Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O cranio (d'o griego < κρᾱνίον (kraníon)) ye una estructura osia que se puet trobar en muitos animals y que sirve ta protecher o encefalo. Se pueden distingir dos partis diferents: o neurocranio, que ye o cranio propiament dito, y recubre o encefalo de l'exterior; y o esplancnocranio, d'a on que sale a variella. O cranio, chunto con os uesos d'a cara, forma a calavera. Una calavera sin o esplancnocranio ye simplament un cranio; ista ye a fuent d'un error muit frecuent en l'uso d'a terminolochía.

Vista frontal d'una calavera humana
Vista lateral d'una calavera humana

Calavera humana editar

 
Uesos (frontal)
 
Uesos (lateral)

En os humans, a calavera d'un adulto consta por un regular de 22 uesos. Fueras d'a variella, toz os uesos son unitos a traviés de suturas, que són articulacions que permeten una movilidat muit reducita. Trobamos 8 uesos d'o neurocranio, una capa protectora rodiando o encefalo. 14 uesos d'o esplancnocranio, que son os uesos que soportan a cara. En o temporal podemos trobar 6 gosez que forman os gosez de l'oyiu meyo.

Contiene os siguients uesos:

Simbolochía d'a calavera editar

A calavera humana ye asociata a la muerte y como tal apareixe en a-saber-las obras d'arte, mas que mas ta remerar a fugacidat d'a vida y a desgracia d'a suya finitut. Una d'as escenas mas famosas de Hamlet, en a imachinería popular, representa o protagonista d'a trachedia con una calavera en a man en o suyo monologo existencialista "estar u no estar".

Por iste significato de muerte apareixe en frascos de verenos u toxicos (mas que mas en os debuixos animatos) y en a bandera pirata. Igualment sinyala que un personache ye muerto en os videochuegos. En o folklore y as cintas de terror determinatos escletos pueden tornar a la vida ta asasinar u espantar y a sobén portian a calavera en as mans.

Atras denominacions editar

En aragonés, o cranio como parte d'a capeza que ye, he recibiu tamién atros nombres coloquials, que caldría aliniar con atras denominacions coloquials de a capeza mesmo, como o tozuelo, «dar-se una tozolada», etc.

Asinas, a forma crapacín la documentaba William Dennis Elcock en os anyos 1930 en Fanlo, en Sercué, en Bielsa, en Yeba y en Cámbol.[1] En Torla (Valle' Broto) deciban calapacín y, en Buesa en ixa mesma valle, carapacín.[1] Tamién en Chillué y en Chesera (Sarrablo) documentó l'anglés que en deciban o crapacino.[1]

En atros lugars Elcock trobó atras formas que sonorizaban a -P- intervocalica, como crabacín,[1] calabacín[1] y calabacino,[1] entre Alto Galligo y Chacetania. En toz ixes puestos con a mesma parabla se diz tamién a hortaliza con mesmo nombre (Cucurbita pepo).

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 ELCOCK, William Dennis, Algunas afinidades fonéticas entre el aragonés y el bearnés; Prensas Universitarias de Zaragoza + Xordica Editorial. Zaragoza, 2005. ISBN 978-84-96457-09-5. Pág. 71.

Se veiga tamién editar

Vinclos externos editar


Partis d'o cuerpo humán
Tozuelo Boca (Labio · Luenga · Dient · Caixal) · Caixo · Cara · Cranio · Frent · Mentón · Naso · Orella · Pulso · Uello (Cella · Parpiello · Pestanya) · Variella
Cuello Foyeta · Garganchón
Tronco Abdomen · Anca · Ano · Cul · Esquena · Huembro · Melico · Peito · Renera · Tórax

Aparato reproductor masculín (Escroto · Pene · Testiclo) · Aparato reproductor femenín (Clitoris · Vachina · Vulva)

Extremidatz Brazo:  Abantbrazo · Caniella · Codo · Dido (Anular · Cordial · Currín · Index · Ungla · Pulgar) · Ixalla · Man · Maniquiello
Garra:  Cuixa · Chenullo · Calcanyar · Clavillar · Piet · Seco
Piel Barba · Mostaixa · Cameretas · Pelo · Zoqueta