Iste articlo ye sobre o digrafo ix. Pa atros usos se veiga IX y Ix (desambigación).
Ix
Ix
A B C D E
F G H I J
K L M N Ñ
O P Q R S
T U V W X
Y Z
Digrafos
ch gu ix ll ny
qu rr
Atros simbolos
Ç l·l nn tz

Ix ye un digrafo emplegau en aragonés y catalán pa representar o fonema prepalatal fricativo xordo /ʃ/.

En aragonés editar

En aragonés o fonema prepalatal fricativo xordo puet tener as realizacions [ʃ], [iʃ], [i̯ʃ] y [tʃ], y puet estar representau tanto por o digrafo <ix> como por a letra u grafema <x> seguntes as siguients reglas[1]:

  • En posición inicial de parola s'escribe <ix-> u <x-> seguntes a suya realización: ixambre ~ xambre ([i’ʃambɾe], [‘ʃambɾe]), xuela ~ ixuela ([’ʃwela], [i‘ʃwela]).
  • En posición interior u final de parola se representa con o digrafo <ix> dezaga d'as vocals /a/, /e/, /o/ y /u/, sía cual sía a suya realización: caixa ([’kai̯ʃa] u [’kaʃa]), peix ([’peʃ] u [’pei̯ʃ]), coixos ([’koi̯ʃos] u [’koʃos]), buixo ([’buʃo] u [’bui̯ʃo]), etc.

Dimpués de consonant, de semivocal y d'a vocal /i/ o fonema prepalatal fricativo xordo se representa siempre con o grafema <x>: enxargar ([eɲʃaɾ’ɣa(ɾ)]), engauxar ([eŋgau̯ ’ʃa(ɾ)]), mixina ([mi’ʃina]). Cal parar cuenta que en istos casos nomás ye posible a realización [ʃ].

En textos dialectals en que se quiera marcar explicitament la pronunciación sin a semivocal, s'admite tamién l'uso d'o grafema <x> pa representar o fonema prepalatal fricativo xordo: caxa ([’kaʃa]), coxos ([’koʃos]), buxo ([’bui̯ʃo]), etc.

En catalán editar

Igual que en aragonés o digrafo <ix> representa o fonema prepalatal fricativo xordo, seguntes as siguients reglas[2]:

  • En posición interior u final de parola se representa con o digrafo <ix> dezaga d'as vocals /a/, /e/, /o/ y /u/: calaix ([ka’lajʃ]), feix ([’fejʃ]), coix ([’kojʃ]), fluix ([’flujʃ]).

En posición inicial de parola s'escribe u dimpués de consonant, de semivocal y d'a vocal /i/ o fonema prepalatal fricativo xordo se representa siempre con o grafema <x> que tamién puede tener a realización [tʃ]: xarop ([ʃa’ɾɔp] u [ʧaɾɔp]), xeringa ([ʃe’ɾiŋga] u [ʧe’ɾiŋga]), xarampió ([ʧaɾam’pio]), panxa ([pan’ʧa]), punxar ([pun’ʧaɾ]), enguixar ([eŋgi’ʃaɾ]), rauxa ([’rawʃa] u [’rawʧa]).

En bellas zonas d'o dominio lingüistico a “i” se vocaliza, en istos dialectos, por tanto, no forma un digrafo.

Referencias editar

  1. (an) Ortografía de l'aragonés. AAL
  2. (ca) 14 - La ix y la x. Gramàtica. Ortografia i Fonètica. Consorci per a la Normalització Lingüística

Vinclos externos editar