Castiello de Lobarre

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O castiello de Lobarre^[1] (castillo de Loarre en castellano) ye un castiello medieval aragonés, en o municipio de Lobarre, comarca d'a Plana de Uesca y provincia de Uesca. O castiello, a man d'a ciudat d'Ayerbe, ye a fortaleza en estilo romanico^[2] mas important d'Aragón y de toda Espanya,^[3] y fue declarada Molimento Nacional en 1906. Construito en os sieglos X-XIII, dencima d'una antiga fortaleza romana, o suyo estau de conservación ye perfecto (de fueras d'una parti d'epoca d'o rei de Navarra Sancho Garcés III O Gran, amás antiga d'o castiello),^[3] y ye considerau internacionalment como uno d'os millors eixemplos d'arquitectura civil d'estilo romanico en Europa. Bels autors dicen que ye por a suya posición o mas impresionant de toz (os castiellos) d'Espanya.^[2]

Castiello de Lobarre
Anvista d'o castiello de Lobarre.
Situación cheografica
Estau
País
'
Situación	Lobarre, Plana de Uesca, Uesca, Aragón
Adreza
Coordenatas
Archidiocesi
Diocesi
Arcipestrau
Advocación
Culto
Orden
Rector
Vicario parroquial
2.º Vicario parroquial
Mosen
Propietario
Administrador
Director
Coste	{{{coste}}}
Visitable
Altaria
Pisos
Amplaria
Largaria
Superficie
Diametro
Aforo
Altaria s.l.m.
Atras
Alcance
Iluminación
Potencia
Arquitectura
Tipo
Estilo	Romanico
Función	Defensivo, administración territorial
Catalogación
Materials
Construcción
Construcción	Sieglos X-XIII, dencima d'una antiga fortaleza romana
Fundador
Inicio
Fin
Inauguración
Destrucción
Arquitecto
Incheniero estructural
Incheniero de servicios
Incheniero civil
Atros
Premios
Pachina web
Localización
Castiello de Lobarre Castiello de Lobarre en Aragón

Dende as suyas almenas, ye vesible tota a Plana de Uesca, y a suya función yera a protección d'os territorios d'o reino d'Aragón en as marguins d'o río Galligo y de l'antiga vía romana de Zaragoza ta Biarn, que trescruza la plana que bi ha a o suyo piet antis de dentrar en o curso d'o Galligo. Yera afrontau por o castiello musulmán de Boleya (castiello de Boleya),^[2] que esfendeba as planas agricolas d'o norte de Uesca de l'abance d'o reino d'Aragón, y que resistió a la suya ocupación por o reino d'Aragón dencluso dimpués d'a cayida d'a ciudat de Uesca.^[3]

O castiello de Lobarre ye construito dencima d'un pueyo^[4] de piedra calsinera, sin d'alacez. Asinas, no se li puet fer a zapa d'os alacez, y ista ye una d'as suyas cualidaz esfensibas. L'edificio principal ye rodiau por una muralla con as suyas torres, y o suyo aspecto externo ye o d'una construcción homochenia, encara que i haiga esviellamientos dende os suyos orichens.^[2] Asinas, trobamos repuis romanos u islamicos, encara que tan integraus en o conchunto d'o edificio que o suyo aspecto externo ye unitario y homochenio.^[2] Seguntes diz en a suya obra sobre a Historia de l'arte l'historiador José Pijoan:^[4]

o castiello de Lobarre fue construito en un periodo d'orichinalidat creyadora.

O castiello teneba tamién una función relichiosa, y i teneba dos ilesias construitas una dencima de l'atra, estando a que se troba en a parte inferior d'antis de 1095, cuan se gravó un epitafio en as suyas parez, y a superior ye tamién d'o sieglo XI.^[4] As dos ilesias son de nau unica.^[4] Parte d'as suyas esculturas son obra d'escultors formaus en o taller d'as obras d'a Seu de Sant Pero de Chaca, encara que atras partes escultoricas tienen influencia d'artistas de Provenza.^[4]

Historia

As primeras noticias d'o castiello son d'o sieglo XI, en un texto en o cual o rei d'Aragón Sancho Garcés III O Gran cede o castiello a Lope Sánchez,^[2] encara que os alacez de l'edificio son muit anteriors, d'epoca de l'Imperio Romano u mesmo d'os ibers.^[3] En ixas envueltas, o castiello de Lobarre yera a posición mas abanzada d'o reino contra l'Islam, que lo conquerió en o sieglo XI encara que fue reconquiesto en 1070 por o rei Sancho Remíriz.^[2]

Anvista cheneral d'o castiello de Lobarre y d'a plana de Uesca a o suyo piet.

En 1071 Sancho Remíriz cedió o castiello a monches agostins, cuan encara no existiban ni a Orden d'o Hespital ni a Orden d'o Temple, decisión que aprebó o Papa Aleixandre II.^[2] Ye fácil que a decisión se prenese ta convertir a o castiello o centro d'as operacions militars ta la reconquiesta d'a propia ciudat de Uesca, setio que prencipió en 1094,^[5] y tamién ta la reconquiesta d'Ayerbe en 1083.^[6] Antiparte, tamién se diz que en o castiello de Lobarre i yera o cuerpo de Sant Demetrio, un santo venerau por a ilesia cristiana de l'Imperio Bizantín y que teneba un caracter meyo militar meyo relichioso, a cual cosa casaba muit bien con o mesmo caracter mixto d'o castiello de Lobarre;^[4] Os repuis de Sant Demetrio se troban encara hue depositaus en una arqueta en estilo romanico, que yera en o castiello encara que hue ye en Lobarre.^[3] Cuan se prencipió a construcción d'o monesterio en l'interior d'o recinto fortificau d'o castiello, se miraba de construir d'un edificio relichioso de gran importancia, o primero d'o reino, mes gran que as chicotas ilesias construitas dica allora en Aragón, y mes gran que o monesterio de Sant Chuan d'a Penya u mesmo que o primer monesterio de Mont Aragón.^[3]

Luego d'a conquiesta de Uesca, o castiello de Lobarre quedó dividiu: en tanto que patrimonio reyal, yera o rei d'Aragón qui nombraba os suyos tenients, encara que dende o punto d'anvista d'a hierarquía relichiosa dependeba de l'abadía de Mont Aragón (l'actual castiello de Mont Aragón), a man d'a ciudat de Uesca.^[5]

Antiparte, en o sieglo XIII o castiello estió uno d'os centros de resistencia en as rebelions d'a nobleza d'Aragón contra o rei Chaime I d'Aragón, y iste monarca confió a guarda d'o castiello a os caballers d'a Orden d'o Hespital, que li yeran fidels.^[5]

O castillo de Lobarre, en una anvista dende o suyo piet.

Cuan en 1410 morió sin de sucesión o rei Martín I, teneba o castiello Antón de Luna, que yera uno d'os partidarios d'a succesión d'a Corona d'Aragón en a persona de Chaime II d'Urchel, o candidato no esleito en o Compromís de Casp en 1412, que esleyó a Ferrando de Trastamara. Antón de Luna, luego d'a redota d'o suyo candidato, fació esdebenir o castiello de Lobarre o centro d'a suya resistencia armada a o nuevo rei, contratando a mercenarios angleses y gascons ta esfender o castiello,^[3] encara que fuyó a o reino de Navarra luego d'a suya redota. Sindembargo, en o castiello resistiba a suya chirmana^[5] (u prima y amant, según atras fuents),^[3] Violant de Luna, abadesa d'o monesterio cisterciense de Trasobars, que heba albandonau con gran escandalo d'o tío suyo, o Papa Benedet XIII d'Abinyón;^[3] o castiello cayó nomás en 1413 dimpués d'un largo setio.^[5]

En 1468 o castiello de Lobarre fue incorporau ya ta cutio ta o patrimonio reyal.^[3] Antiparte, en a localidat que heba naixiu a o suyo piet, Lobarre, ya bi heba tamién una ilesia, perdendo asinas o castiello no nomás a suya función militar sino que tamién a suya función relichiosa. Asinas, o castiello fue abandonau.^[5]

Curiosidaz

O Castiello de Lobarre estió protagonista d'a cinta Kingdom of Heaven (2005) d'o director Ridley Scott, protagonizada entre atros por Orlando Bloom, Eva Green, Liam Neeson y Jeremy Irons. Muitos d'os habitants d'o lugar de Lobarre facioron parti d'o rodache d'a cinta como extras. O castiello puet veyer-se cuantas vegadas mientres a cinta.

Tamién estió o escenario d'a cinta Miguel y William (2006), con Elena Anaya, Juan Luis Galiardo, Geraldine Chaplin, Malena Alterio y Josep María Pou.

D'atra man o mesmo castiello s'emplegó en a grabación y emisión d'o desapareixiu programa La noche de los castillos (TVE) (1994), en que una parella acompanyada d'una azafata d'o programa viviba aventuras inolvidables aintro d'o mesmo, con a misión de rescatar a una princesa. En dito programa treballoron a-saber-los actors teatrals, pero habió de cancelar-se por falta de presupuesto y un baixo nivel d'audiencia.