Nuévalos, Olvés, Orera, Paracuellos de Xiloca, Ruesca, Sediles, Terrer, Torralba de Ribota, Turrillo, Val Torres, Viliella de Xiloca, Villalba, Villa Luenga, Villarroya de la Sierra y La Viluenya.

Caracteristicas

Vino d'a D.O.P. Calatayú.

Cada variedat tien as suyas propias particularidaz, tanto en a morfolochía d'as plantas como en as necesidaz termicas pa madurar, en os components d'os suyos fruitos, en a resistencia a malautías, etc. que en función d'o medio a on se desarrollan tendrá un comportamiento enolochico u atro. Por ixo, encara que s'ha repetiu cuantas vegadas, os vinos de cada puesto son o resultau d'a interacción entre o suyo medio natural, as suyas variedaz, y as tecnicas emplegadas por os viticultors y bodeguers.

Ugas

En o caso de Calatayú as variedaz autorizadas son:

Tintas

• Garnacha tinta
• Tempranillo
• Syrah
• Mazuela
• Merlot
• Cabernet sauvignon
• Bobal
• Monastrell

Blancas

• Macabeu
• Malvasía
• Garnacha blanca
• Chardonnay
• Gewurtraiminer
• Sauvignon blanc

Entre as tintas, a reina ye a garnacha que ocupa cuasi un 62% d'a superficie viticola total, seguida d'a tempranillo con o 19% y syrah con o 7%, a resta de variedaz tintas son minoritarias (mazuela, merlot, cabernet sauvignon, bobal y monastrell). As variedaz blancas ocupan o 8% d'a superficie total, estando a macabeu con o 7 % a mayoritaria; l'1% restant corresponde a chardonnay y a atras testimonials.

Producción y comercialización

Bodegas

Etiqueta d'un vino D.O.P. Calatayú.

Istas son as 13 bodegas que fan parti d'a denominación d'orichen:

Agustín Cubero (Calatayú) Ángel Luis Pablo Uriol (Terrer) Ateca (Ateca) Augusta Bílbilis (Mara) Colás Viticultores (Alfama d'Aragón) Esteban Castejón (Ibdes) La Cerrada (Calatayú)

Langa Hnos. (Calatayú) Niño Jesús (Aninyón) Raíces Ibéricas (Maluenda) San Alejandro (Miedes d'Aragón) San Gregorio (Cervera de la Canyada) Virgen de la Sierra (Villarroya de la Sierra)

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre a Denominación d'Orichen Protechida Calatayú.
• (es) Pachina web oficial d'a D.O.P. Calatayú.

• Datos: Q2887617
• Multimedia: Calatayud (DO) / Q2887617