Sierra d'Erata
| Sierra d'Erata | |
|---|---|
 | |
| Cheografía | |
| Cordelera | Sierras interiors pirenencas |
| Sector | {{{sector}}} |
| {{{tpran}}} | {{{ran}}} |
| Maxima altaria | 2003 m, punta d'Erata |
| Cimas importants | |
| Largaria | |
| Amplaria | |
| Superficie | |
| Vértiz cheodesico | |
| Subsistemas | |
| Administración | |
| Estau | |
| País |  Sobrepuerto / Val d'o Galligo
|
| ' | |
| Edat | |
| Materials | |
| Tipo | |
.png)  | |
A sierra d'Erata[1] ye una sierra con afloramientos de materials cenozoicos[2] situata en os Pireneus d'Aragón, en as sierras interiors, que fa muga entre as actuals comarcas de l'Alto Galligo y o Sobrarbe. A suya mayor altura ye a punta d'Erata, que le da nombre, con 2.003 msnm, con un vértiz cheodesico en a suya cima.
A sierra d'Erata ye una d'as barreras naturals que deseparan o Sobrepuerto, en iste caso contra la val d'o río Galligo, y marcan a cul d'a valle d'Otal. Por a suya baixant cara ta o Galligo, a sierra tiene dos sarratos quasi perpendiculars a la suya cresta principal, os quals delimitan a val d'o río Sía, a val d'o barranco d'os Lucars, a on se troba Barbenuta y Espierre, y a val d'o barranco d'Oliván, a on se troba Ainielle y Bergusa.
OrografíaEditar
A sierra d'Erata tiene (a envista de paxaro) una forma de "C" abocada t'adebant, y s'achunta por o suyo cabo nor-este con os extrimos d'a sierra d'a Manchoya (concretament, con as garras d'o Pelopín) a traviés d'o cuello Otal, de forma que entre as dos sierras forman una cadena d'alturas quasi continas a redol d'os 2000 metros que zarra totalment a compleguera d'a valle d'Otal. En o vano interior d'ixa "C" se troba o cabo-alto d'a valle y o lugar que le da nombre, Otal.
En o cabo más meridional, un sarrato se prolarga dende ella de camín ta Basarán y determina la divisoria d'auguas entre a cuenca d'o río Forcos (afluent de l'Ara) y a d'o barranco de Bergusa (que dimpués esdeviene o d'Oliván, afluent d'o Galligo). Iste sarrato tiene o suyo cerro más envistable en o Castillón d'Ainielle por o costau occidental (penya de forma muit peculiar, con tradición oral relacionada[3]), y recibe o nombre en conchunto de «tozal d'a Pinosa». Os enclaus d'o cuello de Basarán (portiecho natural entre as dos valles de Sobrepuerto) y a campa d'a Cruz de Basarán se troban en as inmediacions d'iste sarrato, y marcarían o extrimo meridional d'a sierra, en l'interior de Sobrepuerto.
Baixant occidentalEditar
Mientres que a baixant oriental, a que mira ta'l corazón de Sobrepuerto, ta Otal, ye lasa y sin guaires accidents orograficos difueras d'o feriosa que ye, a occidental tiene diferents sarratos que, a modo de contrafuerts, la fan prolargar-se dica quasi a ribera d'o Galligo mesmo.
En sentiu horario y rancando d'a Pinosa y cuello de Basarán, os sarratos son:
Sarrato de Punta Chunda / PundachundaEditar
Naixe dende os arredols d'o recuesto a on se troba la ermita de Sant Benedet d'Ainielle, en a cresta mayor d'a Erata y poco más en sud que a punta Erata, y baixa ta la ribera d'o Galligo tot trazando a divisoria d'auguas entre a cuenca hidrografica d'o barranco d'Oliván (man sud) y a d'o barranco d'os Lucars (man norte).
As suyas alturas son o «cerro» de Sant Benedet (1950 m) en plena cresta d'a sierra d'Erata, o puntón de Piegüeso[3] (1855 m), o Pilopín (1798 m), a Punta Forcons (1509 m) y remata en Punta Planas (1327 m) por alto d'Oliván. Sant Benedet, Piegüeso y Pilopín yeran as buegas historicas d'o termino municipal d'Ainielle con o de Barbenuta.[3] y dende Pilopín a traviés d'a lumera d'un sarratón que se prolarga dende ixe dica o barranco d'Oliván, feba de buega entre Ainielle y Bergusa.[3]
En alto d'a divisoria d'auguas que va entre Sant Benedet y Piegüeso (muga entre Barbenuta y Ainielle) i heba un muro ta delimitar as pasturas de lo un y l'atro lugar. Entre os antigos habitants d'Ainielle i heba alcordanza, dica no fa guaires anyos, de problemas con os vicins de Barbenuta a causa d'o dreito d'alera sobre as estivas.[3] Ixe muro se conoixeba como «a Paret d'Erata».[3][4] O puerto que comunica os termins de Barbenuta y Ainielle, en o qual se troba la dita Paret, se diz «o Boalar».[3]
O toponimo «Punta Chunda», que Enrique Satué (descendient d'Ainielle) escribe Pundachunda, dimana d'o latín <*PUNTA JUNCTA[3][4], «punta chunta», y fa referencia a l'altura d'o puerto d'o Boalar, sin guaire diferencia d'altura con o puntón de Piegüeso, o que dende as garras d'os dos costaus d'o sarrato asemella una ralla más que un puerto.[3]
Sarrato d'EspierreEditar
O sarrato d'Espierre se despincha a traviés d'o cerro Erata dende a cresta central d'a sierra. Delimita la val d'o barranco d'os Lucars contra la d'o río Sía, a on se troba os lugars de Yesero y Gavín y por a on pasa a N-260. Tiene un recorriu practicament paralelo a o d'o sarrato de Punta Chunda, y as suyas alturas más envistables son a dita Punta de la Sierra (1482 m) (por alto d'Espierre) y a punta Oscricio (1436 m) alto de Barbenuta.
Un d'os camins tradicionals que uniba Espierre con Yesero esnaviesa por alto d'iste sarrato, y se conoixeba como cuello Yesero. Actualment, o trescruza o sendero GR-15.
Cerro LeturiachaEditar
O cerro Leturiacha ye un sarrato con dirección norte-sud que s'enlaza con a sierra d'Erata en o suyo extrimo norte. Por l'atro cabo, o cerro arriba t'a sierra Tendennera, de maniera que ye una continación natural d'a divisoria d'auguas Galligo-Ara.
Sobre o cerro Leturiacha se troba o puerto de Cotefablo tradicional, y por debaixo d'iste, o túnel de Cotefablo.
ToponimiaEditar
D'alcuerdo con Chesús Vázquez Obrador, o toponimo «Erata» dimanaría de l'aspecto d'a sierra, con as garras cubiertas de selva y a corona espullata, cubierta solo que d'estivas.
D'alcuerdo con isto, Erata se tractaría d'un caso d'adchectivo latino que habría quedato substantivato en perder-se o nombre a o qual acompanyaba.[4] A terminación en -ATA estaría una evidencia d'isto, d'alcuerdo con l'autor, que lo fa remontar a bell derivato de <AREA, en un sentito probable de «puesto pelato», «espacio libre».[4]
ReferenciasEditar
- ↑ (es) Toponimos oficials de l'Alto Galligo en www.lenguasdearagon.org
- ↑ (es) Geoparque del Sobrarbe, consultada o 17 de noviembre de 2015
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 (es) SATUÉ OLIVÁN, Enrique. Ainielle, la memoria amarilla. Ed. PRAMES. Zaragoza, 2003. ISBN 84-8321-154-8
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 (es) VAZQUEZ OBRADOR, Jesús. Nombres de lugar de Sobrepuerto,, análisis lingüístico. Ed. comarca de l'Alto Galligo. Uesca, 2004. ISBN 84-8127-131-4. Versión dichitalizada consultable en linia