Istambul

(Reendrezau dende Constantinoble)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

Istambul, Estambul (d'o turco İstanbul), Costantinnoble u Costantinoble ye a ciudat mas gran de Turquía, y tamién una d'as ciudaz mas grans d'Europa, con amán de 9.000.000 de habitants en a ciudat (2000) y entre 12 y 15 millons en l'aria metropolitana. Ye tamién a capital administrativa d'a provincia d'Istambul.

Istambul
İstanbul
Localidat de Turquía
Istambul, con o Cuerno d'Oro y o Bosforo
Istambul, con o Cuerno d'Oro y o Bosforo.
Estau
 • Provincia
 Turquía
Istambul
Superficie 1.538,77 km²
Población
 • Total
 • Densidat

14657434 hab. (2015)
6521 hab/km²
Altaria
 • Meyana

100 m.
Codigo postal 34000–34990
Coordenadas
Istambul ubicada en Turquía
Istambul
Istambul
Istambul en Turquía
https://www.ibb.istanbul/en Web oficial
Hagia Sophia.
Mezquita nueva (Yeni Camii).

A ciudat viella ye prencipalment situada en o estreito d'o Bosforo. Sindembargo, a ciudat muderna ye muito mas ampla y complega os dos cantos (europeu y asiatico) d'o estreito. Entre as atraccions toristicas s'encluyen a Ilesia d'a Divina Sabiduría (Aya Sofia), Sariyer, Eyüp y Taksim en o canto europeu, y Beyköz, Üsküdar, Kadiköy, Moda, Bostanci y Adalar en o canto asiatico. Como capital que estió de dos d'os imperios mas poderosos d'a Tierra, y ciudat cosmopolita que, t'o sieglo XVI, yera prebablement a mas civilizada y multicultural, Istambul ahuespa molimentos extraordinarios: palacios, ilesias y o hipodromo que datan d'a epoca bizantina; as mezquitas Azul y Süleymaniye; o Palacio Topkapi, seu d'o poder imperial otomán, y atros. Fa parte d'a Organización d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat.

Anque dende 1923 a capital de Turquía ye Ankara, Istambul sigue estando una ciudat que tien un papel central en a industria, o comercio y a cultura de Turquía. Ahuespa mas d'una docena d'universidaz. Ye seu d'o Patriarcato Ecumenico, cabeza d'a Ilesia Ortodoxa Griega.

Nombre editar

Se clamó Bizancio dica 330, cuan cambeó ta unatra denominación, en griego Konstantinoúpolis y en latín Constantinopolis, emplegando-se'n derivatos en cadaguna d'as luengas d'os países europeus. En la Cronica de Sant Chuan d'a Penya s'escribe Constantinnoble u Costantinnoble. En o Libro d'os Emperadors s'escribe Contastinoble con metatesi. Encara que o nombre cambeó atra vegata en 1453 con a conquiesta turca otomana, os derivatos europeus de Constantinopolis s'emplegaban en Occident dica 1930. En o periodo otomán os turcos clamaban a la ciudat İstanbul, pero oficialment s'emplegaba o nombre Qustantaniyyeh (قسطنطنيه) ("Ciudat de Costantín" en arabe). O nombre oficial d'Istambul fue imposato lo 28 de marzo de 1930.

Historia editar

Establita por l'emperador romano Costantín I lo Gran sobre l'antiga colonia griega de Bisancia (establita por colonos griegos de Megara en 667 aC). En a Cronica de los Conquiridores en fan mención:

apres que el grant Constantino emperador recibió el bautismo, reparo a Bisancia, ciudat de Tracia, la cual v es clamada Constantinoble. Et clamola nueua Roma; a la cual traslato el imperio romano et lexo Roma alos sobiranos sacerdotes, por la dignidat dela cual todos los emperadores eran dichos romanos.

Dende ixe inte Bisancia u Bizancio fue conoixito como Costantinopolis en a suya honor (y en aragonés Costantín Noble, Constantinoble, Contastinoble y atras variants). Se convertió en a capital de l'Imperio Romano de Orient y dimpués estió a capital de l'Imperio Bizantín. Dezaga d'a Caita de Costantín Noble (u Conquista de Istambul) en 1453 pasó a estar parti y capital de l'Imperio Otomán, dic'a suya caita oficial o 1 de noviembre de 1922. Con a proclamación d'a Republica dirichida por Mustafa Kemal (clamato dimpués Atatürk u pai d'os turcos), a capital turca se tresladó ta Ankara l'1 d'octubre de 1923.

O Bosforo editar

O Bosforo (En turco Boğaciçi) ye un estreito que divide en dos partis a ciudat de Estambul, conectando a lo Mar de Marmara con a Mar Negra.

Bi ha dos puents sobre este estreito. O puent Bogacici (Boğaciçi Köprüsü) de 1074 metros de largo estió replenau en 1973. O segundo puent, o Fatih Sultan Mehmet (Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, FSM) posedeix una largaria de 1014 metros, estió replenau en 1988 y se troba a cuasi cinco kilometros a lo norte d'o primer puent.

Túnel en construcción editar

Un túnel ferroviario de 13,7 kilometros ye estando construito y se estima a suya rematanza ta 2008. Alto u baixo 1.400 metros d'o túnel van a construyir-se baixo l'estreito, por meyo d'a tecnica d'acolada d'o canyo, y ye previsto que será o mas fundo túnel executau por este metodo (con un maximo de 56 m baixo lo ran de l'augua). O prochecto alufra a construcción d'un metro de 13,3 km con cuatre estacións, que unirá o centro de Estambul con a urbe oriental y con a urbe occidental.

Molimentos editar

Estambul ha estau y ye un mezclayo cultural y etnico que han deixau mientres la suya historia numerosos testimonios aquitectonicos y culturals. Per tanto, i hai numerosas mezquitas, ilesias, sinagogas, palacios historicos, edificios civiles y vicos enters pa visitar en a ciudat. Per estas razons la Unesco declaró las zonas historicas d'Estambul como Patrimonio d'a Humanidat en l'anyo 1985.

Entre atros puestos los que no se pueden deixar de visitar son:

  • Cisterna de Yerebatan, a mas gran d'as 60 antigas cisternas construyidas baixo la ciudat d'Estambul, se construyió en pocos meses en epoca bizantina y rematada en l'anyo 532, mientres lo reinau de l'emperador bizantino Chustinián I.
  • Monesterio de Studion, repuis d'un monesterio construido en l'anyo 463 a iniciativa d'o cónsul Studios, qui li dió o suyo nombre. L'edificio se devantó a man d'a mar de Marmara en estilo bizantín baixo l'advocación de Sant Chuan Baptista, y se convertió en un gran monesterio con alto u baixo mil monches.
  • Palacio de Topkapi, ye un palacio formau per muitos chicoz edificios construyius chuntos y rodiaus per cuatro patios situaus sobre lo Sarayburnu, entre lo Cuerno d'Oro y lo mar de Mármara, a suya construcción estió ordenada per lo sultán Mehmet II en 1459 y estió rematada en 1465, estió lo centro administrativo de l'Imperio otomano dende 1465 dica 1853.
  • Santa Sofiya d'Istambul, ye una mezquita construida por construita por Chustinián I en 532-537 como ilesia ta o culto cristiano, adedicada a la tercera persona d'a Trinidat, y que dimpués d'a cayita d'a ciudat en mans d'os turcos otomans en l'anyo 1453 y convertir-se en a capital d'o nuevo Imperio Otomán, fue convertida en mezquita ta o culto islamico dica 1935, cuan se convertió en un museu, en l'anyo 2020 tornó a convertir-se en una mezquita ta o culto islamico.

Cultura editar

Cine editar

En a ciudat d'Istambul se i celebra lo Festival Internacional de Cine d'Istambul.

Esporte editar

En estambul bi ha una gran tradicción esportiva, os esportes mas populars son o fútbol y o baloncesto.

Clubs esportivos editar

Instalacions esporivas editar

Localidaz achirmanatas editar

Vinclos externos editar