Aragonés tensino

(Reendrezau dende Aragonés tensín)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Tensino

Situación de l'aragonés tensino
Localización cheografica
Estau {{{estau}}}
País Aragón
Rechión {{{rechión}}}
Parlau en Val de Tena
Lugars principals Sallent, Lanuza, Escarriella, O Fornigal, Pandicosa, O Pueyo, Tramacastiella, Sandiniés, Piedrafita, Oz, Búbal, Saqués y Polituara
Estatus
Atras denominacions {{{atras denominacions}}}
Charradors
Oficial en {{{oficial}}}
Reconoixiu en {{{reconoixiu}}}
Regulau por {{{regulau}}}
Vitalidat Baixa
Literatura
Escritors principals Felis Gil del Cacho
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea
ISO 639-1 {{{iso1}}}
ISO 639-2 {{{iso2}}}
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL {{{sil}}}

O tensino ye a forma de l'aragonés charrada en a comarca d'a val de Tena.

Fonetica

editar

En a parla viva se conservan bel caso de -ch- en cuenta de -ll-

En a toponimia, bi n'ha muitos mes casos: Espelunciecha, Castiecho, Cochata, Vachato, ecetra

Esto son restas de fonemas "cacuminals" analogos a la che vaqueira que yeran comuns en tot l'Alto Aragón d'antismás y que encara se troban prou en l'asturiano occidental.

Encara que se diga nombre y fambre se conserva a palabra flumen en a frase en sale un flumen, dicindo que "en salen muitos".

Morfolochía

editar
  • Articlos definitos o, os, a, as, que dezaga vocal son ro, ros, ra, ras, representando un caso de evolución d'a -LL- latina, (una L cheminata), enta -r- como en o vecino gascón.
  • Particla pronomino-adverbial bi, que s'apostrofa:
    • Bi ha > b'ha.
    • Bi heba > b'eba.
  • Pasatos perfectos en -os en cuenta de en -es, que nomás s'ha trobato que un poquet en Aragüés:
    • puyós, cantós, dihiós
  • En Pandicosa se documenta a presencia d'o perfecto fuerte en o verbo tener:
    • tuve, tuvos, tuvo, tubemos, túvois, tuvon.
  • Manimenos en atros verbos irregulars con perfectos fuertes en aragonés meridional o pasatos ye regular u feble, como ye o caso de poder (pudié, pudiés, pudió, pudiemos, pudiois, pudieron.
  • En o pasato perfecto simple d'o verbo veyer se troba una mezcla de formas fuertes y febles: vie, vios, vido, viemos, viois, vidon.
  • Condicional con -b-, -arba, -erba, -irba diferent de raso de cualsiquier luenga hispanica, y que Francho Nagore considera o chenuino en aragonés seguntes este esquema:
    • Cantar + eba > cantarba.
    • Cantar + ebas > cantarbas.

Parlas locals

editar

O panticuto, charrato en Pandicosa, puesto an millor se conserva l'aragonés d'a val.


Variedatz centrals de l'aragonés
Aragonés centro-occidental Aragonés tensino (incluyindo o panticuto) | Aragonés d'a Tierra de Biescas | Aragonés d'a val d'Acumuer | Aragonés sarrablés | Aragonés de Vallibasa | Aragonés de Sobrepuerto
Aragonés centro-oriental Aragonés d'a Ribera de Fiscal | Aragonés d'a valle de Broto y d'a valle de Vio | Aragonés d'a valle de Puértolas | Aragonés d'a valle de Tella | Belsetán | Aragonés de Sierra Ferrera