Montanya

(Reendrezau dende Mont)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

Montanya (d'o latín MONTANEA[1] , derivau de MONS, MONTIS) ye una elevación natural d'o terreno rocoso[2]. Cualques cheografos consideran montanya a una eminencia superior a 700 metros respecto a lo suyo piet, ye dicir una altaria natural d'o terreno. Bi ha un termin alternativo de "mont", que se fa servir sobre tot en toponimos, solo u aglutinau como part d'o nombre de montanyas especificas (Mont Perdito, Moncayo).

A Comachibosa, montanya d'o Pireneu aragonés

As montanyas cubren o 52% d'Asia, 36% de Norteamerica, 25% d'Europa, 22% de Sudamerica, 17% d'Australia y 3% d'Africa. En total, un 24% d'a litosfera constituye masa monteriza. Un 10% d'a población mundial habita en rechions monterizas. Toz os ríos mayors d'o mundo naixen en arias monterizas y mas d'a metat d'a humanidat pende de l'augua d'as montanyas.

Definición

editar

En l'Alto Aragón o concepto tradicional de "(l)a montanya" ye relativo, como Ángel Ballarín Cornel indica en o suyo diccionario benasqués. Seguntes Ballarín pa qui vive en Tierra Plana "(l)a montanya" corresponde a las primeras sierras visibles d'o Prepireneu. Pa qui vive en o semontano u a piet d'a cordelera "(l)a montanya" ye o macizo con picos nevaus que vei allá luent. Pa os habitants d'a Val de Benás (val d'o Pireneu Axial) "la montanya" ye o que bi ha por d'encima d'os praus y as artigas.[2]

Como puestos sagraus

editar

Dende la mas remota antigüidat as montanyas han estau consideradas como moradas de dioses y han estau sagradas pa muitos pueblos.

Montanyas sagradas mas conoixidas d'o mundo

editar

Montanyas sagradas en Aragón

editar

As diez montanyas mas alteras

editar

en Aragón

editar
Nombre Altaria (metros) Cordelera
Tuca d'Aneto 3404 Pireneu
Punta de Lardana 3375 Pireneu
Punta de Treserols 3355 Pireneu
Punta d'Astorg 3355 Pireneu
Mont Maldito 3350 Pireneu
Tuca d'el Mich 3346 Pireneu
Tuca de les Espades 3332 Pireneu
Mallo de Marmorés 3325 Pireneu
Tuca de la Maladeta 3312 Pireneu
Punda de Camachibosa 3298 Pireneu

en Europa

editar
Nombre Altaria (metros) Cordelera Pais
Elbrús 5642 Caucas Rusia
Dykh-Tau 5205 Caucas Rusia
Shkhara 5200 Caucas Rusia
Koshtan-Tau 5150 Caucas Rusia
Mont Kazbek 5043 Caucas Rusia
Tetnuldi 4974 Caucas Cheorchia
Gestola 4860 Caucas Cheorchia
Mont Blanc 4810 Alpes Francia / Italia
Jimari-Khokh 4780 Caucas Cheorchia
Ushba 4710 Caucas Cheorchia

Se veiga tamién

editar

Referencias

editar
  1. (es) José María Enguita Utrilla:Un vocabulario agrícola turiasonense de 1382, Turiaso n°8, 1989, ISSN 0211-7207, p.139-178
  2. 2,0 2,1 (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 335.
  3. (es) José Miguel Navarro López Diccionario de signos, símbolos y personajes míticos y legendarios del Pirineo aragonés, Prames, 2018, ISBN 978-84-8321-889-1, p.171

Vinclos externos

editar