Penya Montanyesa

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Penya Montanyesa
A Penya Montanyesa dende o Pueyo d'Araguás.
Situación
Situación	Muga entre A Espunya y O Pueyo d'Araguás (Uesca)
Latitut	42º 31' 14" Norte
Lonchitut	0º 13' 55" Este
Vértiz cheodesico	21229
Cheografía
Cordelera	Sierras interiors pirenencas
Sierra
Macizo
Altaria	2291 m
Alpinismo
Primera puyada
Ruta mas fácil	Por «A Canal d'os Molinos», por o camín que naixe en a pista que comunica Oncins y Sant Veturián.
Mapa

Penya Montanyesa ye a denominación popular que recibe en a comarca aragonesa de Sobrarbe l'estremo occidental d'a sierra Ferrera que se prolarga dica la val d'o río Cinca. Ha gosau estar sinyalada como uno d'os emblemas de Sobrarbe.^[1]

A denominación gosa fer referencia a la estructura de a dita sierra, formada en a suya mayor parte por una gran formación sedimentaria de calsina, prefundament socavada por karsts, que exposa una paret de penya de cualques cientos de metros d'altaria, visible dende muitos puestos en a comarca y os arredols por a suya elevada prominencia.

Anque l'estremo occidental d'a penya por o costau que mira ta a val d'a Cinca ye claro, no i hai garra consenso popular ta sinyalar en qué puesto remata por l'este el que puede decir-se propiamient penya Montanyesa y escomienza el que no sería ya si que simplament sierra Ferrera. Manimenos, en bels lugars de la man sud se i emplega o nombre «penya Montanyesa» ta referir-se a tot el que queda dende o collau d'o Ueso Santo ta ponient; ixo ye dende a cabecera d'o río d'a Nata, en l'antigo municipio d'o Toledo d'a Nata (en A Fueva), dica lo cabo que sinyorea la val d'a Cinca por alto de La Espunya, y se reserva la denominación «sierra Ferrera» bien ta nombrar toda la sierra u bien ta referir-se a la part que queda dende o collau dica la punta Ferrera (en termin municipal d'a Foradada) que ye a zaguer altura y a on remata a sierra, ya a dintro d'a vecina comarca de Ribagorza.

En a suya cima bi ha un vértiz cheodesico.

Alturas

Toponimia principal en a Penya Montanyesa.

L'altura mayor que se puede contar en a penya ye o picón d'o Libro, con 2.291 metros, que tamién pasa por estar a punta mas altera de toda la sierra. Recibe iste nombre popular como consecuencia d'a colocación d'una caixa metalica en a que se i guarda un libro a on que os vesitants i pueden firmar. A segunda punta ye a dita penya Madrit, con 2.267 metros.

O cuitiello d'a sierra comunica ixas dos puntas con A Tuca y a penya Foratata (curioso toponimo que ha fosilizau una forma muit sonora d'o participio de «foradar», desusada fa muitos anyos en a redolada) en una zona en a que a lumera d'a sierra se prolarga, con altitut cuasi constant, y que recibe o nombre de «sarrato Batalla», fendo referencia a una guerra mitica que diz que remató en iste punto.^[2]

Dende a Foratata dica o collau d'o Ueso Santo, o cuitiello d'a sierra guarda una altitut d'entre 1900 y 2100 metros. En a part que se conoixe como «A Estiva» i destacan dos puntas, que son A Forquiella a primera, con 2.172 metros, y a punta d'a Estiva, de 2.165 metros.

Rotas ta puyar-ie

Ta puyar t'a Penya i hai bellas rotas posibles. As principals sirven ta puyar ta'l picón d'o Libro, por estar l'altura mayor y que mas cosa en ha dau siempre a os aficionaus.

A rota mas frecuentada ye a que puya por a «Canal d'Os Molinos», que va dende l'antigo termin municipal d'os Molinos, chusto dende a ermita d'o Pilar d'Oncins, a cualques cientos de metros d'o Reyal Monesterio de Sant Veturián en a part d'a Fueva alta que se conoix como «Baixo Penyas». Ista rota puya en sentido oblicuo con o esquinazo d'a sierra, el que fa mas fácil l'ascensión pus se gosa salvar o desnivel en mas kilometros, anque a presencia de bel par de tarteras en o camín (a que se diz «o cantal de a Nariz» y a que en dicen «As Gotelletas») fa que s'haiga de plantiar a puyada como un exercicio que precisa tener bella pericia.

Unaltra rota, ista la mas feriosa, ye a que se desvía en a mesma Canal d'os Molinos ta dir-se-ne a pillar a «Faixa' Toro», un estreto corredor que esnaviesa a meya altura por os cinglos a l'altaria de Torrolisa dica pillar unaltra vez terreno firme en a Canal "ancha" u «Canal Mayor». Ista rota reviste muito periglo, pus se resigue o cillo en a mas parte d'a suya lonchitut, por un corredor natural que tansament si be de tener tres u cuatro metros d'amplo en os puestos a on que mas amplo i ye, con a paret de penya por un costau y o cillo totalment vertical en debaixo por l'altro. Una vegada s'adube a la Canal Mayor por a dita faixa tan garrotera, s'accede a lo picón por o Cuello de Sens en ascensión por a tartera.

A tercer rota, y puede estar que a millor paisachisticament parlando, ye a que puya por a «Collada de Ceresa», dende iste portichón que comunica o solano de Ceresa (en o municipio d'a Espunya, en a val d'a Cinca) con «A Valle» d'A Espunya. Por ista rota, se puya ta'l picón d'o Libro por o canto d'ubago, y s'asciende buens ratos con un desnivel muit acusau, por tarteras de buena cosa d'escamallo, lo que fa consellar muita prudencia cuan se fa con oraches u periglo que se'n i chire, y sobre tot cuan i hai bella acumulación de nieu.