Muga entre Aragón y Navarra

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A muga entre Aragón y Navarra tien una largaria d'alto u baixo 260 kilometros[nota 1] y desepara os dos territorios dende o pueyo de Nai a o norte, en a muga con Francia, dica o Mollón de los Tres Reyes, a o sud en a muga con La Rioja.

Muga entre Aragón y Navarra en royo

Fue definida en un primer inte por o tractau de Vadoluengo, sinyau por Remiro II y García Remíriz en chinero de 1135. O pacto se crebó en mayo d'ixe mesmo anyo cuan García Remíriz se proclama vasallo d'o rei Alifonso VII de Castiella, pasando ista zona intermeya definida l'anterior tractau a estar parti de Navarra y fixando-se asinas a muga entre os dos países.

En 1231 Petiella d'Aragón pasó a fer parti d'o reino de Navarra como un enclau aintro de territorio aragonés.

Accidents cheograficos editar

En as siguients seccions s'amostran os accidents cheograficos que se troban en a muga dividius por comarcas. Os iconos horizontals de carreteras, ríos u camins indican que trescruzan a muga. Si os iconos son verticals indican que fan de muga entre os dos territorios.

Chacetania editar

 
Pueyo de Nai
 
Punta Maz
 
Penya Ezcaurri
 
Sierra de Leire y entibo de Yesa

A Chacetania muga con as comarcas navarras de Roncal y Sarasaz, Lumbier y Sangüesa, todas ellas en a merindat de Sangüesa. A muga prencipia a o norte en o pueyo de Nai (2.448 m), remata a o sud en l'entibo de Yesa y ye trescruzada por 5 carreteras.

  Navarra   Aragón
Isaba Pueyo de Nai (2.421 m) Ansó
Pico de Budoguía (2.368 m)
  Larra (2.202 m)
Lo Puntal d'Uquerdi (2.252 m)
  Bichiloza
  Aztaparreta (2.202 m)
Punta Maz (1.941 m)
  Maz (1.472 m)
La Contienda (1.556 m)
Puntal d'Arguibiela (1.433 m)
  Arguibiela (1.297 m)
NA-2000 - HU-V-2024
  Abizondo (1.628 m)
Penya Ezcaurri (2.045 m)
  Ibón d'Ezcaurri
Pico Godia (1.769 m)
Urralegui (1.656 m)
Garde
Idoya (1.754 m)
Punta de la Cruz (1.683 m)
Punta Calveira (1.684 m)
Punta del Herrero (1.201 m)
  NA-176 - A-176 Fago
Andreguia (1.206 m)
Foebia (1.381 m)
Dozola (1.401 m)
Algaralleta (1.264 m) Salvatierra d'Esca
La Cucula (1.204 m)
Burgui
Val de Penya (1.157 m)
La Vardipenya (1.159 m)
  NA-137 - A-137
Castiello Nuevo   NA-2200 - CV-692
Mont Fragas (868 m)
  Escalar (1.096 m) Sigüés
Pasopetón (1.300 m)
  Vallenegra (1.276 m)
Pico de las Leras (1.362 m)
  Ancho (1.309 m)
Romanzado Cerro de las Cabanyas (1.359 m)
Paso del Oso (1.334 m)
La Cerrada (1.285 m)
Yesa   N-240
  Entibo de Yesa

Cinco Villas editar

A Chacetania muga con as comarcas navarras de Sangüesa, Ribera Arga-Aragón y Tudela, divididas entre as merindaz de Sangüesa y Tudela. A muga prencipia a o norte en l'entibo de Yesa, remata a o sud en El Campillo, en a intersección entre os municipios de Bunyuel, Corz y Taust ye trescruzada por 4 carreteras. A mas bi ha dos enclaus, Petiella d'Aragón y Bastanes, rodiaus de tot por territorio aragonés.

 
Entibo de Yesa
 
Río Onsella
 
Punta de la Negra y Bardenas Reyals
  Navarra   Aragón
Yesa   Entibo de Yesa Undués de Lerda
Sangüesa Alto de las Ripas (854 m)
Santa Cruz (854 m)
  Las Nogueras
  El Molinar
  El Solano Sos d'o Rei Catolico
  Canal d'as Bardenas Reyals
  Río Onsella
  NA-127 - A-127
  Canal d'as Bardenas Reyals
Xabier Cima de Penya (1.069 m)
  Vallacuey
  Val de Horno
Cáseda   Canal d'as Bardenas Reyals
  Zoco
Carcastiello   Valtriguera
Cantera del Cierzo (431 m) Castiliscar
  Estanca de Dos Reinos Sadaba
  Canal del Espartal
  NA-534 - A-1201
  Ceica de Navarra
Bardenas Reyals Tres Mugas (511 m)
Pui d'Aguila (500 m)
Nasa Alta (629 m) Exeya d'os Caballers
Nasa Baja (602 m)
Castillo de la Estaca (593 m)
  NA-125 - A-125
  NA-126 - A-126 Taust
  Canal de Taust
Bunyuel El Campillo
Corz

Enclau de Petiella editar

O enclau de Petiella muga totalment con as Cinco Villas y perteneixe a la comarca de Sangüesa y merindat de Sangüesa. Ye trescuzau por una carretera que dentra a o lugar dende territorio aragonés. A muga entre o enclau y Aragón tien bels 21 kilometros.[nota 1]

  Navarra   Aragón
Petiella d'Aragón   Rinconada Navardún
Sabituero (1.047 m) Isuerre
Las Valecillas (1.073 m) Uncastiello
  Sibirana (951 m)
Rincón de la Iglesia (1.127 m)
Cima de la Cruz (1.145 m)
Pico Selva (1.158 m)
  Contadero (961 m) Sos d'o Rei Catolico
  Artail (964 m)
  NA-5700 - A-2601

Enclau d'os Bastanes editar

O enclau d'os Bastanes muga totalment con as Cinco Villas y perteneixe a o municipio de Petiella d'Aragón y a la comarca de Sangüesa y merindat de Sangüesa. Ye trescuzau por una carretera que dentra y sale dende territorio aragonés. A muga entre o enclau y Aragón tien bels 14 kilometros.[nota 1]

  Navarra   Aragón
Petiella d'Aragón
(Bastanes)
  CV-841 Uncastiello
Pueyo d'el Ferrero (924 m)
  Bastanes
Pui Perero (928 m) Sos d'o Rei Catolico
Valdearagón (930 m)
Pui Ladrones (952 m)
  CV-841

Campo de Borcha editar

O Campo de Borcha muga con a comarca navarra de Tudela, en a merindat de Tudela. A muga prencipia a o norte en o Caserío de Santa Isabel, remata a o sud en o barranco de los Agudillos y ye trescruzada por 3 carreteras y l'autovía AP-68.

 
Canal Imperial d'Aragón
 
Río Ebro
  Navarra   Aragón
Corz   Río Ebro Noviellas
  Río Uecha
  Canal Imperial d'Aragón
  NA-5221
  ZV-5221 Mallén
  Río Uecha
  N-232
  Canal de Lodosa
  AP-68 - E-804
  Las Lechas
Ablitas   Las Lechas
  Bracicos Borcha
  Agudillos

Tarazona y lo Moncayo editar

O Tarazona y lo Moncayo muga con a comarca navarra de Tudela, en a merindat de Tudela. A muga prencipia a l'este chunto a o barranco de los Agudillos, remata a l'ueste en o Mollón de los Tres Reyes y ye trescruzada por 3 carreteras.

  Navarra   Aragón
Ablitas   Cañada Madre Tarazona
  Herradura
  Montecillo
Bariellas   Bolchico
  NA-3040 - CV-208 Malón
Mont Agut   Río Queiles
  N-121 Novallas
  Camín de Capapalos Tarazona
Cascant   Plandenas
  Amperosa
  Hoyas de Nájera
  N-113
Mollón de los Tres Reyes (543 m)

Historia editar

 
A muga entre Aragón y Navarra se definió en tiempos de Remiro II

Cuasi toz os territorios navarros que actualment muga con Aragón facioron parti d'o Reino d'Aragón dimpués d'as conquistas feitas por o rei Alifonso I, rei tamién de Navarra antis d'a suya muerte en 1134.

Dimpués d'a muerte d'o rei Alifonso VII de Castiella, qui heba preso a ciudat de Zaragoza, se configuró entre os anyos 1135 y 1137 (cuan Remiro II reconoixe ista división) a muga entre os reinos de Castiella y d'Aragón, incorporando-se a o primero a Extremadura soriana.

Por ixas envueltas se forma tamién l'actual muga entre Navarra y Aragón. Ta par d'alavez localidaz como Valtierra, Arguedas, Mont Agut u Cascant y atras como Alfaro u Cervera en l'actual Rioja yeran tenencias aragonesas que acceptoron a Remiro II como nuevo rei. En deseparar-sen dinasticament os dos reinos estioron en o primer inte os tenents de cada localidaz os que decidioron si admitir como nuevo rei a Remiro II u a García Remíriz de Navarra. Asinas tenencias como Sangüesa, Arnedo, Tudela, Calagorra y mesmo Monzón s'alinioron con o navarro.

Ta mirar de resolver as suyas diferencias, Remiro II y García Remíriz sinyoron en chinero de 1135 o tractau de Vadoluengo, fixando a muga y creyando una zona intermeya con a que o rei navarro feba homenache a l'aragonés. En ista zona s'incluyiban localidaz d'a muga dende o Pireneu dica l'Ebro como Sangüesa, Valtierra, Villafranca y Arguedas. O pacto se crebó en mayo d'ixe mesmo anyo cuan García Remíriz se proclama vasallo d'o rei Alifonso VII de Castiella, pasando ista zona intermeya a estar parti de Navarra y fixando-se a muga actual entre os dos países.

O enclau de Petiella editar

 
Anvista de Petiella d'Aragón

Un punto curioso d'a muga entre Aragón y Navarra ye o enclau de Petiella d'Aragón. Situada en a val d'o río Onsella, en mel meyo d'a comarca de Cinco Villas. Perteneixió a o reino d'Aragón dica o sieglo XII cuan o rei Pero II d'Aragón cedió a plaza con o suyo castiello a Sancho VII de Navarra chunto a atros castiellos d'a zona como Gallur, Penya y Ascó. As tierras y castiellos quedaban administradas por Ximeno de Rada y o rei aragonés recibiba por iste tracto 20.000 morabetíns, con un plazo de 20 anyos ta devolver-los a o país vecín, recuperando asinas as suyas posesions.

O fillo de Pero II, Chaime I d'Aragón, no estió capable de devolver os diners, por o que en l'anyo 1231 Petiella pasaba a estar parti d'o reino de Navarra. Bels anyos dimpués, en 1312 os aragoneses preboron de conquerir a localidat, encara que os petillenses resistioron a o setio, feito que Carlos II de Navarra premió con una reducción en os suyos impuestos.

O Estauto d'Aragón incluye dende 1982 un articlo en que s'afirma que "podrán incorporar-sen a la comunidat autonoma d'Aragón atros territorios u municipios, mugants u enclavaus", pensando especialment en una futura reincorporación de localidaz como Petiella u o valenciano Rincón d'Ademuz.[1]

Se veiga tamién editar

Notas editar

  1. 1,0 1,1 1,2 Medición de distancia con Google Maps

Referencias editar

Vinclos externos editar