Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

A Republica de Cuba ye un país d'America asentato en un archipelago d'o mar d'as Antillas, tamién conoixiu como mar Caribe, en a confluencia entre o golfo de Mexico y l'Oceano Atlantico. A lo norte se troban Estaus Unius y Bahamas, a l'ueste Mexico, a lo sud as Islas Caimán y Chamaica y a lo sudeste Haití, en l'occident d'a isla La Española, que comparte con a Republica Dominicana.

Republica de Cuba
República de Cuba
Bandera de Cuba Escudo de Cuba
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Patria u Muerte
Himno nacional: La Bayamesa
Situación de Cuba
Situación de Cuba
Capital
 • Población
L'Habana
2.132.394
Mayor ciudat L'Habana
Idiomas oficials Castellano
Forma de gubierno
President d'o
Consello d'Estato
Republica socialista
Miguel Díaz-Canel
Independencia
Declarata
Reconoixita
d'Espanya
10 d'octubre de 1868
20 de mayo de 1902
Superficie
 • Total
Mugas
Posición 105º
110.860 km²
29
Población
 • Total (2020)
 • Densidat
Posición 71º
11.193.470
100,97 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2016)
 • PIB per capita
Posición 86º
US$ Plantilla:Increase 102.574 millons
US$ 9,126.43
Moneda Peso cubano (CUP)
Peso cubano convertible (CUC)
Chentilicio Cubano/a[1]
Zona horaria
 • en Verano
UTC -5
UTC -4
Dominio d'Internet .cu
Codigo telefonico +53
Prefixo radiofonico CLA-CMZ / T4A-T4Z / COA-COZ
Codigo ISO 192 / CUB / CU
Miembro de: ONU, ALBA, ALEC y ALADI

A población d'o país ye de 11.308.764 habitants (2004) en una superficie de 110.860 km², con una densidat de población de 101 hab/km². Ye asinas a segunda isla mas poblata d'as Antillas, dezaga de La Española.

Politicament, Cuba ye una Republica dende a suya independencia d'Espanya, reconoixita o 20 de mayo de 1902 (encara que a luita por a suya independencia prencipió en 1868), con capital en a ciudat de La Habana, estando l'actual President d'o Consello d'Estato Miguel Díaz-Canel. En a vichent Constitución de Cuba, o suyo articlo 1 define a o país como un Estato socialista de treballadors, dende a victoria de Fidel Castro Ruz en a Revolución Cubana en 1960. L'idioma oficial de Cuba ye o castellano, y a suya moneda o peso cubano (encara que tamién bi ha o peso cubano convertible).

As prencipals ciudaz d'o país son a suya capital, La Habana, con mas de 2 millons d'habitants, Santiago de Cuba, con mas de meyo millón, y Camagüey y Holguín, ciudaz con una población de mas de 300.000 habitants. Sindembargo, en o país bi ha 11 ciudaz mas con una población superior a los 100.000 habitants.

Encara que en plegar os colonizadors espanyols a Cuba en 1492 a población yera formata por amerindios, as malautías y a propia colonización facioron desapareixer a mayor parte d'a suya población nativa, que fue substituyida por esclavos de raza negra portiatos dende Africa, estando asinas a población actual d'o país una suma de descendients d'istas razas, amás d'una chicota immigración d'orichen asiatico vinclata a la presencia colonizadora espanyola en as islas Filipinas.

Historia editar

 
USS Maine en pleganto ta la badía de la Habana

Antiga colonia espanyola dende o sieglo XVI, a luita por a independencia prencipió en 1868 y continó mientres tot o sieglo XIX dica la Guerra de Cuba de 1898 entre Espanya y os Estaus Unius. O desencadenant d'a guerra estió lo esclatito d'o vaixiello USS Maine d'os Estaus Unius, atracato en o puerto de la Habana, o 15 de febrero de 1898. A prensa nordamericana fació una fuerte presión ta culpar a Espanya d'o esclatito en a nau, declarando Estaus Unius a guerra a Espanya con ixa enchaquia. O president William McKinley desichió a immediata retirata espanyola de Cuba, ninviando tropas americanas a la isla.

Dimpués d'a ocupación nordamericana, a isla obtenió a independencia en 1902, encara que os Estaus Unius continoron tenendo bel privilechio en Cuba. A revuelta guerrillera (Revolución Cubana) contra la dictadura de Fulgencio Batista levó a lo establimiento d'o rechimen revolucionario castrista a partir de 1959.

 
Fidel Castro, Guevara y atros liders d'a revolución en la Habana

Diversos grupos de terratenients exiliatos en Miami, armatos y entrenatos por o gubierno d'os Estaus Unius y con o refirme d'a CIA, prencipioron una invasión militar sobre a isla o 17 d'abril de 1961 en a zona de Playa Girón, estando rapedament redotatos en poquetas horas. Iste feito fació que o gubierno, a lo prencipio nacionalista, de Fidel Castro declarase o caracter socialista d'a Revolución Cubana, y que s'intensificasen as relacions de Cuba con a URSS, que podió veyer-se en a dita Crisi d'os misils de Cuba, en 1962.

Istos feitos creyoron una situación prebelica entre os gubiernos de Cuba y os Estaus Unius, que s'ha mantenito dica l'actualidat, un bloqueyo economico, d'alimentos y medicamentos sobre a isla; bloqueyo que ha estato reiteradament denunciato por a Organización d'as Nacions Unidas y que, manimenos, s'ha visto intensificato dende 1996 con l'aprobación d'a Lai Helms-Burton por parti d'os Estaus Unius.

Iste bloqueyo, acompanyato d'a cayita d'a Unión Sovietica a prencipios d'os anyos 1990, ha creyato una important crisi economica en a isla, fendo que se desarrollase a metat d'ista decada un movimiento migratorio enta las costas de Florida protagonizato por os balseros.

Recientment, o incremento d'os ingresos toristicos y os convenios de colaboración con o gubierno de Venezuela (desplazamiento de medicos cubanos voluntarios a Venezuela en pagas por pres preferencials en o petrolio venezolano ta Cuba) han contribuito a una cierta recuperación d'a economía cubana.

Subdivisions administrativas editar

Cuba se divide, politicament y administrativa, en 14 provincias y un municipio especial. Amás, totas as provincias se trestallan en municipios; en total en son 169.

 
As provincias cubanas
  1. Isla de la Juventud (mon. esp.)
  2. Pinar del Río
  3. La Habana
  4. Ciudat de la Habana
  5. Matanzas
  6. Cienfuegos
  7. Villa Clara
  8. Sancti Spíritus
  1. Ciego de Ávila
  2. Camagüey
  3. Las Tunas
  4. Granma
  5. Holguín
  6. Santiago de Cuba
  7. Guantánamo

Cheografía editar

 
A Sierra Maestra

Cuba ye un archipelago constituito por a mayor isla d'as Antillas dita isla de Cuba, a isla de la Juventud (en aragonés "isla d'a Choventut", d'antis mas dita Isla de Pinos) y atras 4.195 islas. Ye situata en o mar d'as Antillas, a man d'as costas d'os Estaus Unius y Mexico.

A isla prencipal de Cuba ye a mas gran en superficie, con 105.006 km², y a setena mas gran d'o mundo. A segunda isla mas gran de Cuba ye a isla de la Juventud, a lo suduest, con un aria de nomás 3.056 km². A superficie total de Cuba ye de 110.860 km².

A lo sudeste bi ha la Sierra Maestra, una cordelera de montanyas a on o punto mas alto se troba en o Pico Real de Turquino, con 2.005 m. A l'ueste bi ha la Sierra de los Órganos, con una altaria maxima de 800 m. A lo sud se troba la Sierra de la Trinidad, u as montanyas d'Escambray; o punto mas alto en ye de 1.1.50 m.[2] Arredol d'o 75% d'o territorio ye fértil; ya que a mayoría d'a tierra ye arable y accesible dende a mar, Cuba tien una posición unica en o Caribe.[2]

Clima editar

O clima de Cuba ye tropical, mas que mas en a rechión occidental, pero l'aire fredo d'o norte produce una oscilación termica anyal, mas evident en a rechión oriental.[3] L'amplaria cheografica de Cuba y a variedat d'as montanyas, sabanas, paúls, plachas y selvas tropicals que producen microclimas y diferencias en temperatura, precipitación, fauna y flora.[4] A temperatura meyana ye de 25 °C.[3] A precipitación anyal meyana ye de 1.320 mm; a temporada de plevias ye de mayo a octubre.[4]

Hidrografía editar

Cuba tien mas de 200 rius, pero nomás dos en son navegables.[5] O Cauto, a lo sudeste d'o país tien una longaria de 343 km; o Tao ye mas curto, pero mas cabaloso.[6] O Sagua la Grande, en o centro de Cuba, s'emplega ta producir enerchía hidroelectrica, asinas como diversos saltos d'augua situatos en diversas rechions d'o territorio.

Fauna y flora editar

 
O Tocoloro, Priotelus temnurus ye l'au nacional de Cuba.
 
A flor nacional de Cuba ye a Hedychium coronarium.

Belunas d'as especies d'a fauna que destacan en Cuba son os mamifers como os uties, diversos quiropteros, reptils (Cuba poseye una población important de cocodrilos), anfibios (como por eixemplo, belunas d'as especies mas chicotas de ranas d'o mundo), peixes y animals marins. A flora conta con mas de 6.500 especies de plantas de simient, de selvas, de plantas tropicals, de río y árbols fruitals.[7]

En os suelo abundan os insectos que fan proliferar en bellas zonas os mamífers insectivoros como l'almiquí. Amás, bi ha presencia de diversas aus endemicas como lo tocororo, o Chlorostilbon ricordii y l'Aratinga euops. En as paúls i habitan especies caracteristicas d'o país como los cocodrilos , Agelaius assimilis, Ferminia cerverai, Cyanolimnas cerverai y o Bubulcus ibis.

Referencias editar

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. 2,0 2,1 Cuba. II. Land and Resources. Encyclopedia Encarta.
  3. 3,0 3,1 Cuba. A cheografía fisica. O clima. L'Enciclopèdia Catalana. Data d'accés: 20 d'octubre, 2008
  4. 4,0 4,1 Cuba. Climate. Encyclopedia Encarta
  5. Cuba. Rivers and Lakes. Encyclopedia Encarta.
  6. Cuba. A hidrografía y a vechetación. L'Enciclopèdia Catalana.
  7. Mi País Cuba.

Vinclos externos editar


Estaus d'America d'o Norte
Antigua y Barbuda | Bahamas | Barbados | Belize | Canadá | Chamaica | Costa Rica | Cuba | Dominica | Republica Dominicana | El Salvador | Estaus Unius | Grenada | Guatemala | Haití | Honduras | Mexico | Nicaragua | Panamá | Sant Cristofo y Nieus | Santa Lucia | Sant Vicent y as Granadinas | Trinidad y Tobago
Dependencias: Anguila | Aruba | Bermudas | Islas Virchens Britanicas | Islas Caimán | Clipperton | Curaçao | Gronlandia | Guadalupe | Martinica | Montserrat | Isla Navassa | Puerto Rico | Saint-Barthélemy | Saint-Martin | Saint-Pierre y Miquelon | Sint Maarten | Islas Turcas y Caicos | Islas Virchens d'os Estaus Unius