Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Catalans
Catalans
Población total
5.929.105 (2020)
Rechions con comunidaz importants
Catalunya 4.958.965 (2022)
Catalunya Norte 440.885
Archentina 188.000
Castiella 132.587
Mexico 63.000
Alemanya 48.000
Aragón 40.484[1]
Idiomas
Catalán, castellano y francés
Relichión
Catolica romana
Pueblos relacionaus
Valencianos, balearicos, aragoneses, churros, occitans
Mapa

Os catalans[2] (en catalán catalans) son un pueblo que habita a Comunidat Autonoma de Catalunya (Espanya) y a Catalunya Norte (Francia). Charran una luenga neolatina, o catalán, son de cultura mediterrania y tradicionalment cristianos catolicos. Historicament contribuyó a lo poblamiento d'Aragón, o País Valenciano, Murcia y Cerdenya, on bi ha actualment poblacions catalanofonas que dende un punto de vista pancatalanista (u por o menos dende o punto de vista etnolingüistico) serían tamién catalans, y dende atros puntos de vista diferents pueblos que comparten luenga con os catalans.

Luenga editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Idioma catalánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A luenga nacional d'os catalans ye o catalán. A practica totalidat d'os catalans etnicos que bi ha en territorio espanyol son bilingües parlan tamién castellano, de fuera de pocos agüelos d'o medio rural que s'expresan con dificultat en castellano. Os catalans de territorio francés s'han afrancesato muito y muitos d'éls cuasi no charran catalán.

Historia editar

En a Edat Meya os carolinchios creyoron a Marca Hispanica en un territorio en la versant sud d'os Pireneus orientals. A Marca Hispanica s'esminglanó en diferents condaus que en conchunto fuoron conoixitos como Condaus Catalans. O principal d'estos condaus yera o Condau de Barcelona.

O Condau de Barcelona s'unió dinasticament a lo Reino d'Aragón amaneixendo una entidat territorial dita Corona d'Aragón a la que irían adhibindo-se atras entidaz territorials por conquiesta u por propia voluntat. Encomenzó a reconquiesta d'o territorio sud de l'actual Catalunya, territorio conoixito como Catalunya Nova en oposición a la Catalunya Vella d'os antigos condaus catalans. O condau d'Urchel fue conquiesto por a Corona d'Aragón en tiempos de Chaime I.

 
Remón Berenguer III de Barcelona

En tiempos d'a reconquiesta os catalans participoron en a repoblación d'o Reino de Valencia, Reino de Murcia, d'as Islas Balears y d'o Baixo Aragón. Manimenos os catalans d'estos territorios tendrían historias politicas diferents a la d'os catalans de l'aria orichinal y u s'asimiloron a la población vecina u desembolicoron conciencias etnicas diferents.

A Corona d'Aragón yera embrecata en una cheopolitica diferent a la d'atros territorios espanyols, intervenindo en Occitania, Italia u dica os Balcans. A burguesía de Barcelona se benefició d'o comercio en a Mar Mediterrania y en Cerdenya a ciudat de L'Alguer fue poblata por catalans.

En tiempos de Felipe IV bi habió una revuelta catalana conoixita como Els Segadors. Os conflictos entre os Austrias y os Borbons, que se reflectaban en as mugas facioron que Catalunya quedase dividita entre Espanya y Francia por os Pireneus. Dimpués d'a ocupación francesa en o Rosellón encomenzó una campanya d'afrancesamiento que culminó en o sieglo XX.

En a Guerra de Sucesión Espanyola os catalans yeran en o bando austracista, de fueras d'os habitants de bellas localidaz como Cervera. Dimpués d'a Guerra de Sucesión Espanyola Catalunya y os atros territorios d'a Corona d'Aragón fuoron gobernatos por a a dinastía francesa d'os Borbons, que aplicoron o modelo centralista que conoixeban de Francia. D'esta traza augmentó una espanyolización que ya heba encomenzato, y se prenió como modelo uniformizador principalment a los castellanos. L'idioma yera l'idioma castellano, que eclixó de tot a lo catalán como idioma de cultura. Un grupo de refuchiatos catalans austracistas creyoron en o Banato o lugar de Nova Barcelona en o municipio de Zrenjanin, pero o establimiento no fue viable.

En o sieglo XIX a cultura catalana renaixió gracias a lo refirme d'una burguesía que se fació cerrina d'un nacionalismo tipico d'a epoca. En os sieglos XIX y XX bi habió una emigración ta Cuba dende comarcas costeras con comunicacions maritimas con ixa ista. Os propietarios d'a empresa Ron Bacardí son d'orichen catalán. En a Guerra Civil Espanyola muitos catalans se refuchioron en America, en especial Mexico, on fue a parar a familia Güell.

Referencias editar