Sierra d'Erata

(Reendrezau dende Macizo d'a Erata)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A sierra d'Erata[1] ye una sierra con afloramientos de materials cenozoicos[2] situata en os Pireneus d'Aragón, en as sierras interiors, que fa muga entre as actuals comarcas de l'Alto Galligo y o Sobrarbe. A suya mayor altura ye a punta d'Erata, que le da nombre, con 2.003 msnm, con un vértiz cheodesico en a suya cima.

Sierra d'Erata
A Erata y a suya sierra dende as estivas d'Otal (mano de Sobrepuerto).
Cheografía
Cordelera Sierras interiors pirenencas
Sector {{{sector}}}
{{{tpran}}} {{{ran}}}
Maxima altaria 2003 m, punta d'Erata
Cimas importants
Largaria
Amplaria
Superficie
Vértiz cheodesico
Subsistemas
Administración
Estau
País Sobrepuerto / Val d'o Galligo
'
Edat
Materials
Tipo
Mapa

A sierra d'Erata ye una d'as barreras naturals que deseparan o Sobrepuerto, en iste caso contra la val d'o río Galligo, y marcan a cul d'a valle d'Otal. Por a suya baixant cara ta o Galligo, a sierra tiene dos sarratos cuasi perpendiculars a la suya cresta principal, os cuals delimitan a val d'o río Sía, a val d'o barranco d'os Lucars, a on se troba Barbenuta y Espierre, y a val d'o barranco d'Oliván, a on se troba Ainielle y Bergusa.

Orografía editar

A sierra d'Erata tiene (a envista de paxaro) una forma de "C" abocada t'adebant, y s'achunta por o suyo cabo nor-este con os extrimos d'a sierra d'a Manchoya (concretament, con as garras d'o Pelopín) a traviés d'o cuello Otal, de forma que entre as dos sierras forman una cadena d'alturas cuasi continas a redol d'os 2000 metros que zarra totalment a compleguera d'a valle d'Otal. En o vano interior d'ixa "C" se troba o cabo-alto d'a valle y o lugar que le da nombre, Otal.

En o cabo mas meridional, un sarrato se prolarga dende ella de camín ta Basarán y determina la divisoria d'auguas entre a cuenca d'o río Forcos (afluent de l'Ara) y a d'o barranco de Bergusa (que dimpués esdeviene o d'Oliván, afluent d'o Galligo). Iste sarrato tiene o suyo cerro mas visible en o Castillón d'Ainielle por o costau occidental (penya de forma muit peculiar, con tradición oral relacionada[3]), y recibe o nombre en conchunto de «tozal d'a Pinosa». Os enclaus d'o cuello de Basarán (portiecho natural entre as dos valles de Sobrepuerto) y a campa d'a Cruz de Basarán se troban en as inmediacions d'iste sarrato, y marcarían o extrimo meridional d'a sierra, en l'interior de Sobrepuerto.

Baixant occidental editar

Mientres que a baixant oriental, a que mira ta'l corazón de Sobrepuerto, ta Otal, ye lasa y sin guaires accidents orograficos difueras d'o feriosa que ye, a occidental tiene diferents sarratos que, a modo de contrafuerts, la fan prolargar-se dica cuasi a ribera d'o Galligo mesmo.

En sentiu horario y rancando d'a Pinosa y cuello de Basarán, os sarratos son:

Sarrato de Punta Chunda / Pundachunda editar

Naixe dende os arredols d'o recuesto a on se troba la ermita de Sant Benedet d'Ainielle, en a cresta mayor d'a Erata y poco mas en sud que a punta Erata, y baixa ta la ribera d'o Galligo tot trazando a divisoria d'auguas entre a cuenca hidrografica d'o barranco d'Oliván (man sud) y a d'o barranco d'os Lucars (man norte).

As suyas alturas son o «cerro» de Sant Benedet (1950 m) en plena cresta d'a sierra d'Erata, o puntón de Piegüeso[3] (1855 m), o Pilopín (1798 m), a Punta Forcons (1509 m) y remata en Punta Planas (1327 m) por alto d'Oliván. Sant Benedet, Piegüeso y Pilopín yeran as buegas historicas d'o termino municipal d'Ainielle con o de Barbenuta.[3] y dende Pilopín a traviés d'a lumera d'un sarratón que se prolarga dende ixe dica o barranco d'Oliván, feba de buega entre Ainielle y Bergusa.[3]

En alto d'a divisoria d'auguas que va entre Sant Benedet y Piegüeso (muga entre Barbenuta y Ainielle) i heba un muro ta delimitar as pasturas de lo un y l'atro lugar. Entre os antigos habitants d'Ainielle i heba alcordanza, dica no fa guaires anyos, de problemas con os vecins de Barbenuta a causa d'o dreito d'alera sobre as estivas.[3] Ixe muro se conoixeba como «a Paret d'Erata».[3][4] O puerto que comunica os termins de Barbenuta y Ainielle, en o cual se troba la dita Paret, se diz «o Boalar».[3]

O toponimo «Punta Chunda», que Enrique Satué (descendient d'Ainielle) escribe Pundachunda, dimana d'o latín <*PUNTA JUNCTA[3][4], «punta chunta», y fa referencia a l'altura d'o puerto d'o Boalar, sin guaire diferencia d'altura con o puntón de Piegüeso, o que dende as garras d'os dos costaus d'o sarrato asemella una ralla mas que un puerto.[3]

Sarrato d'Espierre editar

O sarrato d'Espierre se despincha a traviés d'o cerro Erata dende a cresta central d'a sierra. Delimita la val d'o barranco d'os Lucars contra la d'o río Sía, a on se troba os lugars de Yesero y Gavín y por a on pasa a N-260. Tiene un recorriu practicament paralelo a o d'o sarrato de Punta Chunda, y as suyas alturas mas visibles son a dita Punta de la Sierra (1482 m) (por alto d'Espierre) y a punta Oscricio (1436 m) alto de Barbenuta.

Un d'os camins tradicionals que uniba Espierre con Yesero esnaviesa por alto d'iste sarrato, y se conoixeba como cuello Yesero. Actualment, o trescruza o sendero GR-15.

Cerro Leturiacha editar

O cerro Leturiacha ye un sarrato con dirección norte-sud que s'enlaza con a sierra d'Erata en o suyo extrimo norte. Por l'atro cabo, o cerro arriba t'a sierra Tendennera, de maniera que ye una continación natural d'a divisoria d'auguas Galligo-Ara.

Sobre o cerro Leturiacha se troba o puerto de Cotefablo tradicional, y por debaixo d'iste, o túnel de Cotefablo.

Toponimia editar

D'alcuerdo con Chesús Vázquez Obrador, o toponimo «Erata» dimanaría de l'aspecto d'a sierra, con as garras cubiertas de selva y a corona espullata, cubierta solo que d'estivas.

D'alcuerdo con isto, Erata se tractaría d'un caso d'adchectivo latino que habría quedato substantivato en perder-se o nombre a o cual acompanyaba.[4] A terminación en -ATA estaría una evidencia d'isto, d'alcuerdo con l'autor, que lo fa remontar a bel derivato de <AREA, en un sentito probable de «puesto pelato», «espacio libre».[4]

Referencias editar

  1. (es) Toponimos oficials de l'Alto Galligo en www.lenguasdearagon.org
  2. (es) Geoparque del Sobrarbe, consultada o 17 de noviembre de 2015
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 (es) SATUÉ OLIVÁN, Enrique. Ainielle, la memoria amarilla. Ed. PRAMES. Zaragoza, 2003. ISBN 84-8321-154-8
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 (es) VAZQUEZ OBRADOR, Jesús. Nombres de lugar de Sobrepuerto,, análisis lingüístico. Ed. comarca de l'Alto Galligo. Uesca, 2004. ISBN 84-8127-131-4. Versión dichitalizada consultable en linia

Se veiga tamién editar

Vinclos externos editar


Sierras de transición y d'a Depresión meya intrapirenenca
Depresión meya intrapirenenca Aineto | Arras | Belarra | Bonés | Buyán | Canciás | Capitiellos | Colladas | Gabardón | Guaso | Nabla | Penya Musera | Uruel | Picardiello | Portiello | Santa Isabel | Sant Pedro | Peranera | Sant Chuan d'a Penya | Sarda | Selva | Xabierre
Flysch cretacio-eoceno (transición) Algaralleta |Asín | Atuzcarraz | Baraguás | Beldú | Corona | Dos Ríos | Erata | Estiva | Forcala | Gabás | Icún | Idocorri | Illón | Izco | Leire | Luesia | Madalena | Maito | Monchoya | Novés | Orba | Sierra de Sant Miguel