Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

O regano [1] u regadío (d'o latín < rigare)[2] ye l'aportación d'augua a la tierra ta faboreixer l'optimo desarrollo d'as plantas que se i cautivan. Ista aportación será suplementaria a l'augua d'a plevia y o metodo d'aplicación puet estar superficial (tamién dito por gravedat) u presurizato. En a mayoría d'os casos se necesitan bels canals de riego que tresporten l'augua.

Regando un cautivo.

En o regano superficial u por gravedat l'augua se mueve por diferencia de cota (efecto d'a fuerza d'a gravedat) y por ista razón no amenista d'enerchía externa. Son eixemplos d'iste tipo de riego o riego por inundación en eras, sulcos, ecetra.

O riego presurizato requiere l'aportación d'enerchía ta o suyo funcionamiento, ya sía por medio de grupos de bombeyo u con a presión proporcionata por basas u depositos elevatos. Son eixemplos d'iste tipo de riego l'aspersión, a microaspersión u o goteyo.

Sulcos editar

 
Metodos de regano.

O sistema de riego por sulcos ye un sistema de riego por gravetat con una muit baixa eficiencia. Ye a forma mas antiga que encara se contina emplegando actualment. No amenista de medios tecnolochicos complexos, pero sí d'una gran cantidat d'augua.

L'augua, procedent d'un río u fuent, u quitata d'un pozo, por medio d'una noria u atros sistemas, se fa correr por adintro de sulcos feitos en a tierra con iste obchectivo. Ixo obliga a sembrar en o cobalto d'as crestas que bi ha entre sulco y sulco. Cuan l'augua se fa correr por tot o terreno se diz riego por inundación.

Aspersión editar

L'aspersión ye un sistema de riego presurizato. Basicament se tracta de fer plever de forma artificial.

Ta regar por medio d'o sistema d'aspersión, s'ha de tener una instalación (fixa u móvil) de canyerías que conducen l'augua dica os aspersors, dispositivo que s'encarga de distribuir l'augua sobre os cautivos en forma de plevia. S'amenista de muita enerchía, por lo que s'ha de disponer de grupos de bombeyo u de presión a lo rete proporcionata por basas u depositos elevatos.

Os problema prencipals son que a suya instalación ye costosa y que tien un gasto contino d'enerchía, pero d'atra banda permite cautivar sin de fer sulcos fundos y por tanto no cal sembrar en as crestas d'istos, lo que fa mas fácil a mecanización d'o cautivo.

En casos de muita fredor, o sistema d'aspersión se puet emplegar ta combatir as chelatas. En bels casos tamién permiten l'aplicación de productos agroquimicos.

Goteyo editar

O goteyo ye un sistema de riego presurizato con muit alta eficiencia de l'augua. Ye un sistema disenyato ta aprofeitar a lo maximo o gasto d'enerchía y augua.

L'aportación d'augua a lo terreno se fa en a zona radicular d'as plantas. Ista aportación s'efectua por medio d'un sistema de chicotas canyerías de muit baixo diametro as cuals tienen chicoz foratos d'os que sale o liquido gota a gota u con muit baixo cabal. Optimiza o consumo d'augua, y se puet emplegar ta encorporar fertilizants u atros agroquimicos a lo cautivo.

Fertirrigación editar

Ye una modalidat d'as dos anteriors, en que t'aumentar a producción a la vez que s'optimizan os recursos, s'incorporan fertilizants a l'augua de riego. Se puet emplegar con l'aspersión u con o goteyo, anque ye mas efectivo con iste zaguero.

Hidroponia editar

Actualment a hidroponia ye a forma mas abanzata de riego y de producción agricola. Ye una variant d'o goteyo, a la que s'incorporan toz os nutrients que ha menester a planta por medio d'o sistema de riego.

Requiere d'una inversión important, pero as produccions tamién aumentan a escape. As instalacions de riego se complementan con una serie d'instrumentos de control, como sondas, sensors, controls d'humidat y temperatura, que gosan centralizar-se en un ordinador con os suyos programas de chestión. Tot isto controla un sistema preparato ta incorporar os fertilizants a l'augua de traza automatica. Se prencipió a emplegar en floricultura, pero hue en día ye habitual en muitos de productos horticolas.

Referencias editar

  1. (es) Fernando Romanos Hernando: Aragonés ribagorzano d’Estadilla dende a obra de Cleto Torrodellas y Pablo Recio, p.42
  2. (es) José María Enguita Utrilla:Un vocabulario agrícola turiasonense de 1382, Turiaso n°8, 1989, ISSN 0211-7207, p.139-178

Vinclos externos editar