Plan

Iste articlo ye escrito con as normas graficas EFA. Si quiers, puez aduyar cambiando a la grafía oficial de Biquipedia y sacando dimpués ista plantilla.

Plan ye una villa, antigua cabecera de la Val de Chistau (Uesca) y actual capital d'el municipio que en fan tamién parte es lugars de Saraviello, Senyés y Serveto. La villa se troba en a planeta que fan es campos de La Bergada y las faixas de Casul·las, en ribera de baixo d'el Cinqueta respeto d'es atros lugars de la val.

Plan
Municipio d'Aragón
Plan.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Sobrarbe
Partiu chudicial	Boltanya
Mancomunidat	Val de Chistau
Superficie	87,4 km²
Población  • Total  • Densidat	283 hab. (2013) 3,24 hab/km²
Altaria  • Meyana	1119 m.
Distancia  • 159 km	enta Uesca
Alcalde	Jose Maria Fantova Aused
Codigo postal	22367
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau	Balbastro-Monzón Sobrarbe-Ribagorza
Ríos	Cinqueta
Coordenadas	42°34’53’’N 0°20’16’’E
Plan Plan en Aragón
Web oficial

Esta fuella ye escrita en chistabín.

El municipio de Plan encluye tamién la més gran parte de la baixa Chistau, d'entre la clamor de Semierre (que parte per entre la villa y el vecín Sant Chuan) y la man de Boltorín de la Punta Llerga, ta baixo, ta la part de Salinas. De tot el troz que i tiene ta'l sud, ta la man de Cotiella, se fa el municipio que més kilometros quadraus i tiene d'esta sierra, y con las numerosas valletas que enfilan el mallal per on i corren es barrancos como Galliners (que baixa per la part d'es tonels de Saravillo y la penya La Inclusa) y l'altro que ye el barranco de l'Ibón (que naixe de la Basa de la Mora y se desaugua en el Plan d'Escún). Per el sud-este parte el municipio la clamor que baixa de la Semierre, el pinar que s'ha de pasar quan s'enfila el paso de La Canal Pedrosa y la collada de Sagún ta Benás.

Historia

La villa de Plan se va poblar ya de tiempos antiguos, son preba d'esto que en as inmediacions d'el lugar s'haya trobau un chicot chacimiento neolitico de la Edat de Bronze, pos diz que ya se feba paixentar es ganaus en a val habe tantos tiempos como la prehistoria. En a Edat Meya ya feban peleya aragoneses y gascons per tener es drechos de la val y las estivas que ésta i tiene per alto, en es puertos que la deseparan de Francia. D'esto, que las sangrías se van fer de contino per es siguients anyos, anque diz que se van metigar per la politica d'alianzas que van tener es sinyors de l'uno y l'altro canto mientres a reconquista.

De Plan se veye bien como se tranca la Val de Chistau per baixo, con la penya La Inclusa (izquerda) y las Leras d'el Mont (drecha).

La situgación se va tornare més fura con es sieglos XV, XVI y XVII, quan se diz que Chistau, el mesmo que atras vals que i son amparadas como Broto, Bielsa, Benás u Arán, yeran de tot ficadas ne'l contrabando con el país vecín, especialment de bestiar, que mesmo que las heba fecho que tenesen una edat dorada en el correr de diners las va fer dimpués més sensibles a la creixent tensión entre las dos monarquías, pus que primer es monarcas en van prohibir tot el trasiego y dimpués van comenzar a posar-ie tropas, mirando de blindar-se las mugas, que mesmo castigaban la población local que feban favorable que s'esen de concarar con es bandolers (pos el resultau ye qu'el contrabando s'heba convertiu més que més en un oficio d'armas) de l'altro canto de la montanya y d'este tamién.

El contrabando, defuera d'ixes conflictos puntuals, va estar la més lucrativa fuent d'ingresos de la redolada de Chistau dica bien dintrau el sieglo XX (els que la conoixen consideran que el van deixar de fere dimpués de la Bolsa de Bielsa y el pasar de la Guerra Civil per ixes mundos, que va deixar Chistau y tot el Sobrarbe bien afogau en l'autarquía). Una preba d'esto son es casals sinyorials y las torres que teneba (y que encara en conserva 2 u 3) el lugar de Chistén, que per la suya ubicación heba puesto controlar el paso de Viadors per las Anyes Cruces ta las Auguas Tuertas, que son ya en Aure.

Edificios singulars

La ilesia de Plan la van comenzar en el sieglo XVI anque va tener reformas posteriors, dica el sieglo XIX. La ilesia que antes i heba yera romanica.

D'ixas torres que teneba la villa n'ha quedau només una, d'el sieglo XVI, que la chent de Plan en dicen "el Castiello". Ye una tipica edificación defensiva de tantas que n'i heba en ixes tiempos en la val, situada en el cobalto de la villa.

La ilesia actual ye una edificación, restaurada en habe poquetz anyos, d'el sieglo XVI, que va tener reformas d'es tiempos dimpués, anque la estructura actual de l'edificio ye de como se va rematar en el sieglo XIX.

L'empinamiento d'es tellaus ye bien destacable, que en baixa ta una altura de menos de 3 m per es costaus de la ilesia, y la estructura cheneral de l'edificio, que pareix d'as altras ilesias de la val, anque més graniza, recuerdan prou a las que se troba a l'altro canto d'el Pireneu, como tamién recuerdan a las de Benás y Bielsa.

La "Caravana de Mullers"

En l'anyo 1985 el nombre de Plan va blincar ta's medios de comunicación, mesmo es d'ambito nacional, per la iniciativa d'es suyos vecins d'organizar una "Caravana de Mullers" en haber-se mirau la cinta homonima Caravana de Mujeres (Westward the Womentítol orichinal en anglés,) de William Wellman (1951, pos en verdat i heba en aquells diyas en el lugar més de 40 maciellos, hombres casaders, que no teneban sique una muller soltera, pos la més gran parte de las mullers de la val, como en toda la montanya, emigraban malas que podeban. Asinas, l'anuncio en l'Heraldo de Aragón en que se demandaba "mujeres de entre 20 y 40 años con fines matrimoniales para pueblo en el Pirineo aragonés" van fer ir-ie a una colla de solteras de tot a l'arreu d'Espanya que en van resultar 33 matrimonios que van meter més vida a la villa.

Demografía

Evolución demografica

1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - - - - - - - 805

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 - - - - 1062 - - - 301

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - 312 - - - - 314 316

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 319 314 319 - - - - 336 -

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 - - - 303 299 - - 283 -

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - - 283 - - - - - - -

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partito	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Partido de los Socialistas de Aragón	-	4	2	2	2	3	1	3	3	7	7
Chunta Aragonesista	-	-	-	2	-	-	2	4	4	-	-
Partido Aragonés	-	-	-	3	5	4	4	-	-	-	-
Centro Democrático y Social	-	-	5	-	-	-	-	-	-	-	-
Partido Popular	-	3	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Independients	7	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Total	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partito politico
1979–1983
1983–1987
1987–1991
1991–1995
1995–1999
1999–2003
2003–2007
2007–2011	José María Fantova Aused	Chunta Aragonesista
2011–2015	José María Fantova Aused	Chunta Aragonesista

Pesonalidaz naixitas de Plan

• Categoría:Naixius de Plan

Fiestas

• 17 de chinero de nueit, se fa la romería d'Es trucos de Sant Antón que baixa la chent ta baixo per la carretera ta Saraviello fendo trucar es trucos cerimonials, que más d'antes yeran es d'es bueis pero que hue se fan de propio ta la ocasión.
• Un cabo de semana de febrero, Santa Agueda el viernes (fiesta de las mullers) y el Carnaval de Chistau el sabado y domingo.
• El domingo segundo de chunio, romería t'alto ta San Mamés, tradicionalment, tamién se i repartiba torta.
• 8 de setiembre, Fiesta Mayor, perque ye la Natividat de la Virchen.
• El 15 d'octubre, feria d'el bestiar de Chistau en la villa.

Vinclos externos

• Se veigan as imachens de Commons sobre Plan.
• (es) La Caravana de Mullers de Plan.
• (an) l'Archivo Audiovisual de l'Aragonés; "El Chistabín", emparau per CharrandoTB.com en YouTube.
• (an) Estadisticas d'el municipio de Plan.